We wtorek, 6 lutego 2018 r. Rada Ministrów przyjęła sporządzony przez Ministerstwo Przedsiębiorczości i Technologii (wcześniej: Ministerstwo Rozwoju) projekt ustawy o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej, wchodzącej w skład pakietu ułatwień dla przedsiębiorców „100 zmian dla firm”. Proponowane rozwiązania mają umożliwić płynne przejęcie firm prowadzonych w ramach indywidualnej działalności gospodarczej przez sukcesorów zmarłego przedsiębiorcy.
Potrzeba nowych rozwiązań
W obecnym stanie prawnym śmierć przedsiębiorcy prowadzącego indywidualną działalność gospodarczą oznacza zwykle de facto „śmierć” firmy w funkcjonującym dotychczas kształcie, a w najlepszym przypadku szereg kłopotów i trudności, z którymi muszą zmierzyć się następcy prawni zmarłego. Dziedziczeniu podlegają bowiem jedynie składniki majątkowe wchodzące w skład funkcjonującego przedsiębiorstwa. Wygasają natomiast stosunki prawne z kontrahentami, bankami, pracownikami, jak również decyzje administracyjne (np. koncesje, licencje, zezwolenia) niezbędne do funkcjonowania firmy, a nawet numer NIP i REGON. Związanie przedsiębiorstwa z osobą przedsiębiorcy sprawia, że nie jest możliwe zachowanie ciągłości działalności operacyjnej biznesu, a sukcesorzy zmuszeni są do podjęcia niezwłocznie działań mających na celu jego przetrwanie. Sytuacja ta komplikuje się dodatkowo w przypadku, gdy spadkobierców jest wielu, a ich stanowisko co do przyszłych losów przedsiębiorstwa niejednolite. Poziom formalizacji procedur administracyjnych związanych z przejęciem działalności, procesu spadkobrania oraz długotrwały spór w zakresie podziału majątku po zmarłym niejednokrotnie doprowadzają do upadku rodzinnego biznesu i pozbawienia członków rodziny źródła dochodów.
Kluczowe propozycje zawarte w projekcie
Ustawa będzie regulowała zasady tymczasowego zarządzania i funkcjonowania przedsiębiorstwa po śmierci przedsiębiorcy, będącego osobą fizyczną prowadzącą we własnym imieniu działalność gospodarczą oraz kontynuowania działalności tegoż przedsiębiorstwa. Zgodnie z założeniami projektu, cel w postaci zapewnienia możliwości kontynuowania działalności firmy po śmierci przedsiębiorcy osiągnięty zostanie poprzez:
- Wprowadzenie instytucji zarządu oraz zarządcy sukcesyjnego. Projekt ustawy przewiduje możliwość ustanowienia zarządcy sukcesyjnego przez samego przedsiębiorcę albo przez spadkobierców, po jego śmierci. Podstawowym obowiązkiem zarządcy będzie sprawowanie pieczy nad przedsiębiorstwem od dnia objęcia funkcji do dnia działu spadku, a zatem wyboru sukcesora bądź sukcesorów, którzy przejmą biznes zmarłego.
- Wprowadzenie pojęcia przedsiębiorstwa w spadku, które stanowić będzie swoistego rodzaju jednostkę (zespół składników materialnych i niematerialnych związanych z prowadzoną działalnością), utworzoną przez następców prawnych lub małżonka przedsiębiorcy, a zarządzaną przez zarządcę sukcesyjnego. Przedsiębiorstwo w spadku będzie też stanowić nowy rodzaj podatnika, projekt ustawy zakłada bowiem wprowadzenie regulacji, mających na celu zapewnienie ciągłości rozliczeń podatkowych związanych z przedsiębiorstwem, w szczególności w zakresie podatku dochodowego, VAT oraz podatku akcyzowego.
- Stworzenie mechanizmów, narzędzi i zasad umożliwiających faktyczne wykonywanie praw i obowiązków z wszystkich umów zawartych przez przedsiębiorcę przed jego śmiercią, a związanych z działalnością firmy (w tym umów z kontrahentami i podmiotami finansującymi działalność przedsiębiorstwa), które to umowy nie wygasną w związku z jego śmiercią. Co więcej, zarządca sukcesyjny uzyska również dostęp do rachunków bankowych zmarłego, związanych z prowadzoną działalnością.
- Zapewnienie ciągłości stosunków pracy zawartych ze zmarłym przedsiębiorcą w przypadku, gdy zarządca ustanowiony został z chwilą jego śmierci oraz umożliwienie pracownikom przedsiębiorstwa powrotu do pracy (pierwszeństwo w zatrudnieniu) w przypadku, gdy zarządca sukcesyjny ustanowiony zostanie dopiero po śmierci przedsiębiorcy.
- Wprowadzenie możliwości i uregulowanie sposobu przeniesienia na następców prawnych zmarłego przedsiębiorcy praw i obowiązków wynikających z decyzji administracyjnych, w tym udzielonych koncesji, zezwoleń i licencji związanych z prowadzoną działalnością i kluczowych dla dalszego funkcjonowania przedsiębiorstwa.
- Dopuszczenie możliwości posługiwania się NIP zmarłego przez przedsiębiorstwo w spadku.
- Zwolnienie od podatku od spadków nabywców przedsiębiorstwa, niezależnie od tego, czy będzie on należał do kręgu najbliższych krewnych zmarłego przedsiębiorcy. Warunkiem zwolnienia będzie w szczególności prowadzenie przedsiębiorstwa co najmniej przez pięć lat oraz zgłoszenie we właściwym terminie faktu nabycia przedsiębiorstwa naczelnikowi urzędu skarbowego.
Projekt ustawy wprowadza szereg nowych pojęć i rozwiązań mających na celu zapewnienie możliwości funkcjonowania przedsiębiorstwa po śmierci przedsiębiorcy prowadzącego indywidualną działalność gospodarczą. Rozwiązania owe mają pozwolić na zachowanie ciągłości prowadzenia biznesu w dotychczasowym kształcie, a więc przy wykorzystaniu tych samych składników majątkowych, z udziałem tych samych osób zatrudnionych oraz w oparciu o zawarte za życia przedsiębiorcy umowy oraz udzielone koncesje, zezwolenia i licencje tak, by zmiany pokoleniowe przestały być barierą dla rozwoju potencjału gospodarczego firm rodzinnych, a śmierć przedsiębiorcy nie determinowała dalszych losów budowanego latami przedsiębiorstwa.
Projekt ustawy przekazany zostanie w najbliższych dniach pod obrady Sejmu. Zgodnie z założeniami, zmiany miałyby wejść w życie od 1 czerwca 2018 r. Jednakże, należy mieć na względzie, iż nowe rozwiązania z pewnością nie zastąpią planowania sukcesyjnego, realizowanego rozważnie i ze stosownym wyprzedzeniem, a stanowią jedynie sposób na przetrwanie firmy rodzinnej na wypadek jego braku.
AUTOR: Justyna Nykiel, Specjalista, Aplikant radcowski, Doradztwo Prawne
