Spis treści
Od kiedy będzie działał system kaucyjny?
System kaucyjny miał pierwotnie zostać uruchomiony w Polsce z dniem 1 stycznia 2025 r.; w Sejmie trwają obecnie prace nad nowelizacją, która przesunie start systemu na 1 października 2025 r. Zasadniczo działanie systemu kaucyjnego będzie się sprowadzało do pobrania kaucji przy sprzedaży napojów w opakowaniach objętych tych systemem (o czym poniżej) a następnie zwrocie konsumentowi kaucji przy oddaniu pustego opakowania w dowolnym punkcie zbierającym. Co istotne, konsument aby odzyskać kaucję nie będzie musiał okazywać żadnego paragonu.
Zasady działania systemu kaucyjnego są określone w ustawie o gospodarce opakowaniami i odpadami opakowaniowymi. Przy czym, jak wspomniano powyżej, obecnie trwają jeszcze prace nad doprecyzowaniem niektórych przepisów. Nie można wykluczyć, że ostateczny kształt regulacji ulegnie jeszcze kilku zmianom. Już teraz możemy jednak przedstawić Państwu podstawowe zasady działania systemu kaucyjnego.
Kogo dotyczy system kaucyjny?
Na wstępie należy zaznaczyć, że systemem kaucyjnym mają zostać objęte niektóre opakowania na napoje. Ustawodawca wymienił trzy rodzaje opakowań, zarówno jednorazowego, jak i wielokrotnego użytku, tj.:
- butelki jednorazowego użytku z tworzyw sztucznych na napoje o pojemności do 3 l;
- puszki metalowe o pojemności do 1 l;
- butelki szklane wielokrotnego użytku o pojemności do 1,5 l.
System kaucyjny będzie w pierwszej kolejności dotyczył przedsiębiorców, którzy wprowadzają do obrotu w Polsce napoje w takich opakowaniach. Będą to więc w szczególności producenci i importerzy napojów takich jak przykładowo woda, soki, nektary, czy napoje alkoholowe. W grupie tej wyodrębniono dodatkowo „wprowadzających bezpośrednio produkty w opakowaniach na napoje”, czyli przedsiębiorców, którzy sami odbierają puste szklane butelki wielokrotnego użytku po dostarczonych wcześniej przez siebie napojach. Ze względów sanitarnych z systemu kaucyjnego ma zostać wyłączona branża mleczarska. Zgodnie z projektowanymi zmianami opakowania na mleko, jogurt albo inny pitny produkt mleczny nie zostaną objęte systemem kaucyjnym.
Drugą ważną grupą podmiotów, których będzie dotyczył system kaucyjny są przedsiębiorcy prowadzący jednostkę handlu detalicznego lub hurtowego, w której oferowane są wymienione na wstępie produkty. Będą to m.in. sklepy, które zostaną zobowiązane do uczestnictwa w systemie kaucyjnym a zakres ich obowiązków będzie rósł wraz z powierzchnią sprzedaży określanej jako (a) nie większa niż 200 m2, (b) powyżej 200 m2, czy (c) powyżej 2000 m2. Ponadto system kaucyjny będzie dotyczył również hurtowników i przedsiębiorców działających w sektorze hotelarskim i gastronomicznych (HoReCa).
Finalnie, system kaucyjny obejmie użytkowników końcowych zdefiniowanych jako podmioty, które nabywają napoje w celu spożycia przez siebie lub inne osoby, a nie w celach dalszej sprzedaży.
Ważną rolę w systemie kaucyjnym odegrają również podmioty odbierające butelki i puszki z punktów zbiorki oraz zakłady je przetwarzające.
Google news
Bądź na bieżąco ze zmianami w prawie, podatkach i księgowości! Zaobserwuj nas w Wiadomościach Google
Na czym polega i jak działa system kaucyjny?
Zasadniczo wprowadzający do obrotu napoje w niektórych opakowaniach zostali zobowiązani ustawowo do osiągnięcia rocznych minimalnych poziomów selektywnego zbierania opakowań i odpadów po opakowaniach. W 2025 roku wskaźnik ten powinien wynieść 77%, a w 2029 r. już 90%. Wysokość progów została narzucona regulacjami unijnymi, a dla polskich przedsiębiorców niewykonanie obowiązku będzie powodowało konieczność uiszczenia opłaty produktowej. System kaucyjny ma umożliwić producentom osiągnięcie zakładanych pułapów poprzez m.in. zwiększenie zaangażowania konsumentów w proces zbierania opakowań po napojach.
