Nieprecyzyjne przepisy dotyczące zwolnień lekarskich
Współczesny rynek pracy znacząco różni się od realiów sprzed ponad dwóch dekad, kiedy to wprowadzano obowiązujące dziś przepisy dotyczące zwolnień chorobowych. W regulacjach brakuje m.in.: jednoznacznych definicji kluczowych pojęć oraz rozwiązań, które uwzględniałyby zmiany w sposobie i organizacji pracy, takie jak: praca zdalna, elastyczne godziny pracy czy nowoczesne formy kontaktu służbowego. Prowadzi to do licznych wątpliwości interpretacyjnych. Zdarza się bowiem, że wielu pracowników, pomimo choroby, rezygnuje ze zwolnień lekarskich w celu zapewnienia kontynuacji prowadzonych projektów. Nie można również pominąć faktu, że często dochodzi także do wykorzystania zwolnień lekarskich niezgodnie z ich przeznaczeniem, np. w celu uzyskania “dodatkowych dni urlopowych”. Wynika to z tego, że obecne przepisy pozostawiają duże pole do nadużyć. Z tego powodu coraz częściej podkreśla się potrzebę dostosowania przepisów do współczesnych realiów zawodowych oraz wprowadzenia jasnych, zrozumiałych zasad dotyczących korzystania ze zwolnień lekarskich. Odpowiedzią na te wyzwania jest projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw (Druk nr 1856), który ma na celu uporządkowanie i doprecyzowanie obowiązujących regulacji.
Nowe definicje – “praca zarobkowa” i “podejmowanie aktywności niezgodnej z celem zwolnienia”
Duże znaczenie w kontekście poprawy skuteczności przeprowadzania kontroli zwolnień lekarskich i wykrywania nadużyć ma określenie definicji “pracy zarobkowej” oraz “aktywności niezgodnej z celem zwolnienia lekarskiego”.
Ważny fragment
I tak, zgodnie z propozycją zawartą w projekcie ustawy pracę zarobkową stanowi każda czynność mająca charakter zarobkowy. Nie ma znaczenia stosunek prawny, który jest podstawą wykonywania tej pracy.
Reforma przewiduje jednak pewien wyjątek, mowa tutaj o tzw. “czynnościach incydentalnych”, których podjęcie w okresie zwolnienia jest związane z ważnymi okolicznościami. Możliwe zatem będzie między innymi odebranie telefonu od klienta czy odpisanie na wiadomość, jeśli zaniechanie tej czynności wiązałoby się z stratami finansowymi dla pracodawcy lub dla klienta. W tym kontekście powstaje obawa dotycząca tego, że od pracownika będzie oczekiwać się ciągłej dostępności, tłumacząc to ryzykiem powstania strat dla firmy. Przepisy jednak zabezpieczają pracownika na wypadek takiej sytuacji. Należy bowiem zaznaczyć, że czynność incydentalna nie może wynikać z polecenia pracodawcy. Ubezpieczony podejmujący się czynności incydentalnych, zgodnie z powyższymi zasadami, nie utraci prawa do zasiłku chorobowego. To istotna dla wielu pracowników zmiana, ponieważ do tej pory nawet drobne działania, takie jak: odebranie telefonu służbowego, wysłanie faktury czy udzielenie krótkiej informacji mogły być interpretowane jako naruszenie obowiązujących zasad i w efekcie mogły przyczynić się do pozbawienia prawa do zasiłku.
Ważny fragment
Z kolei, “aktywność niezgodną z celem zwolnienia lekarskiego” określono jako działania wpływające negatywnie na rekonwalescencję lub proces leczenia z zastrzeżeniem, że do katalogu czynności utrudniających lub wydłużających zdrowienie nie zalicza się zwykłych czynności dnia codziennego lub czynności incydentalnych.
Praca zarobkowa podczas korzystania ze zwolnienia lekarskiego będzie możliwa
Kolejnym, rewolucyjnym rozwiązaniem zapowiadanym w omawianym projekcie ustawy jest bez wątpienia dopuszczenie możliwości pracy u jednego pracodawcy podczas korzystania ze zwolnienia lekarskiego u drugiego w przypadku, gdy ubezpieczony podlega kilku tytułom do ubezpieczenia chorobowego.
Ważny fragment
Oznacza to, że jeśli w ramach jednego zatrudnienia pracownik nie jest zdolny do pracy, ale w ramach innego może ją wykonywać bez negatywnego wpływu na proces leczenia, będzie mógł wystąpić o niewystawianie zwolnienia lekarskiego z tego drugiego tytułu.
