Jak poinformował 30 lipca 2024 roku Związek Banków Polskich w miesięczniku BANK, w sądach toczy się aktualnie ok 1,1 tys. spraw sądowych w sprawie zarzutów dotyczących wskaźnika referencyjnego WIBOR. Co jednak ważne, na tę chwilę nie zapadł żaden negatywny dla banku prawomocny wyrok.
Spis treści
- O co chodzi z kredytami hipotecznymi ze zmienną stopą procentową opartą o WIBOR?
- Analiza wyroków sądowych dotyczących umów kredytowych z WIBOR.
- Czy wskaźnik WIBOR spełnia wymogi prawne?
- Wskaźnik WIBOR w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej
- Sprawy związane z WIBOR w sprawozdaniach finansowych banków w Polsce
O co chodzi z kredytami hipotecznymi ze zmienną stopą procentową opartą o WIBOR?
Po lawinie spraw sądowych związanych z kredytami frankowymi, iskierka nadziei zapaliła się również kredytobiorcach posiadających kredyty hipoteczne w walucie polskiej ze zmienną stopą procentową opartą o wskaźnik referencyjny WIBOR. Wśród prawników pojawiły się pierwsze interpretacje kancelarii prawnych kwestionujących rzetelność oraz wiarygodność wskaźnika WIBOR. Sugerowana była abuzywność postanowień umów kredytowych zawierających wskaźnik WIBOR, a od roku 2022 pojawiły się pozwy dotyczące unieważnienia umowy kredytowej lub też wyeliminowania wskaźnika WIBOR z umowy. Spowodowałoby to pozostawienie samej marży banku jako oprocentowania kredytu, a tym samym gwałtowny spadek raty kredytowej, a w konsekwencji spadek przychodów banków.
Należy zauważyć, że sytuacja ta zbiegła się w czasie z podwyżkami stóp procentowych przez Narodowy Bank Polski. Stopy procentowane od 2015 do 2020 roku pozostawały na niezmiennym poziomie, co też powodowało, że wahania stawki WIBOR były znikome. Następnie w trakcie pandemii COVID stopy procentowe zostały obniżone do historycznie niskiego poziomu tj. prawie do 0 (stopa referencyjna 0,1%), po czym od października 2021 do września 2022 roku sukcesywnie rosły aż do poziomu ok 7%. Nie było w tym nic nadzwyczajnego, gdyż wynikało to z sytuacji makroekonomicznej w Polsce, czyli w szczególności gwałtownie rosnącej inflacji. Wzrost stóp procentowych był wtedy spodziewany przez rynek, co też dało się zaobserwować w całej Europie.
Spowodowało to wzrost wskaźnika referencyjnego WIBOR, a tym samym istotny wzrost rat kredytowych, dla kredytów ze stopą zmienną. O ile spadek wskaźnika WIBOR i wartości raty kredytowej w latach 2020-2021 (a tym samym przychodów banków) nie wywołał tak wielu kontrowersji, to podczas gdy WIBOR zaczął rosnąć w roku 2022, pojawiły się pierwsze pozwy, sugerujące że umowa kredytowa zawiera zapisy abuzywne.
Ważny fragment
Bądź na bieżąco ze zmianami w prawie, podatkach i księgowości! Zaobserwuj nas w Wiadomościach Google
Analiza wyroków sądowych dotyczących umów kredytowych z WIBOR
Według informacji jaka została opublikowana w dniu 30 lipca 2024 roku przez Związek Banków Polskich w miesięczniku BANK, w sądach toczy się już ok 1,1 tys. spraw dotyczących wskaźnika referencyjnego WIBOR w umowach kredytowych (dla porównania w listopadzie 2023 roku złożonych pozwów było ok 550, więc w trakcie ostatnich 9 miesięcy przybyło ich 100%.).
Ważny fragment
Jak jednak podał Związek, do tej pory zapadły 24 prawomocne wyroki w tej sprawie i wszystkie są korzystne dla banków.
W bieżącym roku wyroki w tej sprawie zapadły między innymi w Sądzie Okręgowym w Białymstoku w dniu 10 stycznia 2024 roku oraz Sądzie Okręgowym w Katowicach w dniu 21 marca 2024 roku. W jednej z tych spraw kredytobiorcy domagali się wyeliminowania wskaźnika WIBOR 3M z umowy i pozostawienie stałego oprocentowania w wysokości marży banku, a w drugim domagali się unieważnienia umowy kredytowej lub wyeliminowania z umowy wskaźnika WIBOR.
