Czy w okresie niezdolności do pracy przedsiębiorca nie może jednak wykonywać żadnych czynności związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą?
Wykonywanie działalności zarobkowej w okresie zwolnienia lekarskiego (L4)
Pobieranie przez ubezpieczonego (a zatem także przez przedsiębiorcę objętego ubezpieczeniem chorobowym) zasiłku chorobowego jest obwarowane istotnym rygorem. Mianowicie ubezpieczony niezdolny do pracy z powodu choroby stwierdzonej zaświadczeniem lekarskim nie może wykonywać w okresie objętym zwolnieniem pracy zarobowej pod rygorem utraty prawa do zasiłku chorobowego za cały okres tego zwolnienia (art. 17 ust. 1 ustawy z dnia 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa, dalej: „ustawa zasiłkowa”).
Pojęcie „pracy zarobkowej” nie zostało zdefiniowane w przepisach prawnych z zakresu ubezpieczeń społecznych. Wydawać by się mogło, że literalne brzmienie przepisu wyklucza możliwość wykonywania przez przedsiębiorcę jakichkolwiek pracy zarobkowej, a zatem także takiej, która nie stanowi sama w sobie wykonywania działalności gospodarczej (ma charakter poboczny lub pomocniczy wobec aktywności przynoszącej przychód przedsiębiorcy). Taką interpretację przyjmują też często kontrolerzy ZUS.
Przyjmuje się, że termin „praca zarobkowa” jest interpretowany na kanwie analizy charakteru wykonywanych czynności bez względu na wysokość uzyskanego dochodu – przepis nie wprowadza bowiem jakichkolwiek kryteriów jego zastosowania odnoszących się do poziomu uzyskiwanych przez ubezpieczonego przychodów (dochodów) w związku z wykonywaniem pracy zarobkowej w okresie orzeczonej niezdolności do pracy, które mogłyby wyłączać jego zastosowanie, podobnie zresztą jak kryteriów odnoszących się do charakteru pracy zarobkowej – czasu jej trwania, wpływu jej wykonywania na stan zdrowia ubezpieczonego, wysiłku fizycznego, psychicznego czy intelektualnego wkładanego w jej wykonanie, jak również tego, czy jest to praca podejmowana w ramach nowo zawartego stosunku prawnego (w okresie zwolnienia lekarskiego), czy też praca wykonywana w ramach dotychczasowych stosunków prawnych (istniejących przed okresem zwolnienia lekarskiego) (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 czerwca 2007 r., II UK 223/06).
Dalej wskazuje się, że wykonywanie pracy zarobkowej polega na podjęciu przez ubezpieczonego działań stanowiących realizację obowiązków pracowniczych lub wynikających z innego stosunku prawnego obejmującego świadczenie pracy, np. w przypadku prowadzenia działalności pozarolniczej wykonywanie czynności związanych wprost z działalnością gospodarczą (nadzór nad zatrudnionymi pracownikami, obsługa klientów, przyjmowanie i wydawanie materiałów) (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 5 października 2005 r., I UK 44/05).
Google news
Bądź na bieżąco ze zmianami w prawie, podatkach i księgowości! Zaobserwuj nas w Wiadomościach Google
W orzecznictwie pojawiła się jednak linia orzecznicza oparta na celowościowej interpretacji pojęcia „praca zarobkowa”. W tym kontekście wskazano, że charakter niektórych czynności z ukierunkowanych na osiągnięcie zarobku (stanowiących zatem pracę zarobkową) przemawia przeciwko stosowaniu sankcji z art. 17 ustawy zasiłkowej. Do sytuacji tych zaliczono w szczególności:
- wykonywanie przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą „formalnoprawnych czynności, do jakich jest ona zobowiązana jako pracodawca” (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 października 2003 r., II UK 76/03),
- sporadyczne, incydentalne i wymuszone okolicznościami przejawy aktywności zawodowej, w tym np.: podpisanie w trakcie zwolnienia lekarskiego dokumentów finansowych przygotowanych przez inną osobę, bez podejmowania merytorycznych decyzji , podpisanie przez zleceniobiorcę karty wypadku sporządzonej przez inną osobę w związku z przeprowadzonym przez nią postępowaniem powypadkowym czy też zatwierdzenie przez zleceniobiorcę rozliczeń miesięcznych w systemie informatycznym (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2005 r., I UK 275/04, wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2012 r., II UK 186/11).
Przy tym w kontekście sformułowanych wyjątków podkreślano stanowczo, że czynności o charakterze zarobkowym wykonywane przez przedsiębiorcę w okresie zwolnienie lekarskiego powinny być wykonywane rzeczywiście sporadycznie i mieć charakter wyjątkowy - jeżeli czynności są częste, powtarzalne lub mają charakter merytoryczny, związany z zapewnieniem bieżącego funkcjonowania przedsiębiorstwa, to pojawią się podstawy dla odebrania zasiłku chorobowego. Jedynie bowiem wyjątkowo wykonywanie niektórych ubocznych czynności związanych z prowadzoną działalnością może nie być kwalifikowane jako wykonywanie pracy.
W kontekście pytania zawartego w tytule artykuł należy wskazać, że w orzecznictwie wskazano, że jeżeli aktywność przedsiębiorcy ogranicza się do wykonywania sporadycznych czynności zarządzających, samo podpisanie faktur przygotowanych przez zatrudnionych pracowników, nie przesądza o prowadzeniu działalności zarobkowej w rozumieniu art. 17 ustawy zasiłkowej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnia 2012 r., II UK 186/11).
