Podstawową przeszkodą w tym zakresie jest duże zróżnicowanie branż. Zasadna jest więc analiza specyfiki tych sektorów. Dlatego w niniejszym artykule, będącym częścią serii analiz dotyczących skróconego czasu pracy w różnych branżach, przyglądamy się sektorowi edukacji. Sprawdzamy, jakie szanse i wyzwania niesie za sobą ewentualne wdrożenie krótszego wymiaru pracy w szkołach i placówkach oświatowych oraz jakie rozwiązania mogłyby pogodzić interesy uczniów i nauczycieli?
Pilotaż skrócenia czasu pracy
Pod koniec czerwca 2025 roku Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej ogłosiło szczegóły pilotażowego programu dotyczącego skrócenia czasu pracy. Jego głównym celem jest stopniowa ewolucja rynku pracy, tak aby lepiej odpowiadał na wyzwania współczesnej gospodarki, postępu technologicznego i dynamicznych zmian społecznych.
Program pilotażowy zakłada skrócenie tygodniowego wymiaru pracy z 40 do 35 godzin, dając pracodawcom dużą swobodę w wyborze formy wprowadzenia zmian. Firmy będą mogły m.in. przetestować czterodniowy tydzień pracy, skrócić dzienny wymiar godzin, przyznać dodatkowe dni wolne lub zaadoptować autorskie rozwiązanie dopasowane do specyfiki swojej działalności. Co więcej, zgodnie z ministerialnymi zapowiedziami, przedsiębiorstwa, które zakwalifikują się do wspomnianego pilotażu będą mogły liczyć na wsparcie finansowe sięgające nawet 1 miliona złotych. Już wkrótce, przekonamy się, które firmy reprezentujące które branże zakwalifikują się do pilotażu, a tym samym będą w najbliższym roku kalendarzowym wdrażać skrócony czas pracy.
Google news
Bądź na bieżąco ze zmianami w prawie, podatkach i księgowości! Zaobserwuj nas w Wiadomościach Google
Specyfika pracy w oświacie
Praca w oświacie to nie tylko realizacja stricte określonych zadań, ale także odpowiedzialność za edukację przyszłych pokoleń. Z tego względu zatrudnienie w zawodach związanych z edukacją regulują nie tylko przepisy Kodeksu pracy, lecz również szczególne akty prawne. Z perspektywy zawodu nauczyciela najważniejszym z nich jest tzw. Karta Nauczyciela – ustawa regulująca szczegółowo prawa i obowiązki wykonujących ten zawód. Wśród innych aktów warto wymienić także ustawę Prawo oświatowe oraz rozporządzenia wykonawcze Ministra Edukacji Narodowej.
Ważny fragment
Przepisy dotyczące czasu pracy kadry nauczycielskiej znajdują się właśnie w Karcie Nauczyciela. I tak, nauczyciel w zależności od zajmowanego stanowiska może prowadzić maksymalnie od 3 do 30 godzin zajęć tygodniowo (tzw. pensum), a pozostały czas przeznacza na przygotowanie lekcji, konsultacje, spotkania zespołów nauczycielskich czy inne obowiązki szkolne.
Przy czym warto podkreślić, że przedstawione zasady dotyczą nauczycieli szkół publicznych. W placówkach prywatnych, nauczyciele zatrudniani są na zasadach ogólnych, a ich wymiar pracy rozliczany jest według standardowych norm czasu pracy wynikających z Kodeksu pracy.
Z kolei, w przypadku szkolnictwa wyższego obowiązuje Ustawa prawo o szkolnictwie wyższym określająca zasady pracy kadry akademickiej.
Ważny fragment
Nauczyciele akademiccy pracują w systemie zadaniowego czasu pracy, a roczny wymiar czasu pracy określa tzw. pensum dydaktyczne, którego wysokość określona jest w zależności od stanowiska zajmowanego przez pracownika uczelni i może wynosić od 180 do 540 godzin rocznie.
Co więcej, nauczyciel akademicki, za swoją zgodą, może prowadzić zajęcia ponadwymiarowe w wymiarze nieprzekraczającym dwukrotności rocznego pensum. Warto również zaznaczyć, że czas jego pracy także nie dobiega końca wraz z opuszczeniem murów uczelni. Poza formalnymi godzinami pracy zobligowany jest chociażby do przygotowywania i uaktualniania swojej wiedzy.