W obu tych przypadkach sąd oddalił powództwo w całości, a kosztami postępowania obciążył w całości powodów. Sądy zwróciły uwagę na następujące kwestie:
- Bank prawidłowo poinformował kredytobiorców jakie są skutki zawarcia umowy ze zmiennym oprocentowaniem,
- Pouczenie o ryzyku zmiennej stopy procentowej było kompleksowe, jasne i klarowne,
- Kredytobiorcy byli świadomi możliwości zmian stóp procentowych,
- Postanowienia umowy są jednoznaczne, jasne i przejrzyste,
- Stawka WIBOR jest niezależna od pozwanego banku, gdyż ustalana jest na podstawie obiektywnych czynników przez podmiot zewnętrzny podlegający stałej kontroli KNF,
- Bank nie może być obciążony jednostronną odpowiedzialnością za zmiany stóp procentowych
Na podstawie powyższych argumentów sądy stwierdziły, że brak jest podstaw do unieważnienia umowy lub też wyeliminowania wskaźnika WIBOR z umowy kredytowej.
Czy wskaźnik WIBOR spełnia wymogi prawne?
WIBOR jest stawką oprocentowania kredytów i pożyczek na rynku międzybankowym, zależną od takich czynników jak inflacja czy wysokość stóp procentowych. Jak zostało wskazane powyżej wzrost wskaźnika WIBOR zbiegł się w czasie ze wzrostem stóp procentowych NBP, na co banki nie miały wpływu.
Należy też zauważyć, na co również zwracają uwagę sądy, że sposób ustalania wskaźnika WIBOR wynika wprost z rozporządzenia BMR (Rozporządzenie UE w sprawie indeksów stosowanych jako wskaźnik referencyjny w instrumentach finansowych i umowach finansowych lub do pomiaru wyników funduszy inwestycyjnych) i nie jest on dowolnie kształtowany przez bank. To właśnie wskazane powyżej rozporządzenie nałożyło wymóg stosowania przez banki wskaźnika referencyjnego opracowanego przez administratora, którym w Polsce jest GPW Benchmark S.A., a organem nadzoru jest KNF. W dniu 6 grudnia 2022 roku Urząd Komisji Nadzoru Finansowego opublikował komunikat, w którym potwierdza, że metoda opracowywania wskaźnika WIBOR spełnia warunki wymagane przez unijne rozporządzenie BMR.
Wskaźnik WIBOR w Trybunale Sprawiedliwości Unii Europejskiej
Sąd Okręgowy w Częstochowie postanowieniem z dnia 31 maja 2024 roku, skierował do TSUE cztery pytania prejudycjalne dotyczące stawki WIBOR w kredytach hipotecznych ze zmienną stopą oprocentowania. Na ten moment nie jest jeszcze dostępne pisemne uzasadnienie tej decyzji, ale z informacji dostępnych w mediach wiadomo, że sąd pyta czy postanowienia umowy kredytowej zawierającej wskaźnik WIBOR można uznać za abuzywne oraz czy stosowane zapisy przerzucają ryzyko zmiennej stopy procentowej na konsumenta.
Co to oznacza dla kredytobiorców? Czy kredyty oparte o WIBOR mogą pójść drogą kredytów frankowych? Na tę chwilę ciężko odpowiedzieć na to pytanie. Porównując tę sytuację do spraw sądowych związanych z kredytami frankowymi to można uznać, że pozwów jest niewiele. Jednakże należy się spodziewać, że wyrok TSUE na korzyść kredytobiorców wywołałby lawinę pozwów w sprawie wskaźnika WIBOR w umowach kredytowych. Skala tego mogłaby być nieporównywalnie większa od spraw związanych z kredytami frankowymi, gdyż kredyty ze zmienną stopą procentową opartą o WIBOR stanowią zarówno ilościowo jak i wartościowo znaczną część portfela kredytowego większości banków w Polsce.
Sprawy związane z WIBOR w sprawozdaniach finansowych banków w Polsce
Analizując sprawozdania finansowe banków można zauważyć, że kredyty hipoteczne mają znaczący udział w całym portfelu kredytowym banków. Dokonano analizy sprawozdań finansowych na dzień 31 grudnia 2023 roku pięciu największych banków w Polsce. Zauważono, że udział wartości bilansowej brutto kredytów hipotecznych (wycenianych w zamortyzowanym koszcie) wynosi między 18 a 50% całego portfela kredytowego. Zdecydowanie przoduje w tych statystykach Pekao SA (50%), a następnie Millennium Bank (43%) oraz PKO BP (40%). Należy również zauważyć, że zdecydowana większość portfela hipotecznego jest oparta o zmienną stopę procentowej. Niestety nie wszystkie banki prezentują taką informację w swoim sprawozdaniu finansowym, ale na przykładzie kilku, udział ten wynosi ok 95% i uważamy, że jest to adekwatne dla całego rynku bankowego. Sytuacja ta jednak się zmienia od 2023 roku, w którym banki zdecydowały się na zmianę strategii biznesowej (wynikało to również z komunikatów i stanowisk KNF) i zaczęły udzielać kredytów ze stałą stopą procentową. Wynikało to z potrzeby zarządzania ryzykiem stopy procentowej. W związku z powyższym można przypuszczać, że udział kredytów hipotecznych ze zmiennym oprocentowaniem będzie się stopniowo zmniejszał.
