Spis treści
- Które podmioty powinny się przygotować na zaostrzenie przepisów o płatnościach gotówkowych?
- Jakie zaostrzenie regulacje dotknie rejestry beneficjentów rzeczywistych oraz nieruchomości?
- Państwa trzecie wysokiego ryzyka
- Szersze uprawnienia dla krajowych jednostek analityki finansowej (FIU)
- „Dobry dzień dla obywateli i przedsiębiorstw UE, ale zły dzień dla oligarchów i terrorystów”
- Co to jest AMLA i jakie będzie mieć uprawnienia?
Przedstawiciele państw UE i Parlamentu Europejskiego 18 stycznia br. osiągnęli wstępne porozumienie w sprawie nowych ram prawnych dotyczących zaostrzenia przepisów przeciwdziałających praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (AML/CFT), zwłaszcza odnośnie kryptowalut oraz dóbr luksusowych. Jak podano w komunikacie, „za sprawą nowego pakietu wszystkie przepisy mające zastosowanie do sektora prywatnego będą przeniesione do nowego rozporządzenia, natomiast dyrektywa będzie dotyczyła organizacji instytucjonalnych systemów przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu na szczeblu krajowym w państwach członkowskich”.
Wstępne porozumienie ma po raz pierwszy zharmonizować przepisy w całej UE dotyczące beneficjentów rzeczywistych, usprawnić organizację krajowych systemów przeciwdziałania praniu pieniędzy oraz wyeliminować ewentualne luki prawne wykorzystywane przez przestępców do prania nielegalnych dochodów lub finansowania działalności terrorystycznej za pośrednictwem unijnego systemu finansowego.
Jednym z kluczowych rozwiązań przeciwdziałających nadużyciom ma być unijny maksymalny limit płatności gotówkowych w wysokości 10 000 EURO, który ma utrudnić przestępcom pranie pieniędzy. Obecnie trwają szczegółowe negocjacje nad ostatecznym brzmieniem aktu prawnego między państwami członkowskimi a Brukselą. Nowe przepisy będą wymagały formalnej zgody państw członkowskich w Komitecie Stałych Przedstawicieli oraz Parlamentu Europejskiego, zanim staną się obowiązującym prawem.
Senior Associate, Radca Prawny, Zespół Kancelarii Prawnej Grant Thornton
Do tej pory, regulacje unijne z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu były wprowadzane dyrektywami, które podlegały samodzielnej implementacji w każdym z państw członkowskich. Doprowadziło to do znaczących rozbieżności pomiędzy regulacjami w poszczególnych państwach członkowskich, co najbardziej odczuwały międzynarodowe instytucje obowiązane, posiadające swoje podmioty w kilku krajach. Zdaniem prawodawcy unijnego sytuacja ta ułatwiała wykorzystywanie działalności unijnych przedsiębiorców do procederu prania pieniędzy.
W odpowiedzi na tak zdiagnozowane problemy organy unijne zaproponowały ustanowienie jednolitych zasad dot. obowiązków nakładanych na instytucje obowiązane w rozporządzeniu unijnym. Unijne rozporządzenia są aktami prawnymi, które podlegają bezpośredniemu stosowaniu w państwach członkowskich, zatem nowe przepisy, po ich wejściu w życie, powinny ujednolicić regulacje dot. stosowania środków bezpieczeństwa finansowego, zgłaszania transakcji podejrzanych, czy outsourcingu procesów AML na terenie całej Unii Europejskiej.
Które podmioty powinny się przygotować na zaostrzenie przepisów o płatnościach gotówkowych?
Firmy objęte zakresem projektowanych przepisów (tj. generalnie wszystkie tzw. instytucje obowiązane) będą musiały identyfikować i weryfikować osoby dokonujące okazjonalnych transakcji gotówkowych o wartości między 3000 EURO a 10 000 EURO. Jednym z kluczowych sektorów, który najsilniej odczuje wdrożenie ww. nowych, zaostrzonych regulacji, jest rynek kryptowalut (często wykorzystywany przez przestępców do wprowadzania nielegalnej gotówki do obrotu). Dostawcy usług w zakresie aktywów kryptograficznych (np. Bitcoin, Ether, stablecoiny – np. Tether i USDCoin oraz niewymienialne tokeny NFT reprezentujące wartość cyfrowych dzieł sztuki, a także kryptowalutowe instrumenty pochodne) zostaną objęci jeszcze bardziej rygorystycznymi przepisami – będą musieli zadbać o wywiązanie się z zasad należytej staranności wobec klientów już w przypadku transakcji o wartości co najmniej 1 000 EUR oraz zgłaszać podejrzane działania. Także firmy operujące na rynkach międzynarodowych będą musiały dodatkowo weryfikować swoich klientów.
Drugim sektorem, na którym projektowane rozwiązania AML/CFT wymuszą prowadzenie dodatkowych działań weryfikacyjnych i sprawozdawczych, jest branża tzw. dóbr luksusowych. Zaliczany do niej jest głównie handel ekskluzywnymi samochodami, jachtami czy samolotami, kamieniami i metalami szlachetnymi czy produktami zegarmistrzowskimi. Ale pośród innych przykładów branż i typów transakcji, które trafią pod lupę, znalazły się także np. kasyna, handel „złotymi” wizami przyznawanymi przez niektóre państwa UE w zamian za inwestycje w nieruchomości oraz profesjonalne kluby piłkarskie i agenci piłkarscy (ci jednak mają zostać objęci nowymi przepisami dopiero od 2029 roku).
W praktyce zaostrzenie regulacji ma pomóc ustalić skąd pochodzą środki na zakupy poszczególnych dóbr i czy nabywca podlega sankcjom UE. Jak powiedział Paul Tang, holenderski ekonomista i polityk oraz poseł do Parlamentu Europejskiego, jednym z „kluczowych celów było zapewnienie, że przestępcy w białych kołnierzykach nie będą już mogli prać pieniędzy poprzez nabywanie drogich samochodów, jachtów i prywatnych samolotów”.
Senior Associate, Radca Prawny, Zespół Kancelarii Prawnej Grant Thornton
W Polsce już od kilku lat obowiązują przepisy z zakresu przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, dotyczące branży kryptowalut. Obecnie, zgodnie z ustawą z 1 marca 2018 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, instytucjami obowiązanymi są m. in. podmioty prowadzące działalność gospodarczą polegającą na świadczeniu usług w zakresie wymiany walut wirtualnych, czyli popularne giełdy kryptowalut. Ustawodawca nakłada na nie m. in. obowiązek przygotowania stosownej oceny ryzyka, wdrożenia wewnętrznej procedury przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu, czy też stosowania środków bezpieczeństwa finansowego względem swoich klientów.
Jakie obostrzenia regulacji dotkną rejestrów beneficjentów rzeczywistych oraz nieruchomości?
Wstępny kształt przepisów wypracowanych 18 stycznia br. nadaje nowe prawa podmiotom odpowiedzialnym za prowadzenie rejestrów beneficjentów rzeczywistych – zyskają one uprawnienia do przeprowadzania kontroli w siedzibach zarejestrowanych podmiotów prawnych, w przypadku powzięcia wątpliwości co do przekazanych przez nie informacji. Jest to związane z faktem, że wynegocjowane porozumienie zakłada konieczność weryfikowania danych gromadzonych w rejestrach beneficjentów rzeczywistych oraz oznaczania podmiotów mających związek z osobami lub podmiotami, na które zostały nałożone ukierunkowane sankcje finansowe. Porozumienie stanowi także, że poza organami nadzorczymi i publicznymi oraz podmiotami zobowiązanymi, dostęp do rejestrów będą miały także m.in. osoby mające uzasadniony interes, w tym prasa i społeczeństwo obywatelskie.
Ponadto wynegocjowany wstępnie projekt nowych regulacji przyjmuje, że rejestry nieruchomości mają być dostępne dla właściwych organów za pośrednictwem pojedynczego punktu dostępu (zawierając m.in. informacje o cenie, rodzaju nieruchomości oraz jej historii i obciążeniach, np. takich, jak hipoteki czy ograniczenia sądowe oraz prawa własności). Te przepisy mają ułatwić prowadzenie dochodzeń w sprawie układów przestępczych dotyczących nieruchomości.
