Za sprawą Dyrektywy SUP (Single-Use Plastic), znanej również jako Dyrektywa „plastikowa”, począwszy od 1 lipca 2024 r., na przedsiębiorców prowadzących jednostki handlu detalicznego/hurtowego lub gastronomiczne, nałożono kolejny obowiązek związany z jednorazowymi opakowaniami na napoje lub żywność z tworzyw sztucznych – tym razem zapewnienie dla nich alternatywy z innego materiału albo opakowania wielokrotnego użytku
Dyrektywa SUP/Dyrektywa plastikowa
Celem przypomnienia, Dyrektywa SUP została przyjęta przez Parlament Europejski w 2019 roku i dotyczy ograniczenia wpływu niektórych produktów z tworzyw sztucznych na środowisko. Jej głównym celem jest redukcja ilości plastikowych odpadów, w związku z czym promuje przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym, w której materiały są używane bardziej efektywnie i ponownie wykorzystywane.
Dla polskich przedsiębiorców oznacza to konieczność dostosowania się do nowych regulacji, zmiany praktyk produkcyjnych oraz wprowadzenie bardziej zrównoważonych i ekologicznych rozwiązań. Wiele nowych obowiązków ma również wymiar stricte finansowy.
Zasadnicza część przepisów Dyrektywy SUP została zaimplementowana w Polsce z opóźnieniem (termin transpozycji upłynął 3 lipca 2021 r.) do ustawy z dnia 11 maja 2001 r. o obowiązkach przedsiębiorców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz o opłacie produktowej (dalej: „Ustawa o opłacie produktowej”).
Przepisy te ingerują w obrót szeregiem produktów jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych definiowanych szeroko jako produkty, które są w całości lub części wykonane z tworzyw sztucznych i które nie zostały przeznaczone, zaprojektowane ani wprowadzone do obrotu, tak aby osiągnąć w ramach jego cyklu życia wielokrotne użycie przez zwrócenie go w celu powtórnego napełnienia lub ponownego użycia do tego samego celu, do którego był pierwotnie przeznaczony. Wszyscy przedsiębiorcy uczestniczący w obrocie tego rodzaju produktami, powinni być zatem zaznajomieni ze zmianami przepisów wynikającymi z Dyrektywy SUP.
Terminy i harmonogram wdrożenia dyrektywy plastikowej w Polsce
Wdrożenie nowych obowiązków zostało rozłożone na kilka etapów. W naszym artykule skupiamy się przede wszystkim na wymogach, których adresatami są przedsiębiorcy prowadzący jednostki handlu detalicznego/hurtowego lub gastronomiczne.
24 maja 2023 r. – wejście w życie zmian Ustawy o opłacie produktowej
W tym dniu na przedsiębiorców prowadzących jednostkę handlu detalicznego/hurtowego lub gastronomiczną, posiadających w ofercie jednorazowe opakowania na żywność lub napoje z tworzyw sztucznych albo pakujących w te opakowania żywność lub napoje, zostały nałożone obowiązki dwojakiego rodzaju (ewidencyjno-sprawozdawcze i rejestrowe).
Pierwszy z nich oznaczał konieczność prowadzenia ewidencji liczby nabytych i wydanych użytkownikom końcowym opakowań, a następnie – obowiązek złożenia rocznego sprawozdania do BDO zawierającego m.in. informacje objęte prowadzoną ewidencją. Konsekwentnie, drugi obowiązek dotyczył dokonania rejestracji (względnie aktualizacji danych) w BDO (Dział II Tabela 8).
Przedsiębiorcom, którzy dotychczas nie dopełnili tych wymogów, w szczególności w zakresie złożenia stosownego wniosku do BDO, sygnalizujemy potrzebę możliwie szybkiego naprawienia tych uchybień. O ile brak ewidencji zagrożony jest administracyjną karą pieniężną w wysokości do 20 000 zł, to w przypadku prowadzenia działalności bez wymaganego wpisu do BDO, może ona sięgnąć nawet 1 000 000 zł. Osobną karą grzywny (w kwocie do 5000 zł) zagrożone jest również niezłożenie rocznego sprawozdania do BDO.