W nowszym orzecznictwie wyrażono z kolei pogląd, że ubezpieczony, który w okresie orzeczonej niezdolności do pracy podpisuje faktury VAT, wykonuje pracę zarobkową i traci prawo do zasiłku chorobowego (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 22 stycznia 2019 r., II UK 521/17) – w sprawie tej jednak chodziło o przedsiębiorcę, który w okresie zwolnienia lekarskiego wystawił samodzielnie kilkadziesiąt faktur VAT, a sytuacji gdy w jego firmie była zatrudniona osoba odpowiedzialna za księgowość i upoważniona do wystawania dokumentów fiskalnych.
Nowelizacja przepisów dotyczących utraty prawa do zasiłku chorobowego
Aktualnie w Rządowym Centrum Legislacji toczą się prace nad przyjęciem ustawy, która obok propozycji szerokiej reformy systemu orzecznictwa lekarskiego, zawiera także pewne zmiany w zakresie wykonywania pracy zarobkowej w okresie pobierania zasiłku chorobowego (projekt Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 25 października 2024 r., UD114).
Projekt zakłada mianowicie dodanie art. 17 ustawy zasiłkowej ustępu 1a o następującym brzmieniu: „pracą zarobkową, o której mowa w ust. 1 pkt 1, jest każda czynność mająca charakter zarobkowy, niezależnie od stosunku prawnego będącego podstawą jej wykonania, z wyłączeniem czynności incydentalnych, których podjęcia w okresie zwolnienia od pracy wymagają istotne okoliczności”.
Jak wskazuje projektodawca za pracę zarobkową, jako aktywność powodującą utratę prawa do zasiłku chorobowego, nie będzie nie będzie uznawana każda aktywnością realizowaną na każdej podstawie prawnej.
Ważny fragment
W przypadkach sporadycznych, incydentalnych i wymuszonych okolicznościami przejawów aktywności zawodowej przyjmuje się możliwość wyłączenia stosowania art. 17 ustawy zasiłkowej.
Zatem podjęcie czynności, której zaniechanie mogłoby prowadzić m.in. do znacznych strat finansowych dla pracodawcy czy kontrahenta (np. podpisanie faktur, listów przewozowych, innych dokumentów) nie będzie prowadziło do odebrania świadczenia z ubezpieczenia społecznego.
W istocie projekt potwierdza dotychczasowe orzecznictwo Sądu Najwyższego. W związku z powyższym należy sobie zadać pytanie o celowość proponowanej zmiany. Projektodawca w istocie posługując się pojęciem niedookreślonym nie zamyka dyskusji na temat tego, jakie działania ubezpieczonego będą dla niego „bezpieczne” z punktu widzenia zachowania prawa do zasiłku. Przykładowo, czy taki przedsiębiorca będzie mógł podpisać umowę, która będzie realizowana dopiero po odzyskaniu zdolności do pracy. W istocie zatem w związku z nowelizacją przedsiębiorca nie uzyska żadnej pewności, czy podjęte działanie jest dopuszczalne w świetle projektowanego przepisu. Przepis posługujący się pojęciami niedookreślonymi nie spełnia jednej ze swoich podstawowych funkcji, jaką jest precyzyjne określenie sytuacji prawnej jego adresatów.
Czytaj więcej: Długotrwała nieobecność z powodu choroby jako przyczyna wypowiedzenia umowy o pracę
Warto też mieć na uwadze, że uzasadnienie ustawy, wskazując jako przykładową czynność dopuszczalną dla przedsiębiorcy „podpisywanie faktur”, może wprowadzać w błąd. Zgodnie z orzecznictwem za dopuszczalne może być bowiem uznane jedynie incydentalne i jednostkowe wystawienie/podpisywanie faktur VAT (jednorazowe), a nie ich wystawianie/podpisywanie w znacznej ilości – takie działanie stanowi już wykonywanie pracy zarobkowej i powoduje utratę prawa do zasiłku.
W związku z powyższym nowelizacja przepisu wydaje się zbędna, biorąc pod uwagę, że w istocie nie zmieni w żadnej sposób sytuacji ubezpieczonych – ostateczną decyzję w zakresie ustalenia, czy czynność podjęta przez ubezpieczonego miała charakter incydentalnych i czy jej podjęcie w okresie zwolnienia od pracy było wymagane istotnymi okoliczności podejmie sąd, który będzie orzekał w przedmiocie decyzji odbierającej prawo do zasiłku chorobowego.
Orzecznictwo sądowe w kwestii utraty prawa do świadczeń przedsiębiorcy jest dość jednolite – sankcja taka dotyczy sytuacji, w których wykonywana jest praca zarobkowa, z wyłączeniem czynności incydentalnych, które muszą być wykonane osobiście przez ubezpieczonego i mają charakter niezbędny dla zapewnienia ciągłości działalności. Okoliczności istotne dla utraty prawa do zasiłku są natomiast oceniane w sposób indywidualny, zależny od okoliczności konkretnej sprawy, w tym zwłaszcza od rodzaju i zakresu prowadzonej działalności onej działalności oraz rodzaju czynności, które wykonywał – dotyczy to także czynności obejmującej wystawianie/podpisywanie faktur VAT. W tym kontekście planowana nowelizacja art. 17 ustawy zasiłkowej w istocie nie doprowadzi do zmiany sytuacji prawnej ubezpieczonych – w sprawach spornych ostatnie słowo będzie bowiem należało do sądów.
AUTOR: Michał Mieszkowski, Radca prawny
