Czytaj więcej: Dni wolne od pracy w 2024 r. – czy praca w te dni jest dopuszczalna?
Jak kodeksowo jest rozumiana praca w niedzielę i święto? Kiedy pracodawca może polecić pracownikowi pracę w te dni? Na jakie dodatkowe świadczenia czy rekompensatę mogą liczyć pracownicy zobligowani do pracy w niedziele lub dni ustawowo wolne od pracy?
Niedziele i święta w Polsce – podstawowe informacje
Za pracę w niedzielę i święto, uważa się pracę wykonywaną między godziną 6.00 w tym dniu a godziną 6.00 w następnym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona inna godzina.
Wśród dni ustawowo wolnych od pracy (zgodnie z Ustawą z 18 stycznia 1951 r.) znajdują się wszystkie niedziele oraz święta państwowe i religijne, tj.:
- Nowy Rok (1 stycznia),
- Święto Trzech Króli (6 stycznia),
- pierwszy i drugi dzień Wielkiej Nocy (pierwsza niedziela i poniedziałek po pierwszej wiosennej pełni Księżyca),
- Święto Pracy (1 maja),
- Święto Narodowe Trzeciego Maja,
- Pierwszy dzień Zielonych Świątek (Niedziela Zesłania Ducha Świętego – 49 dni po Wielkanocy),
- Boże Ciało (60 dni po Wielkanocy),
- Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny (15 sierpnia),
- Wszystkich Świętych (1 listopada),
- Narodowe Święto Niepodległości (11 listopada),
- Pierwszy i drugi dzień Bożego Narodzenia (25 i 26 grudnia).
Kiedy praca w niedzielę i święta jest dozwolona?
Przepisy art. 151 Kodeksu pracy pozwalają na pracę w niedziel i święta w określonych przypadkach, które obejmują:
- konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
- niezbędne remonty,
- pracę w ruchu ciągłym,
- pracę zmianową,
- pracę świadczoną wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta,
- pracę w transporcie i komunikacji,
- rolnictwo i hodowlę,
- ochronę mienia lub osób,
- w zakładowych strażach pożarnych i w zakładowych służbach ratowniczych;
- prace niezbędne dla społeczeństwa, w tym:
- w zakładach świadczących usługi dla ludności,
- hotelarskich,
- gastronomii,
- prowadzących działalność w zakresie kultury, oświaty, turystyki i wypoczynku,
- w jednostkach gospodarki komunalnej,
- w zakładach opieki zdrowotnej i w innych placówkach służby zdrowia przeznaczonych dla osób, których stan zdrowia wymaga całodobowych lub całodziennych świadczeń zdrowotnych,
- w jednostkach organizacyjnych pomocy społecznej oraz jednostkach organizacyjnych wspierania rodziny i systemu pieczy zastępczej zapewniających całodobową opiekę,
- przy wykonywaniu prac polegających na świadczeniu usług z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej (w rozumieniu przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną lub urządzeń telekomunikacyjnych w rozumieniu przepisów prawa telekomunikacyjnego), odbieranych poza terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jeżeli zgodnie z przepisami obowiązującymi odbiorcę usługi, dni, o których mowa w art. 1519 § 1 Kodeksu pracy, są u niego dniami pracy lub zapewniających możliwość świadczenia ww. usług.
Dodatkowo, praca w placówkach handlowych w niedziele i święta jest objęta szczególnymi regulacjami, z ograniczeniami handlu wprowadzonymi w 2018 roku (tj. ustawą z 10 stycznia 2018 r. o ograniczeniu handlu w niedziele i święta oraz w niektóre inne dni, Dz.U. z 2023 r. poz. 158 ze zm.). Handel w te dni jest możliwy jedynie w wybranych placówkach (takich jak m.in. stacje paliw, apteki, dworce, poczta, kwiaciarnie, zakłady lecznicze, lecznice weterynaryjne, kioski z prasą, sklepiki z pamiątkami lub dewocjonaliami, placówki handlowe przy jarmarkach, festynach i innych imprezach, w placówkach hotelowych czy kulturalnych, sportowych, oświatowych oraz turystyki i wypoczynku i innych), na wymienionych w ustawie zasadach.
Ważny fragment
Praca w okresie niedziel i świąt w przypadku placówek handlowych jest rozumiana jako wykonywanie pracy lub czynności dotyczących handlu lub z nim związanych (w tym prac magazynowych i inwentaryzacyjnych), przez pracownika lub zatrudnionego, w okresie 24 kolejnych godzin przypadających między godziną 24.00 w sobotę a godziną 24.00 w niedzielę, i między godziną 24.00 w dniu bezpośrednio poprzedzającym święto a godziną 24.00 w święto.
Jaka rekompensata przysługuje pracownikom pracującym w niedziele i święta?
Pracownicy zobowiązani do pracy w niedziele i święta mają zagwarantowane prawa do dodatkowych świadczeń.
Pracownikowi wykonującemu pracę w niedzielę pracodawca ma obowiązek zapewnić inny dzień wolny od pracy w okresie 6 dni kalendarzowych poprzedzających lub następujących po takiej niedzieli; jeśli nie jest to możliwe, wówczas pracownikowi przysługuje dzień wolny od pracy do końca okresu rozliczeniowego, a w przypadku braku możliwości udzielenia dnia wolnego od pracy w tym terminie – dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100% za każdą godzinę pracy w niedzielę.
Ważne
Pracownik pracujący w niedziele powinien minimum raz na 4 tygodnie skorzystać z niedzieli wolnej od pracy. Nie dotyczy to pracownika zatrudnionego w systemie pracy weekendowej, który świadczy pracę wyłącznie w piątki, soboty, niedziele i święta.
Pracownikowi wykonującemu pracę w święto pracodawca ma obowiązek zapewnić inny dzień wolny od pracy w ciągu okresu rozliczeniowego; jeśli nie ma możliwości wykorzystania dnia wolnego w ww. terminie w zamian za pracę w święto, pracownikowi przysługuje dodatek do wynagrodzenia w wysokości 100% za każdą godzinę pracy w święto.
Ważne
Do pracy w święto przypadające w niedzielę stosuje się przepisy dotyczące pracy w niedzielę.
Jakie kary grożą za naruszenie przepisów o czasie pracy?
Za naruszenie przepisów dotyczących czasu pracy w niedziele i święta, pracodawcy lub osobie działającej w jego imieniu, grozi kara grzywny w wysokości od 1000 zł do 30 000 zł.
Z kolei, zgodnie z Kodeksem pracy, kto wbrew zakazowi handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem, powierza wykonywanie pracy w handlu lub wykonywanie czynności związanych z handlem pracownikowi lub zatrudnionemu w niedziele, święta, dniu 24 grudnia po godzinie 14.00 lub w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy, podlega karze grzywny w wysokości od 1000 do 100 000 zł.
Zgodnie z art. 218a Kodeksu karnego, kto uporczywie lub złośliwie, wbrew zakazowi handlu oraz wykonywania czynności związanych z handlem w niedziele i święta (a także po godzinie 14.00 w dniu 24 grudnia lub w sobotę bezpośrednio poprzedzającą pierwszy dzień Wielkiej Nocy), powierza pracownikowi lub zatrudnionemu wykonywanie pracy w handlu lub wykonywanie czynności związanych z handlem, podlega karze grzywny lub ograniczenia wolności (takie działanie jest bowiem uznawane nie za wykroczenie, pod karą mandatu lub grzywny, ale jako przestępstwo).