W praktyce nowe przepisy umożliwią więc jednoczesne pobieranie świadczenia chorobowego z jednego tytułu oraz otrzymywanie wynagrodzenia z drugiego, o ile charakter tej pracy pozostaje zgodny z celem zwolnienia lekarskiego i nie utrudnia powrotu do zdrowia. Warto jednak zaznaczyć, że powyższa zmiana może skomplikować proces ustalania okresu zasiłkowego dla ubezpieczonego. Przedstawione w projekcie regulacje wskazują, że ustalany będzie jeden okres zasiłkowy niezależnie od liczby tytułów do ubezpieczenia, które ubezpieczony posiada. Przepisy mają zobowiązać ubezpieczonego do informowania pracodawcy, będącego płatnikiem zasiłków, o okresie na jaki zostało mu wystawione zwolnienie lekarskie od pracy u innego płatnika składek. Taki zapis może stwarzać pole dla kolejnych nadużyć. Ubezpieczony mógłby zataić informację o korzystaniu ze zwolnienia lekarskiego u innego płatnika i doprowadzić do sytuacji, w której płatnik składek wypłaci zasiłek chorobowy za więcej dni aniżeli przewidziane okresem zasiłkowym. Czy w związku z tym ubezpieczony zostanie zobowiązany do informowania pracodawcy pod rygorem odpowiedzialności? Tego projekt ustawy nie precyzuje.
Zwiększenie efektywności kontroli ZUS
Nowelizacja przepisów zakłada również stworzenie kompleksowych, pozbawionych wątpliwości interpretacyjnych podstaw prawnych regulujących między innymi sposób i zakres przeprowadzania kontroli. I tak, projekt:
- precyzuje przepisy dotyczących kompetencji ZUS w zakresie kontroli prawidłowości orzekania o czasowej niezdolności do pracy. Ma z nich jednoznacznie wynikać, że prawo do kontroli dotyczy nie tylko niezdolności do pracy z powodu choroby, ale i niezdolności do pracy wynikającej z konieczności osobistego sprawowania opieki nad chorym członkiem rodziny.
- w odniesieniu do kontroli prawidłowości wykorzystania zwolnień lekarskich jasno wskazuje się, że kontrola może obejmować zwolnienia od pracy, za które przysługuje zasiłek chorobowy, wynagrodzenie chorobowe, świadczenie rehabilitacyjne, a także zasiłek opiekuńczy.
- dookreśla kwestie kontroli osób niezdolnych do pracy po ustaniu ubezpieczenia chorobowego. Otóż, ZUS jako płatnik zasiłków będzie miał pełne prawo do skontrolowania takich osób.
- potwierdza, że w przypadku, gdy zasiłki wypłacają płatnicy składek zgłaszający do ubezpieczenia chorobowego więcej niż 20 osób, uprawnienia do przeprowadzania kontroli prawidłowości wykorzystywania zwolnień lekarskich przysługują zarówno tym płatnikom, jak i ZUS, w tym również na wniosek płatnika składek.
Ponadto, w celu zmniejszenia uciążliwości kontroli zaproponowano jej przeprowadzanie z poszanowaniem prywatności osoby kontrolowanej oraz osób znajdujących się w miejscu kontroli. Ustalono także, że środki kontroli powinny być adekwatne i proporcjonalne do jej celu, a sama kontrola powinna zostać przeprowadzona w sposób nie niosący ryzyka pogorszenia zdrowia osoby kontrolowanej oraz nie powinna również wpływać negatywnie na proces rekonwalescencji.
Na koniec, zmiany dotyczą również obowiązku sporządzania protokołu z przebiegu kontroli. Dotychczas przygotowanie protokołu było konieczne wyłącznie w sytuacji, gdy podczas kontrolowania wykryto, że zwolnienie od pracy wykorzystywane jest nieprawidłowo. Nowe podejście przewiduje wymóg sporządzania tego dokumentu również w przypadku, gdy podczas przeprowadzania czynności kontrolnych nie wykryto żadnych nieprawidłowości.
Przygotowując kadry i płace na nadchodzący rok, warto już teraz uwzględnić nadchodzące zmiany w zakresie zasiłków chorobowych. Chociaż projekt ustawy o zmianie ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych oraz niektórych innych ustaw jest cały czas procedowany to należy nadmienić, że pod koniec listopada został uchwalony przez Sejm. Obecnie został skierowany do Senatu, więc nie ulega wątpliwości, że w roku 2026 zostanie uchwalony.
Czytaj więcej: