Szczególnym trybem postępowania w sprawach o przestępstwa lub wykroczenia skarbowe jest postępowanie w stosunku do nieobecnych.
Jak już wcześniej wskazywałam podstawowym celem postępowania karnego skarbowego jest wyrównanie uszczerbku finansowego Skarbu Państwa, jednostki samorządu terytorialnego lub innego uprawnionego podmiotu, spowodowanego przestępstwem lub wykroczeniem skarbowym. Tak więc postępowanie w stosunku do nieobecnych ma na celu zwiększenie ochrony interesów Skarbu Państwa i innych podmiotów.
Tryb ten umożliwia prowadzenie postępowania przeciwko sprawcy przebywającemu stale za granicą albo gdy nie można ustalić jego miejsca zamieszkania lub pobytu w kraju, a więc może toczyć się podczas nieobecności sprawcy.
Niemniej, aby ten tryb zastosować, wina sprawcy lub okoliczności popełnienia czynu zabronionego nie mogą budzić wątpliwości lub oskarżony o przestępstwo skarbowe ukrył się po wniesieniu do sądu aktu oskarżenia, a także wówczas, gdy w toku postępowania przed sądem ustalono jego miejsce zamieszkania lub pobytu w kraju.
Decyzję o wyborze takiego trybu postępowania podejmuje organ prowadzący postępowanie, wydając stosowne postanowienie, natomiast w sprawach o przestępstwa skarbowe wymaga ono zatwierdzenia przez prokuratora.
Zatem organ postępowania, który decyduje się na zastosowanie tego trybu, musi nabrać przekonania, że mimo braku danej strony okoliczności sprawy, np. przebieg zdarzenia, osoba sprawcy, związki między nim zostały w pełni wyjaśnione, nie budzą wątpliwości i na podstawie materiału dowodowego wina oskarżonego jest oczywista.
W postępowaniu tym, oskarżony musi mieć obrońcę, którego wyznacza prezes sądu właściwego do rozpoznania sprawy – obrońca z urzędu. Obowiązek ten powstaje już w chwili wydania postanowienia o rozpoznaniu sprawy w trybie dla nieobecnych, zatem również w toku postępowania przygotowawczego.
Obrońcą w sprawach o przestępstwa skarbowe może być jedynie adwokat, natomiast w sprawach o wykroczenia skarbowe adwokat lub radca prawny.
Przymus adwokacko- radcowski rozciąga się również na postępowanie sądowe oraz odwoławcze.
Jeżeli po wydaniu przez sąd orzeczenia ujęto skazanego lub sam zgłosił się do dyspozycji sądu, doręcza mu się odpis prawomocnego wyroku. Po otrzymaniu odpisu, skazanemu przysługuje prawo złożenia na piśmie, w zawitym terminie 14 dni od daty doręczenia mu prawomocnego wyroku, wniosku o przeprowadzenie rozprawy. W przypadku złożenia przez skazanego takiego wniosku w terminie, sąd którego wyrok się uprawomocnił, wyznacza niezwłocznie rozprawę, a wydany w tej instancji wyrok traci moc z chwilą stawienia się skazanego na rozprawie.
Postępowania w stosunku do nieobecnych nie stosuje się, jeżeli:
- wina sprawcy lub okoliczności popełnienia czynu zabronionego budzą wątpliwości,
- oskarżony o przestępstwo skarbowe ukrył się dopiero po wniesieniu przeciwko niemu aktu oskarżenia do sądu,
- w toku postępowania przed sądem ustalono miejsce zamieszkania lub pobytu w kraju oskarżonego.