Wszystko to sprawia, że ogólne zmiany w zakresie organizacji czasu pracy, projektowane dla całego rynku, mogą nie przystawać do realiów zawodów związanych z edukacją. Ich wdrożenie wymagałoby indywidualnego podejścia uwzględniającego charakter pracy osób zatrudnionych w oświećcie, stanowiących sporą grupę zawodową. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego (GUS), w roku szkolnym 2023/2024 w placówkach wychowania przedszkolnego i szkołach wszystkich typów zatrudnionych było łącznie 525,2 tysięcy nauczycieli w przeliczeniu na pełne etaty. Natomiast liczba etatów nauczycieli akademickich w 2023 roku wynosiła ponad 95 tysięcy osób.
Skrócony czas pracy nauczyciela
W dyskusji o skróceniu tygodnia pracy często pojawia się pytanie, jak takie rozwiązanie mogłoby funkcjonować w szkołach i innych placówkach oświatowych? Zmiana ta oznaczałaby bowiem nie tylko istotne przeorganizowanie pracy nauczycieli, ale także mogłaby wpłynąć na życie rodzin uczniów np. wymuszając zapewnienie dodatkowej opieki nad dziećmi w czasie wolnym od zajęć. Pojawiają się również obawy o możliwość realizacji pełnej podstawy programowej oraz utrzymanie jakości nauczania.
Ważny fragment
Warto jednak podkreślić, że skrócenie czasu pracy nauczycieli nie oznacza automatycznego skrócenia tygodnia szkolnego do czterech dni, czego obawia się część rodziców, zwłaszcza tych, których tryb pracy nie sprzyja czterodniowemu systemowi.
Bardziej prawdopodobne jest to, że krótszy wymiar pracy nauczycieli wiązałby się z reorganizacją planów lekcji i grafików tak, aby zajęcia nadal odbywały się przez pięć dni w tygodniu, ale w skróconym dobowym wymiarze godzin. Wymagałoby to jednak precyzyjnego planowania oraz zapewnienia ciągłości realizacji programu nauczania. W wielu placówkach mogłoby to również oznaczać konieczność zatrudnienia dodatkowych pedagogów. I właśnie to mogłoby okazać się największym problemem. Otóż, corocznie placówki oświatowe mierzą się z brakiem wystarczającej kadry nauczycielskie. W świetle najnowszych danych, pochodzących z września 2025 roku, skala wakatów nauczycielskich waha się od blisko 13 tys. do 20 tys.
Należy jednak podkreślić, że już dziś Karta Nauczyciela (w art. 42c) przewiduje możliwość skrócenia tygodnia pracy nauczyciela na jego wniosek oraz pod warunkiem pozytywnego rozpatrzenia przez dyrektora placówki. Przepis ten ma zastosowanie w szczególnych przypadkach i stanowi narzędzie elastycznego dostosowania czasu pracy bez wprowadzania ogólnokrajowych zmian. Pokazuje to jednak, że wprowadzenie skróconego czasu pracy na szerszą skalę mogłoby być możliwe, o ile zostałoby poprzedzone odpowiednim planowaniem oraz zapewnieniem, że nie ucierpi na tym jakość edukacji ani opieka nad uczniami.
Pracę w oświacie można uznać za zawód o szczególnie wysokiej odpowiedzialności społecznej. Dlatego ewentualne skrócenie czasu pracy w szkołach i innych placówkach powinno być wprowadzane z dużą ostrożnością. W praktyce wiązałoby się to najprawdopodobniej z koniecznością zatrudnienia dodatkowych nauczycieli, co rodzi dwa istotne wyzwania. Po pierwsze, w obliczu malejącej liczby osób wybierających ten zawód, obsadzenie wakatów mogłoby być bardzo trudne. Po drugie, dodatkowe etaty stanowiłyby poważne obciążenie finansowe dla wielu szkół, często przekraczające dostępne budżety.
Nie oznacza to jednak, że skrócenie czasu pracy w edukacji jest niemożliwe. Wymagałoby ono jednak stopniowego wdrażania, poprzedzonego pilotażami i testami różnych modeli organizacji pracy, tak aby wypracować rozwiązanie zapewniające zarówno wysoką jakość nauczania, jak i stabilność organizacyjną szkół.
Współautorstwo: Maria Wąsicka-Sroczyńska (Starszy specjalista ds. marketingu), Monika Żukowska (Asystent ds. Marketingu)
Czytaj inne artykuły z serii o skróconym czasie pracy: