Zmiany budzą kontrowersje, ponieważ umożliwiają kontrolę rachunków bankowych każdej osoby fizycznej, co może prowadzić do prewencyjnej inwigilacji obywateli bez formalnego postawienia zarzutów. Czy takie rozszerzenie uprawnień nie narusza granic prywatności?
Nowelizacja Ustawy KAS
Nowela z października 2021 roku, wprowadzająca tzw. Nowy Ład, zmieniła liczne przepisy obejmując kilka ustaw podatkowych, m.in. Ustawę o PIT, Ustawę o CIT, Ustawę o KAS oraz wiele innych ustaw i aktów wykonawczych.
Zmiany objęły m.in. art. 48 ust. 1 Ustawy o KAS. Nowelizacja zmieniła podmiot objęty postępowaniem przygotowawczym lub czynnościami wyjaśniającymi w sprawie o przestępstwa, wykroczenia oraz przestępstwa skarbowe czy wykroczenia skarbowe. Przed nowelizacją tymi czynnościami mógł być objęty jedynie podejrzany, natomiast po nowelizacji – każda osoba fizyczna.
Dodatkowo jako podmiot uprawniony do uzyskiwania danych, został dodany naczelnik urzędu skarbowego. W praktyce więc naczelnik urzędu skarbowego po wprowadzonych zmianach może wystąpić do banku o przedstawienie informacji dotyczących rachunków bankowych każdej osoby fizycznej, nawet jeżeli nie istnieje żadne podejrzenie popełnienia przestępstwa/wykroczenia skarbowego.
Ważny fragment
Organom podatkowym zostały więc nadane bardzo duże uprawnienia, które w połączeniu ze swobodą działania w znaczący sposób naruszają pewne prawa osobiste.
Ustawa KAS: tajemnica bankowa pod lupą fiskusa
Ale czego dokładnie dotyczy art. 48 ust. 1 Ustawy o KAS? Przepis ten uprawnia organy do uzyskiwania danych objętych tajemnicą bankową. Informacje przekazywane przez banki mogą dotyczyć osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej. Zakres przekazywanych danych określa art. 48 ust. 1 pkt 1–5 Ustawy o KAS. Żądanie uprawnionych organów musi mieścić się w tych granicach i być związane z prowadzonym postępowaniem przygotowawczym lub czynnościami wyjaśniającymi, dotyczącymi czynów popełnionych w zakresie działalności tych osób lub jednostek. Informacje te mogą obejmować operacje finansowe na rachunkach bankowych, wpłaty gotówkowe oraz wirtualne. Instytucje finansowe są zobowiązane do przekazywania informacji również o płatnościach elektronicznych, w tym kartami kredytowymi i debetowymi, jakie otrzymują przedsiębiorcy.
Ważny fragment
Zmiana podmiotu z podejrzanego na osobę fizyczną może prowadzić do nieograniczonego dostępu organów skarbowych do rachunków bankowych wszystkich obywateli.
Ustawa o KAS nie zawiera definicji podejrzanego, ale taką definicję można znaleźć w art. 71 § 1 KPK: „Za podejrzanego uważa się osobę, wobec której wydano postanowienie o przedstawieniu zarzutów albo której postawiono zarzut w związku z przesłuchaniem w charakterze podejrzanego”. Różnica między osobą fizyczną a podejrzanym jest więc znacząca, bowiem aby kogoś uznać za podejrzanego, najpierw musi zostać przeprowadzone dochodzenie lub śledztwo w związku z uzasadnionym podejrzeniem popełnienia przestępstwa.
Ważny fragment
Można stwierdzić, że taka zmiana może prowadzić do prewencyjnej kontroli rachunków bankowych obywateli. W praktyce tajemnica bankowa przestaje obowiązywać wobec organów skarbowych, gdyż instytucje finansowe nie mogą odmówić udzielenia takich informacji.
Wnioskodawcy, uzasadniając zmianę (druk sejmowy nr 1532, Sejm IX kadencji), stwierdzili: „Zmiana polega na zastąpieniu wyrazu 'podejrzany’ wyrazami 'osoba fizyczna’, ponieważ na etapie wszczęcia postępowania karnego skarbowego 'w sprawie’ nie ma jeszcze podejrzanego. Obecne brzmienie przepisu dotyczące tylko podejrzanego uniemożliwia pozyskanie informacji z banku na wstępnym etapie postępowania”. Takie wyjaśnienie wydaje się jednak nieprzekonujące, ponieważ rozszerza ono zakres kontrolowanych podmiotów na wszystkie osoby.
