Warunkiem pociągnięcia do odpowiedzialności jest m.in. to, aby osoba sprawcy i okoliczności popełnienia czynu zabronionego nie budziły wątpliwości, zatem jeśli te przesłanki są spełnione, to sprawca może zawnioskować o udzielenie zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Takiego zezwolenia udziela sąd rejonowy, po otrzymaniu stosownego wniosku.
Istotnym jest, aby taki wniosek złożyć w trakcie postępowania przygotowawczego. O tej możliwości powinien powiadomić inspektor prowadzący postępowanie przygotowawcze. Jest o tyle ważne, że prowadzący postępowanie może zamiast aktu oskarżenia wnieść do sądu od razu wniosek o udzielenie takiego zezwolenia.
W tym postępowaniu sprawca ma możliwość negocjowania z organem w zakresie terminu uregulowania całej kwoty uszczuplenia, jak też wysokości kwoty do zapłaty tytułem kary. W praktyce jednak sprowadza się to do zaproponowania sprawcy zapłaty grzywny w określonej kwocie, a sprawca po otrzymaniu tej informacji ma prawo negocjować.
Wniosek o dobrowolnym poddaniu się odpowiedzialności może być złożony na piśmie albo ustnie do protokołu. Składając wniosek należy jednak dołączyć dowody wykonania czynności, które warunkują dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, a więc trzeba uiścić uszczuploną należność, karę grzywny w wysokości co najmniej 560 zł za przestępstwo skarbowe lub 168 zł za wykroczenie skarbowe (są to kary minimalne wyliczone na podstawie minimalnego wynagrodzenia w 2014 r. – 1/3 tego wynagrodzenia w przypadku przestępstwa; 1/10 w przypadku wykroczenia) oraz co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania (w sprawie o przestępstwo – 1/10 minimalnego wynagrodzenia, a w sprawie o wykroczenie – 1/12, czyli w 2014 r. odpowiednio: 168 zł i 140 zł), a także wyrazić zgodę na przepadek przedmiotów, jeżeli za czyn, o który toczy się postępowanie, taka kara jest przewidziana (lub uiścić ich równowartość pieniężną).
Niestety ustawodawca dał jeszcze organom prowadzącym postępowanie możliwość uzależnienia złożenia wniosku od uiszczenia tytułem grzywny dodatkowej kwoty, nieprzekraczającej jednak łącznie z kwotą już wpłaconą wysokości połowy sumy odpowiadającej górnej granicy ustawowego zagrożenia za dany czyn zabroniony. Niemniej jednak, przy określaniu dodatkowej kwoty, prowadzący postępowanie zobowiązany jest do uwzględnienia stopnia szkodliwości czynu oraz to, że chodzi o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, jak również stosunki majątkowe i rodzinne sprawcy oraz jego dochodów i możliwości zarobkowych, jak też szkodliwości społecznej czynu.
Może się też zdarzyć, że sąd, jako uprawniony do wyrażenia zgody na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności, uzna, iż nie zachodzą podstawy do uwzględnienia wniosku o dobrowolne poddanie się odpowiedzialności i wówczas zwraca sprawę. Sąd bowiem może dojść do przekonania, że wina sprawcy i okoliczności popełnienia przestępstwa lub wykroczenia skarbowego budzą jednak wątpliwości, wobec czego np. czyn sprawcy został wadliwie zakwalifikowany i dobrowolne poddanie się odpowiedzialności nie wchodzi w rachubę, albo kwota grzywny uzgodniona między sprawcą a organem jest zbyt niska. Od takiego postanowienia o zwrocie sprawy organowi prowadzącemu postępowanie przygotowawcze nie przysługuje środek zaskarżenia. Jednakże jest możliwe, po odpowiednim uzupełnieniu – w zależności od powodów – ponowne wystąpienie o zezwolenie na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności.
Ponadto sprawca sam może wycofać swój wniosek, z tym że nie może to być przed upływem 1 miesiąca od jego złożenia, a także po wniesieniu już do sądu wniosku o udzielenia zezwolenia na dobrowolne poddanie się odpowiedzialności. Ponowne złożenie wniosku jest – niestety – niedopuszczalne.
Tryb dobrowolnego poddania się odpowiedzialności można zatem zastosować, gdy sprawca:
- wpłacił na konto organu prowadzącego dochodzenie należność publicznoprawną, jeżeli w związku z przestępstwem skarbowym lub wykroczeniem skarbowym nastąpiło uszczuplenie tej należności, chyba że do chwili zgłoszenia wniosku ta wymagalna należność została w całości uiszczona,
- wpłacił tytułem kary grzywny za popełniony czyn zabroniony, kwotę odpowiadającą co najmniej 1/3 minimalnego wynagrodzenia, a za wykroczenie skarbowe – kwotę odpowiadającą co najmniej 1/10 tego wynagrodzenia;
- wpłacił co najmniej zryczałtowaną równowartość kosztów postępowania, która wynosi: w sprawach o przestępstwa skarbowe 1/10 najniższego wynagrodzenia za pracę obowiązującego na dzień złożenia wniosku , a w sprawach o wykroczenia skarbowe 1/12 tego wynagrodzenia.
- wyraził zgodę na przepadek przedmiotów objętych przepadkiem, a w razie niemożności ich złożenia uiścić równowartość pieniężną tych przedmiotów.