1 stycznia 2024 r. – obowiązek pobierania Opłaty SUP
Począwszy od tej daty przedsiębiorcy prowadzący jednostkę handlu detalicznego/hurtowego lub gastronomiczną, są zobowiązani do pobierania opłaty od użytkowników końcowych, nabywających jednorazowe opakowania na żywność lub napoje z tworzyw sztucznych albo żywność lub napoje zapakowane w te opakowania przez ww. przedsiębiorców (Opłata SUP). Obowiązek ten dotyczy również przedsiębiorców pakujących i oferujących – za pomocą urządzenia vendingowego – napoje lub żywność w ww. opakowaniach.
Stawka tej opłaty wynosi 0,25 zł i 0,2 zł odpowiednio dla pojemników na żywność i kubków na napoje. Wartość Opłat SUP pobranych w ciągu roku podlega wpłacie na rachunek bankowy właściwego marszałka województwa w terminie do 15 marca roku następnego.
1 lipca 2024 r. – nowy obowiązek dot. opakowań alternatywnych
W tym dniu wszedł w życie najnowszy z obowiązków obciążających przedsiębiorców prowadzących jednostkę handlu detalicznego/hurtowego lub gastronomiczną – jest on związany z koniecznością zapewnienia dostępności alternatywnych opakowań wytworzonych z materiałów innych niż tworzywa sztuczne (w tym innych niż tworzywa sztuczne ulegające biodegradacji) lub opakowań wielokrotnego użytku.
Opłata SUP – aspekty podatkowe
Ze względu na liczne, występujące w praktyce wątpliwości, szerszego omówienia wymaga Opłata SUP. W pierwszej kolejności wiązały się one z podatkowym aspektem klasyfikacji Opłaty SUP. Z początkiem 2024 r. przedsiębiorcy stanęli bowiem przed pytaniem, czy pobrana od użytkownika końcowego Opłata SUP jest opodatkowana VAT oraz czy stanowi przychód/koszt podatkowy na gruncie CIT/PIT. Na tym polu wydają się one jednak rozstrzygnięte za sprawą wyjaśnień MF (choć nie można oczywiście zapominać, że nie mają one statusu obowiązującej wykładni prawa), zgodnie z którymi:
- Opłata SUP jest opodatkowana VAT, tj. stanowi element podstawy opodatkowania z tytułu dokonanej dostawy (samego opakowania bądź żywności lub napoju w nie zapakowanego),
- Nie stanowi dla przedsiębiorcy przychodu na gruncie CIT/PIT i konsekwentnie kosztu uzyskania tego przychodu (z uwagi na późniejszą wpłatę na rachunek bankowy właściwego marszałka województwa).
Na dodatkową uwagę zasługuje kolejny, praktyczny aspekt stanowiący również przedmiot wyjaśnień MF, tj. czy wartość Opłaty SUP podlega wyodrębnieniu na paragonie/fakturze. O ile MF wskazał, że nie ma takiego obowiązku, to jednocześnie nie potwierdził, że działanie odmienne byłoby nieprawidłowe.
Ważne
Jednak na takie, dalej idące podejście, wskazuje aktualna praktyka organów podatkowych. Znane nam jest stanowisko Dyrektora KIS, w którym sprzeciwił się on wyodrębnieniu opłaty SUP, jako oddzielnej pozycji na paragonie/fakturze. Paragony lub faktury wystawione w ten sposób mogą być zatem uznane za wadliwie.
Opłata SUP – aspekty praktyczne
Drugi rodzaj wątpliwości dotyczy natomiast kwestii najbardziej podstawowej. Mianowicie, w zależności od konkretnego łańcucha dostaw, nie jest często oczywiste, który przedsiębiorca jest zobowiązany do pobrania Opłaty SUP. Niejasności te dotyczą zarówno samych przepisów, jak i stanowisk marszałków województw prezentowanych w interpretacjach indywidualnych wydawanych na podstawie art. 34 Prawa przedsiębiorców.