Praktyczne zastosowanie nowelizacji Ustawy KAS – przykład klinik medycznych
Przykładem działania organów skarbowych była kontrola przeprowadzona w jednej z klinik medycznych na południu Polski. Urzędnicy kontaktowali się z pacjentkami płacącymi kartami za usługi świadczone przez klinikę, korzystając z danych uzyskanych od instytucji finansowej na podstawie art. 48 Ustawy o KAS. Organy skarbowe chciały uzyskać informacje o zakresie usług wykonywanych przez klinikę, aby określić stawkę VAT, ponieważ usługi medyczne są zwolnione z VAT, a zabiegi kosmetyczne są opodatkowane. Organy skarbowe miały wątpliwości, czy niektóre zabiegi były w rzeczywistości zabiegami kosmetycznymi.
Klinika nie udostępniła jednak informacji o wykonywanych zabiegach, powołując się na tajemnicę lekarską wynikającą z art. 40 Ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, art. 14 Ustawy o prawach pacjenta oraz art. 25 Kodeksu etyki lekarskiej. W odpowiedzi na to, kontrolujący zdecydowali się zwrócić bezpośrednio do pacjentów, którzy mogli nie być świadomi przysługujących im praw.
Należy zauważyć, że do tej pory w polskim orzecznictwie sądowym brakuje znaczącej liczby wyroków odnoszących się do nowelizacji Ustawy o KAS, w szczególności w kontekście zmienionego art. 48 ust. 1. Nowe przepisy, dotyczące możliwości uzyskiwania przez organy skarbowe informacji bankowych od osób fizycznych, nie zostały jeszcze szeroko analizowane przez sądy. To sprawia, że praktyka ich stosowania dopiero zaczyna się kształtować. W związku z tym istnieje duża niepewność co do tego, jak te przepisy będą interpretowane w przyszłości przez sądy i jakie standardy ochrony praw obywatelskich zostaną wypracowane
Poniżej prezentujemy orzeczenie WSA, które odnosi się do poprzedniej wersji omawianego przepisu.
Google news
Bądź na bieżąco ze zmianami w prawie, podatkach i księgowości! Zaobserwuj nas w Wiadomościach Google
Organy skarbowe na podstawie art. 48 Ustawy KAS uzyskała informacje o rachunku bankowej lekarki i na podstawie liczby wystawionych recept wskazała kwotę nieujawnionego dochodu. WSA we Wrocławiu w wyroku z dnia 6 maja 2022 r. sygn. I SA/Wr 57/21. Sąd przychylił się do zarzutów skarżących, że decyzja została wydana z naruszeniem przepisów Ordynacji podatkowej oraz ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Ich zdaniem, kontrola była prowadzona w sposób, który nie budził zaufania do organu podatkowego, nie uwzględniała specyfiki działalności lekarskiej, a także nie wyjaśniono wszelkich wątpliwości na korzyść podatnika. Ponadto skarżący twierdzili, że księga przychodów i rozchodów była prowadzona rzetelnie, a organ błędnie uznał ją za nierzetelną. Sąd stwierdził, że organ podatkowy nie przeprowadził dostatecznie dokładnej analizy dowodów, szczególnie w zakresie porównania liczby wystawionych recept z ewidencją paragonów. Ponadto, sąd uznał, że organ podatkowy błędnie uznał księgę przychodów i rozchodów za nierzetelną na podstawie samej różnicy między liczbą recept a paragonami. Zdaniem sądu, organ podatkowy nie wykazał w sposób wystarczający, że niezaewidencjonowane przychody rzeczywiście miały miejsce.
Orzeczenie jest prawomocne.
Podsumowując, nowelizacja z 2021 roku znacznie rozszerzyła uprawnienia organów skarbowych, co może budzić poważne wątpliwości co do ochrony prywatności obywateli. Zmiana pozwala na łatwiejszy dostęp do danych objętych tajemnicą bankową, a szerokie zastosowanie pojęcia „osoby fizycznej” może prowadzić do prewencyjnej inwigilacji bez formalnych podstaw prawnych. Takie działania, jak opisane przypadki kontroli w klinikach medycznych, pokazują, że granica między ochroną prywatności a interesem skarbowym jest coraz bardziej rozmyta. Dalsze zmiany w tej kwestii powinny uwzględniać zarówno potrzeby fiskusa, jak i prawa obywateli.
AUTOR: Hubert Cynkier
