Nowe zasady konsolidacji – jak przygotować pierwsze sprawozdanie finansowe grupy kapitałowej zgodnie z MSSF 10, 11 i 12

Tym samym skonsolidowane sprawozdania finansowe za 2014 rok podmiotów polskich obowiązanych stosować MSSF są pierwszymi, przygotowywanymi zgodnie z nowymi regulacjami. Poniżej opisujemy pokrótce skutki wprowadzenia poszczególnych zmian i regulacji.

MSSF 10 „Skonsolidowane sprawozdania finansowe” i MSR 27 „Jednostkowe sprawozdania finansowe”

Wprowadzenie nowego standardu dotyczącego konsolidacji jest po części konsekwencją ostatniego kryzysu finansowego i pojawiających się głosów krytycznych wobec wymogów poprzednich przepisów. Komentatorzy zwracali uwagę, że dotychczasowe regulacje nie gwarantowały odzwierciedlenia w skonsolidowanych sprawozdaniach finansowych pełnego narażenia na ryzyko, które wiąże się z zastosowaniem, szczególnie przez banki, jednostek specjalnego przeznaczenia, sekurytyzacji i innych tego typu konstrukcji. Poprzez wdrożenie nowych regulacji ujednolicona została definicja kontroli dla wszystkich typów jednostek, w które zainwestował podmiot sporządzający sprawozdanie finansowe. Rada oczekuje, że dzięki temu trudniej będzie uniknąć obowiązku konsolidacji.

Nowy MSSF 10 zastępuje większą część dotychczasowego MSR 27, który do tej pory regulował kwestie konsolidacji. Standard zawiera nową definicję kontroli. Dla większości typowych grup kapitałowych nie oznacza ona zmian w konsolidacji. Wpływ nowych regulacji powinny ocenić jednostki, dla których wg dotychczasowych regulacji obowiązek konsolidacji nie był jednoznaczny, szczególnie wtedy, gdy biznesowo istniała kontrola, a zasady MSR 27 tego nie odzwierciedlały.

Definicja kontroli mówi, że jednostka sprawuje kontrolę nad innym podmiotem, jeżeli spełnione są trzy warunki:

– władza – władza przeważnie jest konsekwencją posiadania większości praw głosu w innej spółce; standard zwraca jednak uwagę na to, że władzę posiadać można niezależnie od praw głosu, na przykład wtedy, gdy występują tzw. potencjalne prawa głosu (np. opcje na akcje) lub zapisy umowne dające władzę innemu podmiotowi niż ten, który posiada większość głosów,

– prawo do i narażenie na zmienne wpływy z inwestycji – jednostka musi mieć prawo i być narażoną na zmienność zwrotów z innego podmiotu; za zmienne zwroty można uznać między innymi:

• w większości wypadków dywidendy wynikające z prawa głosu
• narażenie na niespłacenie pożyczki (o zmiennej lub stałej stopie procentowej)
• zobowiązanie do zapewnienia innej jednostce płynności
• wyłączne prawo do wykorzystywania aktywów innej jednostki

– możliwość wykorzystania władzy do wywierania wpływu na kwotę zmiennych zwrotów – oznacza, że inwestor musi określić, czy sprawowana władza jest wykonywana w imieniu innej jednostki (a więc inwestor jest tylko agentem) czy też we własnym imieniu (a więc inwestor jest mocodawcą, czyli ma kontrolę); problem ten dotyczy przede wszystkim podmiotów typu towarzystwo funduszy inwestycyjnych oraz niektórych bardziej skomplikowanych relacji między jednostkami powiązanymi.