Zwrócono również uwagę na kwestię ujawnień w sprawozdaniu finansowym dotyczącym spraw sądowych związanych ze wskaźnikiem WIBOR w umowach kredytowych. Informacja ta znalazła się w sprawozdaniu finansowym PKO BP oraz Millennium Bank. Najszerzej została ta kwestia opisana w sprawozdaniu finansowym Millennium Bank. Bank poinformował, iż na dzień 31 grudnia 2023 roku odnotował 63 pozwy kredytobiorców dotyczące umów kredytów hipotecznych. Zarzuty koncentrują się wokół wskaźnika WIBOR jako niezrozumiałego, niemożliwego do zweryfikowania elementu mającego wpływ na zobowiązanie konsumenta jak również kwestii niewystarczającego zakresu informacji o skutkach zmiennego oprocentowania przed podpisaniem umowy.
Millennium Bank wspomniał również w ujawnieniu o stanowisku KNF z dnia 26 lipca 2023 roku w sprawie oceny zdolności wskaźnika do pomiaru rynku o czym była mowa powyżej. Nie ma natomiast informacji na temat zawiązanej rezerwy w tym zakresie, więc można wnioskować, że rezerwa nie została zawiązana.
Analogiczne ujawnienie jednakże zdecydowanie krótsze znajduje się również w sprawozdaniu finansowym PKO BP. Bank wskazał, że na dzień 31 grudnia 2023 roku toczy się 128 postępowań sądowych, w których klienci kwestionują oparcie umowy kredytu hipotecznego na oprocentowaniu zmiennym opartym o wskaźnik WIBOR. Wskazał również, że kwestionuje on zasadność roszczeń podnoszonych w tych sprawach. Na podstawie powyższego również należy przypuszczać, że rezerwy w tym zakresie nie zostały utworzone.
Dla porównania w raporcie okresowym na dzień 31 marca 2024 Millennium Bank wskazał, ze toczy się 76 postępowań sądowych, a w PKO BP – 198 postępowań. Widać więc stopniowy wzrost liczby spraw sądowych. Dodatkowo Millennium Bank ujawnił, że wydano 1 prawomocny wyrok oddalający powództwo kredytobiorców.
Na podstawie powyższej analizy można wyciągnąć wniosek, że na tę chwilę banki nie zawiązują rezerw na toczące się sprawy sądowe związane ze wskaźnikiem WIBOR w umowach kredytowych. Uważają że roszczenia są niezasadne, w związku z czym ryzyko jest oceniane jako niskie.
Aktualnie, biorąc pod uwagę bieżące statystki przedstawione przez ZBP (tj. wszystkie 24 wyroki korzystne dla banków) wydawać by się mogło, że sytuacja sektora bankowego w tym zakresie jest stabilna. Jednakże nie wiadomo jakie będzie stanowisko TSUE w tym temacie. Należy zwrócić uwagę, że w związku z tym, że kredyty hipoteczne oparte o zmienną stopę procentową stanowią znaczną część portfela kredytowego banków w Polsce, potencjalne skutki mogłoby mieć olbrzymi wpływ na wyniki finansowe banków w Polsce, a tym samym cały sektor bankowy.
Obecnie w sądach toczy się już ok 1,1 tys. spraw dotyczących wskaźnika referencyjnego WIBOR w umowach kredytowych. Jak poinformował Związek Banków Polskich, zapadły 24 wyroki prawomocne w tej sprawie i wszystkie są korzystne dla banków. Sąd Okręgowy w Częstochowie postanowieniem z dnia 31 maja 2024 roku, skierował do TSUE cztery pytania prejudycjalne dotyczące stawki WIBOR w kredytach hipotecznych ze zmienną stopą oprocentowania. Należy wnioskować, że stanowisko TSUE w tym temacie będzie miało kluczowe znaczenie dla dalszych rozstrzygnięć w tym temacie.
