Wydawać by się mogło oczywistym, że od usług przygotowawczych, związanych z nabyciem akcji/udziałów innego podmiotu, odliczyć podatku VAT nie można. To, co jednak na pozór jest oczywistym, przestaje takim być, gdy przeanalizujemy konkretny przypadek. W określonych okolicznościach, jakie niedawno były przedmiotem analiz Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, VAT od usług związanych z nabyciem udziałów/akcji, może mieć związek z działalnością opodatkowaną.
Wykonywanie funkcji właścicielskich to jeszcze nie działalność gospodarcza
Należy na wstępie zaznaczyć, że transakcja obejmująca wyłącznie nabycie lub zbycie udziałów/akcji w spółkach zasadniczo nie jest kwalifikowana jako działalność gospodarcza w rozumieniu przepisów VAT. Samo wykonywanie praw właścicielskich przez nabywcę udziałów/akcji nie czyni z niego jeszcze podatnika VAT.
Tym samym jakiekolwiek usługi nabyte w związku z transakcją na udziałach/akcjach nie uprawniają do odliczenia podatku VAT.
Jednakże sytuacja nabywcy udziałów/akcji ulega zmianie, jeśli zakłada on, że w przyszłości po uzyskaniu kontroli nad przejmowaną spółką, będzie wykonywał czynności opodatkowane na rzecz przejętej spółki, poprzez uczestnictwo w jej zarządzaniu. Co więcej, prawo to zostaje zachowane, nawet jeśli nabywający ostatecznie nie uzyska pakietu akcji/udziałów, które pozwoliłyby mu aktywnie uczestniczyć w zarządzaniu tą spółka. Takie tezy potwierdził niedawno TSUE w wyroku z dnia 17 października 2018 r. w sprawie Ryanair Ltd przeciwko the Revenue Commissioners.
Usługi zarządzania kluczem do skorzystania z uprawnienia do odliczenia VAT
Już wcześniej TSUE potwierdzał, że jeśli obok funkcji właścicielskiej nabywca udziałów/akcji wykonuje na rzecz posiadanych spółek czynności opodatkowane VAT, np. usługi zarządcze (administracyjne, księgowe, techniczne itp.), to wówczas działa w charakterze podatnika VAT. To zagadnienie nie budzi dziś wątpliwości i spółki holdingowe świadczące usługi zarządzania na rzecz posiadanych spółek odliczają VAT od wydatków ogólnych. Na tle sprawy Ryanair powstała jednak inna wątpliwość. Po pierwsze, czy przyszły zamiar świadczenia usług w zakresie zarządzania na rzecz przejmowanej spółki (w przypadku udanego jej przejęcia) jest wystarczający dla ustalenia, że potencjalny nabywca prowadzi działalność gospodarczą, w związku z czym VAT obciążający potencjalnego nabywcę z tytułu towarów dostarczonych lub usług wyświadczonych w celu doprowadzenia do rzeczonego przejęcia może być potencjalnie uważany za podatek naliczony na poczet zamierzonej działalności polegającej na świadczeniu usług w zakresie zarządzania? A po drugie, czy zachodzi wystarczający bezpośredni i ścisły związek, między specjalistycznymi usługami wyświadczonymi w kontekście takiego potencjalnego przejęcia a transakcjami sprzedaży, to znaczy potencjalnym świadczeniem usług w zakresie zarządzania na rzecz przejmowanej spółki (w przypadku udanego jej przejęcia), który uprawniałby do odliczenia VAT od tychże specjalistycznych usług?
Od usług przygotowawczych do transakcji nabycia akcji też można odliczyć VAT
TSUE uznał, że już sam zamiar prowadzenia działalności gospodarczej polegającej na uczestniczeniu w zarządzaniu nabywaną spółką poprzez świadczenie na jej rzecz usług w zakresie zarządzania jest wystarczający, by uznać, że VAT od czynności przygotowawczych (usług doradczych związanych z nabyciem akcji) podlega odliczeniu. Uznano bowiem, że wydatki takie zachowują bezpośredni i ścisły związek z całością działalności gospodarczej, co oznacza, że należą do tzw. kosztów ogólnych podatnika. Trybunał pokreślił przy tym, że prawo do odliczenia VAT przysługuje pod warunkiem, że wydatki mają wyłączną przyczynę w planowanej działalności gospodarczej.
Dodatkowo TSUE przypomniał, że mając na uwadze zasadę neutralności VAT, która zakłada brak obciążenia przedsiębiorstwa podatkiem VAT, raz powstałe prawo do odliczenia trwa, nawet jeśli planowana działalności gospodarcza nie zostanie później zrealizowana.
Istotne są bowiem okoliczności i zamiar podatnik na moment, w którym wydatek został poniesiony i powstało prawo do odliczenia podatku. Inna wykładnia byłaby sprzeczna z podstawowymi zasadami systemu podatku VAT.
Wyrok jest istotny zwłaszcza dla spółek holdingowych. Jeśli bowiem aktywnie uczestniczą one w zarządzaniu posiadanymi spółkami poprzez świadczenie na ich rzecz usług, to powyżej wskazane orzeczenie będzie stanowić dla nich dodatkowy argument dla odliczania VAT od wydatków ogólnych, w tym wydatków przygotowawczych do zrealizowania transakcji nabycia udziałów bądź akcji innej spółki.