Jednak aby system kaucyjny zaczął w ogóle działać musi zostać najpierw stworzony. Tworzy i prowadzi go w oparciu o zezwolenie wydane w drodze decyzji podmiot reprezentujący (tzw. operator systemu). Podmiot reprezentujący może zostać ustanowiony przez wprowadzającego produkty w opakowaniach na napoje, jak również przez grupę takich podmiotów, czy reprezentujące je związki pracodawców lub izby gospodarcze. Ustawodawca ściśle określił warunki formalne, które powinien spełniać taki operator systemu. W szczególności musi mieć formę spółki akcyjnej z siedzibą w Polsce, z kapitałem zakładowym wynoszącym co najmniej 5 mln zł, a jego akcjonariuszami mogą być wyłącznie podmioty, które go utworzyły. Ponadto, podmiot ten musi przeznaczać dochody uzyskane w ramach wykonywanej działalności wyłącznie na cele statutowe (tj. działalność non-profit).
Ważny fragment
Należy zauważyć, że ustawodawca nie ograniczył w żaden sposób liczby ustanowionych podmiotów reprezentujących oraz tworzonych przez nich systemów kaucyjnych. Na terytorium Polski może więc funkcjonować równolegle kilka systemów.
Przykładowo, na chwilę obecną (tj. wrzesień 2024) Minister Klimatu i Środowiska udzielił już czterem podmiotom zezwoleń na prowadzenie systemu kaucyjnego. W przypadku funkcjonowania więcej niż jednego systemu kaucyjnego, podmioty reprezentujące będą musiały ustalać między sobą w drodze pisemnej umowy zasady rozliczania kaucji i wymiany opakowań w ramach prowadzonych przez siebie systemów.
Po utworzeniu, do systemu kaucyjnego będą mogli przystąpić przedsiębiorcy wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje. Producenci nie muszą ustanawiać własnych podmiotów reprezentujących ale mogą dołączyć do każdego istniejącego systemu. Jeśli jednak tego nie uczynią, będą musieli uiszczać opłatę produktową, gdyż bez udziału w systemie kaucyjnym nie będzie możliwe osiągnięcie wskazanych na wstępie minimalnych poziomów selektywnego zbierania opakowań. Opakowania zebrane poza systemem kaucyjnym nie będą wliczane do ustawowych progów. Co więcej, od 2026 r. opłata produktowa dla takich podmiotów obliczana będzie w oparciu o potrójną stawkę.
Ponadto, jak już wspomnieliśmy wcześniej, obowiązkowo do systemu kaucyjnego będą musiały przystąpić jednostki handlu detalicznego lub hurtowego, w których oferowane są produkty objęte systemem. W systemie będą mogły uczestniczyć także punkty zbierające puste opakowania niebędące jednostkami handlowymi.
W ramach systemu kaucyjnego każdy z uczestników będzie pełnił określoną funkcje. W oparciu o obowiązki poszczególnych podmiotów, działanie systemu można w uproszczeniu przedstawić w następujący sposób:
- producenci umieszczają na opakowaniach specjalne oznakowanie informujące o objęciu opakowania systemem kaucyjnym i kwocie kaucji;
- wysokość kaucji na terytorium całej Polski określa rozporządzenie (kaucja ma wynieść 0,50 zł od puszki i butelki jednorazowego użytku a od butelek szklanych wielokrotnego użytku – 1 zł);
- prowadzący jednostkę handlową wywiesza w miejscu sprzedaży informacje m.in. o oznaczeniach stosowanych na opakowaniach, o dostępnych systemach zwrotu i zbierania opakowań, recyclingu odpadów oraz możliwości zwrotu pobranej kaucji;
- przy sprzedaży pobierana jest kaucja (przy czym pierwotnie ustawodawca zakładał, że kaucja miała być pobierana wyłącznie na etapie sprzedaży napoju konsumentowi; obecnie planowane jest wdrożenie tzw. zamkniętego systemu obiegu kaucji, co oznacza, że kaucja byłaby pobierana w całym łańcuchu dystrybucji produktów tj. również na etapach poprzedzających sprzedaż napoju użytkownikowi końcowemu);
- konsument zwraca puste opakowanie lub odpad opakowaniowy bez okazania paragonu w dowolnej jednostce handlowej lub innym punkcie, który uczestniczy w systemie kaucyjnym w zakresie zbierania opakowań (z uzasadnienia do projektu ustawy wynika, że taki odbiór może być realizowany w różnej formie np. przy kasach obsługowych, w specjalnie przygotowanych miejscach zbiórki ręcznej czy z wykorzystaniem butelkomatów);
- konsument wraz z oddaniem pustej butelki lub puszki w miejscu zbiórki otrzymuje zwrot kaucji (zwrot następuje w formie pieniężnej a w uzasadnieniu do projektu ustawy wskazano wprost, że zwrot w formie bonu czy vouchera na realizację przyszłych zakupów będzie niedopuszczalny);
- końcowo opakowania i odpady opakowaniowe są odbierane z punktów zbiórki, a następnie transportowane do producenta (w przypadku opakowań) lub do zakładu przetwarzania odpadów (w przypadku odpadów opakowaniowych); działania te zapewnia podmiot reprezentujący;
- następuje rozliczenie kaucji z jednostkami handlu i innymi punktami zbierającymi (działania te realizuje również podmiot reprezentujący, w szczególności zapewnia on finansowanie wypłat kaucji dla użytkownika końcowego).