Ponadto standard zajmuje się kilkoma przypadkami, które wcześniej nie były uregulowane:

– kontrola przez pakiety mniejszościowe – MSSF 10 dopuszcza, aby uznać, iż inwestor posiadający mniej niż 50% głosów posiadał kontrolę nad inną jednostką; aby dokonać takiej oceny, należy rozważyć między innymi relatywną wielkość pakietu akcji posiadanego przez inwestora oraz rozproszenie udziałów pozostałych udziałowców,

– jednostki inwestycyjne – MSSF 10 dopuszcza, aby podmioty inwestycyjne, które posiadają kontrolę nad jednostkami, w które zainwestowały z powodów spekulacyjnych lub wyłącznie dla osiągania zysków z dywidendy, nie konsolidowały tych jednostek zależnych. W takim przypadku, inwestycje w takie podmioty muszą być wyceniane w wartości godziwej zgodnie z MSR 39.

Zmiany w MSR 27 są bezpośrednią konsekwencją wprowadzenia MSSF 10. Wykreślono z niego wszystkie paragrafy dotyczące konsolidacji i od tej pory standard ten reguluje wyłącznie sposób ujęcia inwestycji w jednostki powiązane w jednostkowych sprawozdaniach finansowych.

MSSF 11 „Wspólne ustalenia umowne”  i MSR 28 „Inwestycje w jednostkach stowarzyszonych i wspólnych przedsięwzięciach”

MSSF 11 zastąpił dotychczasowy MSR 31 „Udziały we wspólnych przedsięwzięciach”.

Nowy standard zastąpił dotychczasowy podział wspólnych przedsięwzięć na:

– wspólnie kontrolowaną działalność,

– wspólnie kontrolowane aktywa,

– jednostki współkontrolowane,

podziałem na dwie grupy:

– wspólną działalność,

– wspólne przedsięwzięcia.

Zgodnie z definicjami zawartymi w MSSF 11 ze wspólną działalnością mamy do czynienia, gdy inwestorzy posiadają prawa do aktywów wspólnego ustalenia umownego i obowiązki wynikające z zobowiązań wspólnego ustalenia umownego. W przypadku, gdy inwestorzy posiadają tylko prawo do aktywów netto wspólnego ustalenia umownego, mówimy o wspólnym przedsięwzięciu.

W większości przypadków dotychczasowe wspólnie kontrolowana działalność i wspólnie kontrolowane aktywa będą stanowiły wspólną działalność, a dotychczasowe jednostki współkontrolowane według nowego standardu będą należały do grupy wspólne przedsięwzięcia.

Udziały w aktywach, zobowiązaniach, przychodach i kosztach wspólnej działalności są ujmowane bezpośrednio w sprawozdaniach inwestorów, nawet jeśli nie sporządzają oni sprawozdań skonsolidowanych.

Natomiast inwestycja we wspólne przedsięwzięcie jest rozliczana metodą praw własności. Tym samym zlikwidowano dopuszczaną przez MSR 31 możliwość rozliczania takich inwestycji za pomocą konsolidacji proporcjonalnej.

Zmiany w MSR 28 są konsekwencją wprowadzenia MSSF 11.

MSSF 12 „Ujawnianie informacji na temat udziałów w innych jednostkach”

Nowy MSSF 12 ustanawia wymogi dotyczące ujawniania informacji na temat konsolidowanych i niekonsolidowanych jednostek, w których podmiot posiada zaangażowanie w notach do sprawozdania finansowego. Większość wymogów dotyczy wyłącznie skonsolidowanych sprawozdań finansowych.

Zakres ujawnień jest szerszy niż dotychczasowe wymogi MSR 27 i obejmuje:

– informacje o subiektywnych ocenach i założeniach, na przykład:

• gdy inwestor posiada ponad 50% głosów, ale uznał, że nie sprawuje kontroli nad inną jednostką,
• gdy inwestor posiada mniej niż 50% głosów, ale uznał, że posiada kontrolę nad inną jednostką,
• czy inwestor jest mocodawcą czy agentem,
• czy inwestor spełnia definicję jednostki inwestycyjnej,

– informacje o udziałach w:

• jednostkach zależnych,
• wspólnych ustaleniach umownych,
• jednostkach stowarzyszonych,
• niekonsolidowanych jednostkach strukturyzowanych.