Mniejszy problem stanowi brak definicji przedsiębiorcy prowadzącego jednostkę handlu detalicznego/hurtowego lub gastronomicznej. Marszałkowie województw opowiadają się za możliwie szerokim rozumieniem sprowadzającym się do przyznania tego statusu każdemu podmiotowi oferującemu bezpośrednio lub pośrednio plastikowe opakowania na napoje lub żywność, bez względu na to czy jest to sprzedaż stacjonarna czy np. w sklepie internetowym.
Ważne
W większej mierze problem tkwi w definicji użytkownika końcowego. Użytkownikiem końcowym jest podmiot nabywający produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych, opakowania jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych lub napoje lub żywność w opakowaniach jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych w celu ich wykorzystania na potrzeby własne, bez dalszej odsprzedaży.
Wydawałoby się zatem, że zasadniczym kryterium zaktualizowania się statusu użytkownika końcowego jest nabycie opakowania bez intencji jego dalszej odsprzedaży. Z kolei sposób jego wykorzystania na własny użytek będzie zależał od charakteru użytkownika końcowego, tj. czy jest to konsument, przedsiębiorca, czy instytucja publiczna. W rezultacie, możliwa jest sytuacja, w której ten sam podmiot, w zależności od intencji nabycia opakowania, może pełnić rolę jednostki handlowej lub gastronomicznej zobowiązanej do pobrania Opłaty SUP (nabycie w celu dalszej sprzedaży lub np. odpłatnego serwowania napojów w kubkach) albo być użytkownikiem końcowym ponoszącym Opłatę SUP (brak dalszej odsprzedaży – np. wykorzystanie kubków przez pracowników lub klientów).
Na taki prosty wniosek nie pozwalają jednak rozstrzygnięcia zaprezentowane w interpretacjach indywidualnych marszałków województw. W świetle znanych nam stanowisk szczególne wątpliwości może budzić ustalenie, jaki podmiot jest użytkownikiem końcowym w przypadku nieodpłatnego udostępniania pojemników i kubków w celach marketingowych/reklamowych, np. na szkoleniach, eventach, czy na stacjach benzynowych. Niejasności mogą powstać także w sytuacji wydania pojemników lub kubków, np. bankom lub hotelom, które następnie przekazują kubki nieodpłatnie swoim pracownikom lub klientom.
Mając powyższe na uwadze, kluczową kwestią jest określenie podmiotu wypełniającego w łańcuchu dostaw statusu użytkownika końcowego. W niektórych sytuacjach konieczne może się wydawać, np. wprowadzenie systemu oświadczeń potwierdzających intencję wykorzystania opakowań przez nabywców. Z nieprawidłową identyfikacją własnego statusu (i w konsekwencji niepobraniem Opłaty SUP) wiąże się bowiem nie tylko ryzyko administracyjnej kary pieniężnej do 20 000 zł, ale też, np. konieczność korekty faktur sprzedażowych na wartość Opłaty SUP z tytułu każdego wydanego opakowania.
Alternatywne opakowania
We wszystkich sytuacjach, w których dana jednostka handlu detalicznego/hurtowego lub gastronomiczna jest zobowiązana do pobrania opłaty SUP od użytkowników końcowych, od 1 lipca 2024 r. powinna także zapewnić opakowania o alternatywnych właściwościach.
Powyższy obowiązek może zostać wypełniony poprzez zapewnienie dostępności produktów jednorazowego użytku z materiałów innych niż tworzywa sztuczne lub opakowań wielokrotnego użytku. Ustawodawca nie wskazuje przy tym, aby opakowania wielokrotnego użytku powinny być wytworzone z materiałów innych niż tworzywa sztuczne. O ile zatem opakowanie jest przeznaczone do wielorazowego użytku, bez znaczenia pozostaje materiał z jakiego zostało ono stworzone.
