Spory udział sprzedaży oraz zakupów polskich spółek przeprowadzany jest z kontrahentami zagranicznymi. Najczęściej transakcje te denominowane są w walutach obcych, co naraża polskie podmioty na wahania kursów walut i nieplanowane straty lub nadzwyczajne zyski w momencie realizacji płatności. Jednym z popularnych sposobów na ograniczenie skutków takich wahań jest zawieranie transakcji pochodnych na zakup lub sprzedaż waluty obcej.
Najczęściej spółki zawierają kontrakty terminowe forward lub opcje walutowe z obsługującym je bankiem. W momencie zawarcia takiej umowy następuje ustalenie kursu realizacji, ale nie występują żadne (kontrakty forward) lub tylko niewielkie przepływy pieniężne (opcje) między bankiem a spółką. Dopiero w momencie realizacji umowy następuje wymiana walut po umówionym z góry kursie lub rozliczenie w kwocie netto (jedna ze stron przelewa drugiej kwotę zysku/straty na umowie).
Jak tego typu transakcje ujmuje się w księgach i sprawozdaniu finansowym? Zarówno Międzynarodowy Standard Rachunkowości nr 39, jak i rozporządzenie w sprawie rachunkowości instrumentów finansowych* nakazują na dzień zawarcia kontraktu forward lub opcji ująć taki kontrakt w aktywach lub pasywach. Kwota, którą należy zaksięgować równa jest wartości pierwszego przepływu, a więc w przypadku kontraktu forward nie jest konieczne żadne księgowanie.
Sprawdź Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (MSSF/MSR) Grant Thornton
Na każdy dzień bilansowy (a więc jeśli spółka sporządza sprawozdania śródroczne, również na dni kończące okresy), wszystkie nierozliczone instrumenty wycenia się w sprawozdaniu finansowym w wartości godziwej. Wartość godziwa forwardów i opcji walutowych zmienia się w zależności od wahań kursów walut oraz oprocentowania rynkowego waluty polskiej i waluty, na którą zawarto umowę. Spółka może dokonać takiej wyceny samodzielnie za pomocą odpowiedniego modelu, zlecić wycenę wyspecjalizowanemu podmiotowi, bądź uzyskać ją z banku, z którym zawarła transakcję terminową. Wartość prezentowanych w bilansie instrumentów pochodnych należy doprowadzić do tak ustalonej wartości godziwej, a skutki wyceny ująć w wyniku finansowym.
W dniu rozliczenia kontraktu pochodnego jego wartość usuwa się z ksiąg w korespondencji z przepływem gotówkowym (a więc wymianą walut po wcześniej ustalonym kursie) i przychodami lub kosztami finansowymi.
A zatem wynik rachunkowy stosowania instrumentów pochodnych ograniczających ryzyko walutowe rozłożony jest w całym okresie życia instrumentu, niezależnie od tego, że faktyczny przepływ i realizacja następują jednorazowo na zakończenie umowy.
* Rozporządzenie Ministra Finansów z dnia 12 grudnia 2001 roku w sprawie szczegółowych zasad uznawania, metod wyceny, zakresu ujawniania i sposobu prezentacji instrumentów finansowych z dnia (Dz.U. Nr 149, poz. 1674 z późn. zm.).
