Zasada swobodnego dysponowania firmą
Polskie prawo przewiduje zasadę swobodnego rozporządzania majątkiem. Oznacza to, że właściciel może zdecydować, komu przekaże swoje przedsiębiorstwo – zarówno za życia (w drodze darowizny), jak i po śmierci (na podstawie testamentu).
W praktyce pozwala to na powierzenie firmy wybranemu sukcesorowi, np. jednemu z dzieci, z pominięciem pozostałych. Możliwe jest także przekazanie przedsiębiorstwa współmałżonkowi, wnukowi czy nawet osobie spoza rodziny. Pod tym względem prawo daje szeroką elastyczność.
Swoboda dysponowania firmą a zachowek
Swoboda ta ma jednak granice. Najbliżsi krewni spadkodawcy – małżonek, dzieci, wnuki oraz rodzice – są chronieni instytucją zachowku. Oznacza to, że jeśli zostali pominięci w testamencie lub otrzymali mniej, niż wynikałoby to z dziedziczenia ustawowego, mogą domagać się zapłaty odpowiedniej sumy od osoby, która odziedziczyła firmę.
Problem polega na tym, że jeżeli głównym składnikiem majątku jest przedsiębiorstwo, sukcesor musi wypłacić innym członkom rodziny kwoty często na tyle wysokie, że grożą utratą płynności finansowej, koniecznością sprzedaży części aktywów albo nawet likwidacją biznesu.
Google news
Bądź na bieżąco ze zmianami w prawie, podatkach i księgowości! Zaobserwuj nas w Wiadomościach Google
Fundacja rodzinna sposobem na zachowek
Rozwiązaniem, które wprowadzono do polskiego prawa w 2023 roku, jest fundacja rodzinna. Umożliwia ona przeniesienie do niej udziałów w spółkach i innych składników majątku, a następnie wskazanie beneficjentów, którzy będą czerpać z niego korzyści w formie świadczeń.
Jednym z elementów, które czynią fundację atrakcyjną z punktu widzenia planowania sukcesyjnego, jest wpływ na roszczenia o zachowek. Ustawa przewiduje bowiem, że darowizny oraz świadczenia przekazane do fundacji podlegają szczególnemu rozliczeniu – i co do zasady, po upływie 10 lat od wniesienia majątku do fundacji, nie są już doliczane do substratu zachowku.
W praktyce oznacza to, że jeżeli przedsiębiorca odpowiednio wcześnie zdecyduje się na założenie fundacji rodzinnej i wniesie do niej firmę, po dziesięciu latach roszczenia o zachowek nie będą mogły obciążać jej beneficjentów w odniesieniu do tego majątku. To daje znaczną przewidywalność i pozwala uniknąć sytuacji, w której sukcesor firmy staje się zakładnikiem finansowych roszczeń pozostałych członków rodziny.
Czy mogę zapisać firmę w spadku wybranej osobie – przykład
Pan Andrzej prowadził od trzydziestu lat rodzinną firmę handlową. Miał troje dzieci, z których tylko jedno – córka Marta – aktywnie uczestniczyła w działalności spółki i wyrażała chęć jej dalszego prowadzenia. Andrzej chciał, aby to ona przejęła pełną kontrolę nad firmą, obawiał się jednak, że po jego śmierci dwójka pozostałych dzieci wystąpi o zachowek, co mogłoby doprowadzić do konieczności sprzedaży części przedsiębiorstwa.
Rozwiązaniem okazało się założenie fundacji rodzinnej, do której Andrzej wniósł firmę. Statut przewidywał, że Marta jako główna beneficjentka otrzymuje wynagrodzenie za zarządzanie i możliwość decydowania o rozwoju biznesu, a jej rodzeństwo – regularne świadczenia finansowe. Dzięki temu interesy całej rodziny zostały zaspokojone, a firma mogła funkcjonować w niezmienionej formie. Co ważne, po upływie 10-letniego okresu karencji majątek wniesiony do fundacji nie będzie wliczany do podstawy obliczenia zachowku.
Zakończenie
Właściciel firmy ma prawo zapisać przedsiębiorstwo wybranej osobie, ale musi pamiętać o zachowku, która chroni najbliższych członków rodziny. W sytuacji, gdy głównym składnikiem majątku jest firma, roszczenia z tytułu zachowku mogą być dla sukcesora obciążeniem trudnym do udźwignięcia i może skutkować koniecznością sprzedaży firmy.
Dlatego jednym z najbardziej nowoczesnych i skutecznych rozwiązań jest fundacja rodzinna, która dzięki mechanizmowi 10-letniego okresu karencji dla zachowku pozwala ograniczyć ryzyko roszczeń i zapewnia ciągłość funkcjonowania przedsiębiorstwa. To narzędzie, które warto uwzględnić w planowaniu sukcesji, szczególnie gdy stawką jest stabilność firmy i dobro kolejnych pokoleń.
Testament – po co, jak i jakie konsekwencje za jego brak:
- Co się stanie, gdy nie zostawisz testamentu?
- Czy na pewno nie potrzebujesz testamentu?
- Jak odpowiednio sporządzić testament? 5 kluczowych zasad
- Komu mogę zapisać firmę w spadku?