Ponaglenie na przewlekłe prowadzenie postępowania podatkowego jest szczególnym środkiem zaskarżenia

Zasadniczo zwrot podatku VAT następuje w terminie 60 dni licząc od dnia złożenia deklaracji. Urzędy skarbowe są obowiązane do weryfikacji zasadności zadeklarowanego zwrotu i w związku z tym podejmują kontrolę podatkową lub czynności sprawdzające. Weryfikacją zasadności zwrotów zajmują się również organy skarbowe (UKS) i zdarza się, że na skutek prowadzonego przez UKS postępowania kontrolnego za dany okres rozliczeniowy, również termin bieżąco zadeklarowanej przez podatnika kwoty VAT do zwrotu jest przez urząd skarbowy przedłużany.

W wyroku z dnia 24 kwietnia 2015 r. sygn. akt I FSK 1881/14, NSA stwierdził, że postępowania kontrolne nie mogą trwać w nieskończoność, lecz zgodnie z zasadami Ordynacji podatkowej odnoszącymi się do szybkości działania. W przeciwnym razie organ działa przewlekle, a to świadczy o rażącym naruszeniu prawa. Tym samym potwierdził orzeczenie wydane przez WSA, w którym sąd administracyjny krytycznie odniósł się do postępowania organu skarbowego, który przedłużał kilkakrotnie postępowanie kontrolne, przy czym nie wskazywał konkretnych przyczyn, które uniemożliwiają zakończenie postępowania i wydanie decyzji.

WSA w Lublinie (którego orzeczenie stało się kanwą dla rozważań NSA) zauważył, że instytucje bezczynności organu podatkowego i przewlekłego prowadzenia postępowania podatkowego mają wspólny mianownik. W obu przypadkach organ nie załatwia sprawy podatkowej we właściwym terminie (ustawowym czy przedłużonym). Zgodnie bowiem z art. 139 § 1 Ordynacji podatkowej załatwienie sprawy wymagającej przeprowadzenia postępowania dowodowego powinno nastąpić bez zbędnej zwłoki, jednak nie później niż w ciągu miesiąca, a sprawy szczególnie skomplikowanej – nie później niż w ciągu 2 miesięcy od dnia wszczęcia postępowania, chyba że przepisy niniejszej ustawy stanowią inaczej.

Przy bezczynności organ podatkowy nie podejmuje czynności mimo takiego obowiązku. Z kolei przy przewlekłym prowadzeniu postępowania organ podatkowy podejmuje czynności niecelowe, pozorne, nie dość sprawnie; postępowanie jest nieefektywne, trwa długo bez uzasadnionych przyczyn, wynikających z okoliczności faktycznych lub prawnych. W każdej z tych sytuacji postawa organu podatkowego prowadzi do niezałatwienia sprawy bez uzasadnionych powodów, przez to do nieuzasadnionego utrzymywania podatnika w stanie niepewności co do jego sytuacji prawnej. Ten wspólny mianownik stanu bezczynności oraz przewlekłości przy prowadzeniu postępowania podatkowego przemawia za przyjęciem instytucji ponaglenia w każdej z tych sytuacji. Zatem ponaglenie jest środkiem dla przeprowadzenia postępowania przedsądowego, który decyduje o dopuszczalności skargi na przewlekłe prowadzenie postępowania podatkowego.

Według WSA – w ślad za literaturą przedmiotu – „przewlekłość postępowania” obejmuje opieszałe, niesprawne i nieskuteczne działanie organu, w sytuacji, gdy sprawa mogła być załatwiona w terminie krótszym, jak również nieuzasadnione przedłużanie terminu załatwienia sprawy.

W sytuacji będącej przedmiotem rozważań sądu podatnik nie uzyskał od organu rzetelnej informacji o tym, jak długo i z jakich względów pozostawać będzie w niepewności co do prawidłowości składanych przez niego deklaracji podatkowych, a taki stan może nieść dla niego negatywne skutki z punktu widzenia pozycji w obrocie gospodarczym. Wobec tego sąd stwierdził, że postawa organu nie spełniała kryterium legalności, co więcej, należało ją ocenić jako rażąco naruszającą prawo.
Niewątpliwie zgodnie z art. 140 Ordynacji podatkowej o każdym przypadku niezałatwienia sprawy we właściwym terminie organ podatkowy obowiązany jest zawiadomić stronę, podając przyczyny niedotrzymania terminu i wskazując nowy termin załatwienia sprawy, nawet jeśli niedotrzymanie terminu nastąpiło z przyczyn niezależnych od organu. Niemniej jednak, w opinii WSA, regulacja ta nie może stanowić instrumentu dla prowadzenia postępowań kontrolnych w sposób nieograniczony w czasie, zmierzający do obejścia art. 139 § 1 Ordynacji podatkowej.  W efekcie końcowym WSA stwierdził stan przewlekłości w prowadzeniu postępowań kontrolnych (podatkowych) z rażącym naruszeniem prawa, a NSA to potwierdził.