Pamiętaj
Przez opakowanie wielokrotnego użytku rozumie się opakowanie przeznaczone, zaprojektowane i wprowadzone do obrotu tak, aby osiągnąć w ramach jednego cyklu życia wielokrotną rotację przez powtórne napełnianie lub ponowne użycie do tego samego celu, do którego było pierwotnie przeznaczone.
Opakowania wielokrotnego użytku powinny zatem posiadać właściwości fizyczne oraz cechy pozwalające na ich wykorzystanie w określonej ilości rotacji, przy normalnie łatwych do przewidzenia warunkach zastosowania.
Obowiązki przedsiębiorców wprowadzających do obrotu produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych
Należy podkreślić, że zmiany w Ustawie o opłacie produktowej wynikające z Dyrektywy SUP dotyczą nie tylko przedsiębiorców prowadzących jednostkę handlu detalicznego/hurtowego lub gastronomiczną, ale również przedsiębiorców wprowadzających produkty jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych do obrotu. Zacząć należy od – obowiązujących począwszy od 24 maja 2023 r – zakazu wprowadzania do obrotu i nakazu odpowiedniego oznakowania określonych grup tych produktów.
Nie należy zapominać również o nowych opłatach obciążających te podmioty. Przykładowo, pojawił się obowiązek ponoszenia corocznej opłaty (należnej już za 2024 r.) służącej partycypowaniu w kosztach recyklingu odpadów w związku z wprowadzeniem do obrotu: pojemników na żywność lub napoje, paczek i owijek, lekkich toreb na zakupy oraz wyrobów tytoniowych z filtrami (i filtrów sprzedawanych łącznie z wyrobami tytoniowymi).
Kolejna opłata roczna dotyczy finansowania publicznych kampanii edukacyjnych przez przedsiębiorców wprowadzających do obrotu: wyroby tytoniowe z filtrami (i filtry sprzedawane łącznie z wyrobami), chusteczki nawilżane, balony, lekkie torby na zakupy z tworzywa sztucznego oraz podpaski higieniczne, tampony i ich aplikatory.
Oczywiście przedsiębiorców ponoszących ww. opłaty także dotyczą obowiązki ewidencyjne lub sprawozdawcze, których niewypełnienie zagrożone jest wysokimi karami administracyjnymi.
Najnowszy obowiązek dla tych przedsiębiorców, z punktu widzenia prawnego wszedł w życie z dniem 1 lipca 2024 r., ale już przed tą datą zdążył obrosnąć legendą. Chodzi mianowicie o butelki na napoje z tworzyw sztucznych, których zakrętki i wieczka muszą być do nich przymocowane, aby butelki te mogły być wprowadzone do obrotu. Niedostosowanie się do tego zakazu grozi administracyjną karą pieniężną do wysokości 500 000 zł.
Mając na uwadze wszystkie wątpliwości związane z implementacją Dyrektywy SUP do polskiego porządku prawnego, w szczególności te dotyczące Opłaty SUP, warto w tej sytuacji przeanalizować wszystkie warianty odpłatnego i nieodpłatnego przekazywania pojemników lub kubków na żywność i napoje różnym podmiotom oraz rozważyć wystąpienie z wnioskiem o interpretację indywidualną do właściwego marszałka województwa celem zabezpieczenia i potwierdzenia stosowanego podejścia. W zależności od wyników tej analizy, od 1 lipca 2024 r. jednostki handlu detalicznego/hurtowego lub gastronomiczne, będą również zobowiązane do zapewnienie alternatywnych opakowań na posiłki i napoje.
Przeprowadzenie osobnej analizy powinny również rozważyć podmioty wprowadzające do obrotu kategorie produktów wymienione w Ustawie o opłacie produktowej.
Autor: Sebastian Kopacz, Senior konsultant, Doradca podatkowy, Bieżące doradztwo podatkowe