Koszty działania systemu kaucyjnego będą finansowane zasadniczo przez producenta. Na finansowanie systemu będą przeznaczone również środki pochodzące z nieodebranej kaucji oraz ze sprzedaży materiałów pochodzących z przetwarzania odpadów opakowaniowych.
Rola jednostki handlowej w systemie kaucyjnym
Jak już wspomnieliśmy, rola jednostki handlowej w systemie kaucyjnym będzie zależała od jej powierzchni sprzedaży.
Gdy powierzchnia sprzedaży danej jednostki jest nie większa niż 200 m2 zakres obowiązków będzie zależał od tego w jakich opakowaniach oferuje ona napoje do sprzedaży. W przypadku sprzedaży napojów w butelkach i puszkach jednorazowego użytku sklepy będą zobowiązane uczestniczyć w systemie kaucyjnym w zakresie co najmniej pobierania kaucji oraz mogą dobrowolnie uczestniczyć w systemie w zakresie zwracania kaucji oraz zbierania pustych opakowań i odpadów opakowaniowych. Jeśli jednak sprzedają one również napoje w objętych systemem kaucyjnym butelkach wielokrotnego użytku, to będą musiały również zbierać puste opakowania i zwracać kaucję. Ponadto, prowadzący jednostkę nie większą niż 200 m2 mają obowiązek zawrzeć umowę z co najmniej jednym podmiotem reprezentującym, który się do nich zgłosił.
Jeśli powierzchnia sprzedaży przekracza 200 m2 to jednostka będzie zobowiązana uczestniczyć w systemie kaucyjnym w zakresie co najmniej pobierania i zwracania kaucji oraz zbierania pustych opakowań i odpadów opakowaniowych. Tacy przedsiębiorcy będą również musieli podpisać umowę z każdym podmiotem reprezentującym, który się do nich zgłosi. Ponadto, jeśli powierzchnia sprzedaży przekracza 2000 m2 jednostka będzie dodatkowo zobowiązana prowadzić na własny koszt selektywne zbieranie odpadów opakowaniowych po produktach w opakowaniach, które znajdują się w ofercie handlowej tej jednostki (z wyłączeniem opakowań objętych systemem kaucyjnym).
Warto również zauważyć, że sklepy nie powinny doliczać kwoty kaucji do ceny napoju na półce. Kaucja nie wchodzi w skład ceny produktu, w związku z czym powinna zostać naliczona konsumentowi dopiero przy kasie.
Jakie kary w systemie kaucyjnym?
W związku z uruchomieniem systemu kaucyjnego nałożono na szereg podmiotów dodatkowe obowiązki, obejmujące również prowadzenie szczegółowych ewidencji.
Ważny fragment
Podmioty produkujące napoje, jak również uczestniczące w ich sprzedaży powinny rozważyć analizę wchodzących w życie regulacji i ocenić ich wpływ na prowadzoną obecnie działalność.
Warto pamiętać, że niezrealizowanie obowiązków nałożonych ustawą może skutkować nałożeniem kary przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska.
