25 listopada 2018 r. wchodzi w życie ustawa wprowadzająca nieznaną dotychczas w Polsce instytucję prawną w postaci zarządu sukcesyjnego. Wprowadzane rozwiązane ma zapobiegać „śmierci firmy” w sytuacji, gdy dochodzi do śmierci jej właściciela. Środowisko firm rodzinnych od dawna postulowało wprowadzenie tego rodzaju instytucji prawnej, której celem jest umożliwienie utrzymania zdolności operacyjnej i ciągłości działania przedsiębiorstwa prowadzonego w formie jednoosobowej działalności gospodarczej w sytuacji, gdy dochodzi do śmierci przedsiębiorcy.
Jak było dotychczas w zakresie dziedziczenia biznesu?
Przedsiębiorstwo prowadzone w formule indywidualnej działalności gospodarczej pozostaje nierozerwalnie związane z osobą przedsiębiorcy. Tym samym, w dotychczasowym stanie prawnym można uznać, iż wraz ze śmiercią przedsiębiorcy kończy się byt prawny prowadzonej przez niego działalności gospodarczej, a następcy prawni przedsiębiorcy nie mają możliwości płynnej kontynuacji biznesu. Należy zauważyć, że dziedziczeniu podlegają bowiem jedynie składniki majątkowe wchodzące w skład funkcjonującego przedsiębiorstwa. Wygasają natomiast stosunki prawne z kontrahentami, pracownikami, instytucjami finansującymi, jak również wszelkiego rodzaju koncesje, licencje, zezwolenia niezbędne do funkcjonowania firmy. Wygasają również numery identyfikacyjne w postaci NIP i REGON. Sytuacja komplikuje się dodatkowo w przypadku, gdy spadkobierców jest wielu, a ich stanowisko co do przyszłych losów przedsiębiorstwa niejednolite. Poziom formalizacji procedur administracyjnych związanych z przejęciem biznesu, niejednokrotnie doprowadzają do upadku rodzinnego biznesu i pozbawienia członków rodziny źródła dochodów.
Sprawdź Sukcesja biznesu Grant Thornton
Co dają nowe przepisy o zarządzie sukcesyjnym?
Dzięki nowej ustawie, przedsiębiorca może ustanowić zarządcę sukcesyjnego. Zarządcą sukcesyjnym będzie mogła być dowolna osoba fizyczna posiadającą pełną zdolność do czynności prawnych, niezależnie od tego, czy jest spokrewniona z przedsiębiorcą. Zarządca sukcesyjny może zostać powołany przez:
- Przedsiębiorcę
- Osoby, które odziedziczą przedsiębiorstwo
- Małżonka, który jest współwłaścicielem przedsiębiorstwa
Ustawodawca przewidział nadanie zarządcy sukcesyjnemu szeregu istotnych uprawnień oraz obowiązków, które mają umożliwić mu zarządzanie przedsiębiorstwem po śmierci przedsiębiorcy. Na uwagę zasługują w szczególności takie obszary jak:
- Samodzielne dokonywanie czynności związanych z prowadzeniem przedsiębiorstwa w granicach tzw. zwykłego zarządu
- Dokonywanie czynności przekraczających zwykły zarząd po uzyskaniu zgody następców prawnych oraz małżonka przedsiębiorcy, a w przypadku jej braku – za zezwoleniem sądu
- Zawieranie, wykonywanie i rozwiązywanie umów z kontrahentami, w tym także umów zawartych przed śmiercią przedsiębiorcy
- Korzystanie z licencyjni, zezwoleń i koncesji wydanych na rzecz zmarłego przedsiębiorcy
- Dokonywanie wszelkich czynności związanych z zatrudnieniem
- Regulowanie zobowiązań, w tym zobowiązań publicznoprawnych
- Udział w postępowaniach sądowych, administracyjnych oraz podatkowych
- Posługiwanie się dotychczasową nazwą przedsiębiorstwa z dodatkowym oznaczeniem „w spadku” oraz numerem NIP zmarłego przedsiębiorcy
Zarząd sukcesyjny – mechanizm wyłącznie awaryjny
Ustawa o zarządzie sukcesyjnym stwarza narzędzia pozwalające na kontynuację działalności przedsiębiorstwa jednoosobowego przedsiębiorcy po jego śmierci. Jednakże, zarządca sukcesyjny będzie mógł prowadzić sprawy przedsiębiorstwa po śmierci przedsiębiorcy wyłącznie tymczasowo, w okresie między otwarciem spadku a jego działem, czyli do czasu ostatecznego zakończenia formalności spadkowych, nie dłużej jednak niż przez okres dwóch lat od dnia śmierci przedsiębiorcy. W wyjątkowych przypadkach sąd będzie mógł przedłużyć ten czas do 5 lat. Należy też mieć na uwadze, że ustanowienie zarządcy sukcesyjnego w każdym przypadku wymagać będzie aktywnego działania spadkobierców, którzy na mocy działu spadku przejmą określone części majątku przedsiębiorstwa. Tym samym w okresie zarządu sukcesyjnego spadkobiercy winni przygotowywać się do kontynuowania działalności firmy – na własny rachunek lub np. wspólnie w formie spółki prawa handlowego.
Nie ulega wątpliwości, że ustawa o zarządzie sukcesyjnym wprowadza cenne i korzystne rozwiązanie. Trzeba jednak pamiętać, że instytucja zarządu sukcesyjnego ma z założenia charakter tymczasowy i nie daje ona gwarancji trwałości firmy. W celu odpowiedniego zabezpieczenia interesów firmy sukcesja powinna zostać z wyprzedzeniem uporządkowana i zaplanowana. Często jest ona również poprzedzana zmianą formy prowadzonej działalności gospodarczej na bardziej optymalną z punktu widzenia sukcesji.