Definicja beneficjenta rzeczywistego zakłada analizę dwóch głównych czynników: własności i kontroli. Taka analiza jest niezbędna do zidentyfikowania beneficjentów rzeczywistych każdej jednostki prawnej lub różnorodnych form organizacyjnych, włączając te spoza Unii Europejskiej, które angażują się w działalność gospodarczą na terenie UE lub nabywają tam nieruchomości. Ustalono, że próg dla identyfikacji beneficjentów rzeczywistych będzie wynosił 25% udziałów danego podmiotu albo posiadanie więcej niż 25% głosów w organie stanowiącym podmiotu. Zaktualizowano również regulacje dotyczące złożonych struktur własnościowych i kontrolnych, co ma na celu eliminację możliwości ukrywania się za wielowarstwowymi strukturami korporacyjnymi.
Dodatkowo, wprowadzono precyzyjniejsze zasady dotyczące ochrony danych i archiwizacji dokumentów, co ma ułatwić i przyspieszyć działania odpowiednich instytucji nadzorczych. Zgodnie z porozumieniem, wymagana ma być rejestracja beneficjentów rzeczywistych dla wszystkich zagranicznych podmiotów posiadających nieruchomości w UE, z zastosowaniem retrospektywnym od 1 stycznia 2014 roku.
Czytaj więcej: Kto to jest „beneficjent rzeczywisty” według krajowych regulacji
Państwa trzecie wysokiego ryzyka
Jednym z rozwiązań mających skuteczniej wspierać walkę z praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu, ma być ustalenie listy państw trzecich wysokiego ryzyka, wobec których podmioty zobowiązane będą musiały stosować wzmocnione środki bezpieczeństwa finansowego w przypadku nawet okazjonalnych transakcji i stosunków gospodarczych. Dodatkowe, szczególne środki ostrożności, mają być stosowane także na poziomie państw członkowskich. Państwa trzecie wysokiego ryzyka to takie kraje, które stanowią zagrożenie dla integralności rynku wewnętrznego UE. Zostaną wyselekcjonowane przez Komisję, która oceni poziom ich „niedociągnięć” w krajowych systemach przeciwdziałania praniu pieniędzy i zwalczania terroryzmu (na bazie wykazów Grupy Specjalnej ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy).
Senior Associate, Radca Prawny, Zespół Kancelarii Prawnej Grant Thornton
Aktualnie lista państw trzecich wysokiego ryzyka jest prowadzona i publikowana przez FATF (Financial Action Task Force), czyli międzynarodową agencję rządową zajmującą się ustalaniem standardów w zakresie przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu. Korzystając z rekomendacji udzielanych przez FATF, organy unijne przyjmują rozporządzenia delegowane, w których wskazują na państwa stwarzające znaczące zagrożenia dla systemu finansowego Unii.
Szersze uprawnienia dla krajowych jednostek analityki finansowej (FIU)
Każde państwo członkowskie posiada w swoich strukturach jednostkę analityki finansowej (FIU), której zadaniem jest zapobieganie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu oraz zgłaszanie i zwalczanie podejrzanych działań. W Polsce tą jednostką jest GIIF – Generalny Inspektor Informacji Finansowej. Jednostki te odpowiadają za uzyskiwanie i analizowanie informacji istotnych w kontekście AML/CFT (zwłaszcza zgłoszeń od podmiotów zobowiązanych). Projektowane przepisy zakładają, że FIU zyskają natychmiastowy i bezpośredni dostęp do informacji finansowych, administracyjnych i dotyczących egzekwowania prawa (m.in. informacji podatkowych, dot. środków finansowych i innych aktywów zamrożonych wskutek nałożenia sankcji finansowych, informacji o transferach środków finansowych i transferach kryptoaktywów) oraz m.in. do krajowych rejestrów pojazdów silnikowych, statków powietrznych i jednostek pływających, do danych celnych oraz krajowych rejestrów broni i uzbrojenia.
Najnowsze porozumienie dodatkowo ma umożliwić jednostkom analityki finansowej zawieszenie lub wstrzymanie zgody na transakcję w celu przeprowadzenia analiz, oceny danego podejrzenia i przekazania wyników odpowiednim organom, aby umożliwić podjęcie stosownych działań.
„Dobry dzień dla obywateli i przedsiębiorstw UE, ale zły dzień dla oligarchów i terrorystów”
Uczestnicy negocjacji na rzecz nowych ram prawnych zaostrzających przepisy przeciwdziałające praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu zgodnie stwierdzili, że oligarchowie i przestępcy nie będą już mogli ukrywać się na terenie 27 unijnych państw, czego potwierdzeniem były m.in. słowa Eero Olavi Heinäluoma byłego wicepremiera i ministra finansów Finlandii oraz deputowanego do Parlamentu Europejskiego: „To dobry dzień dla obywateli i przedsiębiorstw UE, ale zły dzień dla oligarchów i terrorystów”.
W UE od dawna istnieją przepisy dotyczące przeciwdziałania praniu pieniędzy, ale są one z różną skutecznością egzekwowane w poszczególnych państwach członkowskich, co ułatwia rozkwit przestępczości transgranicznej. Głośnym echem odbiło się m.in. przyznanie przez Danske Bank w 2018 roku, że podejrzane płatności na łączną sumę 200 miliardów euro (218 miliardów dolarów) z Rosji i innych miejsc przepływały przez oddział w Estonii – ten fakt dobitnie uwypuklił potrzebę poprawy współpracy transgranicznej między krajami Wspólnoty.
Co to jest AMLA i jakie będzie mieć uprawnienia?
Najnowsze porozumienie stanowi uzupełnienie uzgodnień z 13 grudnia 2023 roku, wskutek których ma nastąpić powołanie Europejskiej Agencji ds. Przeciwdziałania Praniu Pieniędzy i Finansowaniu Terroryzmu (AMLA). Agencja ta ma być centralnym elementem całego pakietu rozwiązań, którego celem jest ochrona obywateli UE oraz jej systemu finansowego przed praniem pieniędzy i finansowaniem terroryzmu. Poniżej kluczowe informacje na temat zasad jej funkcjonowania.
Zakres działania – AMLA będzie miała bezpośrednie i pośrednie uprawnienia w zakresie sprawowania nadzoru nad podmiotami zobowiązanymi o wysokim ryzyku w sektorze finansowym. Wprowadzenie tego organu ma na celu zwiększenie efektywności ram prawnych na rzecz przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu (AML/CFT), poprzez stworzenie zintegrowanego mechanizmu z krajowymi organami nadzoru, aby zapewnić przestrzeganie zobowiązań związanych z AML/CFT w sektorze finansowym. AMLA będzie również pełnić rolę wsparcia w sektorach pozafinansowych oraz koordynować jednostki wywiadu finansowego w państwach członkowskich.
Uprawnienia – w przypadku poważnych, systematycznych lub powtarzających się naruszeń bezpośrednio obowiązujących przepisów prawa, AMLA będzie miała uprawnienia do nałożenia sankcji pieniężnych na wybrane podmioty obowiązane.
Władza nadzorcza – AMLA będzie nadzorować wybrane typy instytucji kredytowych i finansowych, w tym dostawców usług związanych z kryptowalutami, jeśli zostaną uznane za niosące wysokie ryzyko lub będą miały międzynarodowy zasięg działania. Wybrane podmioty będą nadzorowane przez zespoły nadzorcze wspólnie prowadzone przez AMLA. Dla sektora pozafinansowego AMLA będzie pełnić rolę wsparcia, przeprowadzając przeglądy i badając możliwe naruszenia w stosowaniu ram AML/CFT. W związku z pełnionymi przez siebie funkcjami AMLA będzie utrzymywać centralną bazę danych zawierającą informacje istotne dla systemu nadzoru AML/CFT.
AUTORKA: Honorata Zakrzewska-Krzyś
Współpraca merytoryczna: Łukasz Wojdanowicz