Przykładowo, producenci, którzy nie będą przekazywali podmiotowi reprezentującemu informacji o wszystkich wprowadzonych przez siebie do obrotu w danym roku kalendarzowym opakowaniach objętych tym systemem mogą zostać ukarani karą nawet do 1 mln zł. Kara do 500 tys. zł może zostać natomiast nałożona na sklepy, które nie będą realizowały obowiązku pobrania kaucji.
Sankcyjny charakter ma zasadniczo również opłata produktowa. Będzie ona obciążała producentów, którzy nie osiągną wymaganych poziomów selektywnego zbierania opakowań i odpadów opakowaniowych. Przy czym jeśli wprowadzający produkty w opakowaniach na napoje przystąpił do systemu kaucyjnego to będzie uiszczał taką opłatę na pół, razem z podmiotem reprezentującym. Stawka opłaty produktowej zgodnie z rozporządzeniem wyniesie w 2025 r. 10 gr za kilogram.
System kaucyjny a VAT
Wraz z uruchomieniem systemu kaucyjnego obowiązywać będą odrębne zasady rozliczania VAT dla opakowań zwrotnych objętych takim systemem. Pobierana w takich przypadkach kaucja nie będzie początkowo wliczana do podstawy opodatkowania.
Ważny fragment
Tym samym w całym łańcuchu dostawy, począwszy od producenta, poprzez hurtownika i sklep detaliczny a skończywszy na konsumencie, nie będzie obowiązku naliczania VAT od kaucji.
VAT pojawi się dopiero w przypadku niezwrócenia opakowania lub odpadu opakowaniowego do podmiotu reprezentującego. Konieczne będzie ustalanie na koniec roku różnicy między kaucją od opakowań wprowadzonych do obrotu w danym roku a opakowań lub odpadów opakowaniowych zwróconych do podmiotu reprezentującego. Przy czym ustawodawca zastrzegł, że ustalona w ten sposób kwota różnicy będzie zawierała już w sobie kwotę VAT. Taką kwotę VAT w JPK_VAT za pierwszy okres rozliczeniowy kolejnego roku będzie musiał zaraportować podmiot wprowadzający produkty w opakowaniach. Może się zdarzyć tak, że różnica będzie ujemna tj. w danym roku zostanie zwróconych więcej butelek niż wprowadzono do obrotu. Będzie tak w sytuacji, gdy w trakcie roku zwrócono opakowania po napojach będących w sprzedaży w latach wcześniejszych. W takim przypadku powstała nadwyżka nie będzie podlegała zwrotowi a będzie można ją uwzględnić w rozliczeniu VAT od kaucji za kolejny rok.
Jak już wspomnieliśmy kwotę VAT od kaucji będzie musiał jako podatnik zaraportować podmiot wprowadzający produkty w opakowaniach. Obowiązek zapłaty VAT do urzędu skarbowego z tego tytułu będzie ciążył natomiast na podmiocie reprezentującym, który będzie pełnił w tym zakresie obowiązki płatnika. Aby prawidłowo rozliczyć VAT powyższe podmioty będą zobowiązane prowadzić szczegółową ewidencję.
Na marginesie można wspomnieć, że skrzynki i palety na napoje jako nieobjęte systemem kaucyjnym będą podlegały rozliczeniu na dotychczasowych zasadach.
Okres przejściowy
Z pewnością w 2025 r. w sprzedaży nadal pozostaną jeszcze produkty, które zostały wprowadzone do obrotu przed uruchomieniem systemu kaucyjnego. Ustawodawca wskazał, że będą one mogły być wykorzystywane do momentu ich zużycia, zwrotu lub wyczerpania zapasów. Nie będą one objęte obowiązkiem pobrania kaucji.
Jeśli chodzi o obecnie obowiązujące systemy depozytowe, to będą one mogły funkcjonować do 31 grudnia 2025 r. Przy czym po tym terminie, najpóźniej do 31 grudnia 2026 r. nadal będzie możliwa na dotychczasowych zasadach zbiórka opakowań i zwrot kaucji. Butelki zebrane w ramach takiego systemu nie będą jednak wliczane do progów selektywnej zbiórki.
Uruchomienie systemu kaucyjnego – co można zrobić już dzisiaj?
System kaucyjny ma zostać uruchomiony już 1 października 2025 r. Zostało więc niewiele czasu na ostatnie analizy obowiązków wynikających z ustawy i opracowanie zasad rozliczania VAT.
