Sprawozdanie finansowe 2020 w branżach wysokiego ryzyka

Obowiązek sprawozdawczy

Do sporządzenia sprawozdania finansowego zobowiązane są podmioty, które prowadzą księgi rachunkowe. Zgodnie z art. 52 ust. 1 Ustawy o Rachunkowości (UoR) sporządzenie sprawozdania finansowego musi nastąpić nie później niż w ciągu 3 miesięcy od dnia bilansowego. Zatem czas na sporządzenie sprawozdania finansowego w przypadku większości przedsiębiorstw (tych, których rok obrotowy pokrywa się z kalendarzowym) upływa 31 marca 2021 roku.

Ze względu na to, że wiele branż mocno odczuło skutki pandemii (m.in. zakłócenia w ciągłości produkcji, czasowe ograniczenia dostępności pracowników z przyczyn zdrowotnych i opieki nad dziećmi, czy spadek popytu), Komitet Standardów Rachunkowości (KSR) opracował rekomendacje niezbędne do sporządzenia sprawozdania finansowego za rok obrotowy 2020. Komitet podkreśla w nich, że w obecnej sytuacji bardzo istotne jest dokonanie: 1) oceny zdolności jednostki do kontynuowania działalności oraz 2) ostrożna wycena zasobów przedsiębiorstwa.

Zasada kontynuacji działania

Zasada kontynuacji działania oznacza, że:

• jednostka będzie kontynuowała działalność gospodarczą w dającej się przewidzieć przyszłości,
• działalność będzie kontynuowana w niezmienionym istotnie stanie (brak istotnego zmniejszenia zakresu działalności),
• działalność nie będzie postawiona w stan likwidacji bądź upadłości.

Z art. 5 ust. 2 Ustawy o rachunkowości wynika, że kierownik jednostki jest zobowiązany do uwzględnienia wszystkich informacji dostępnych na dzień sporządzenia sprawozdania finansowego, dotyczących dającej się przewidzieć przyszłości, obejmującej okres minimum jednego roku od dnia bilansowego. Dokonując oceny, czy założenie kontynuacji działania jest zasadne, należy przeanalizować dostępne dane, uwzględniając ryzyko i zagrożenie. Należy zatem rozpatrzyć poziom przychodów, wielkość zatrudnienia, czy źródła finansowania. Przesłanką ograniczenia kontynuacji działalności może być:

• strata bilansowa,
• utrata kapitału,
• kłopoty ze ściągalnością należności,
• utrata rynku zbytu,
• konieczność ograniczenia produkcji,
• brak środków płatniczych,
• brak płynności finansowej,
• nadmierne koszty długów.

Warto zauważyć, że postawienie jednostki w stan likwidacji nie zawsze musi oznaczać zaprzestania przez nią prowadzenia działalności, ponieważ w wyniku restrukturyzacji działalność może być kontynuowana.

Zasada ostrożności wyceny

Założenie kontynuacji działania przedsiębiorstwa jest ściśle związane z wyceną składników majątkowych, co przekłada się na wynik finansowy. Zasada ostrożności wyceny aktywów i pasywów wynika bowiem z ryzyka i niepewności związanego z prowadzeniem działalności gospodarczej. Metoda ostrożności wyceny służy urealnieniu wyniku finansowego za pomocą poprawnego oszacowania składników majątku przedsiębiorstwa. Zgodnie z art. 7 ust. 1 Ustawy o rachunkowości „Poszczególne składniki aktywów i pasywów wycenia się stosując rzeczywiście poniesione na ich nabycie (wytworzenie) ceny (koszty), z zachowaniem zasady ostrożności. W szczególności należy w tym celu w wyniku finansowym, bez względu na jego wysokość, uwzględnić:

• zmniejszenia wartości użytkowej lub handlowej składników aktywów, w tym również dokonywane w postaci odpisów amortyzacyjnych lub umorzeniowych;
• wyłącznie niewątpliwe pozostałe przychody operacyjne i zyski nadzwyczajne;
• wszystkie poniesione pozostałe koszty operacyjne i straty nadzwyczajne;
• rezerwy na znane jednostce ryzyko, grożące straty oraz skutki innych zdarzeń.”

Po stronie aktywów przedmiotem szacunków będą między innymi kwoty należności wątpliwych, zapasów, które utraciły przydatność gospodarczą, majątku podlegającego amortyzacji w celu określenia okresu ekonomicznej użyteczności tych składników. Przedmiotem wyceny mogą być także aktywa niematerialne, jak np. wartość przedsiębiorstwa (ang. goodwill), pomimo tego, że nie są ujęte w bilansie. Wartość przedsiębiorstwa to inaczej różnica między zapłaconą ceną, a wartością księgową nabywanego przedsiębiorstwa.

Szacunkom podlegają także źródła pochodzenia majątku przedsiębiorstwa, a więc pasywa – tj. rezerwy na zobowiązania oraz koszty wytworzenia długoterminowych, niezakończonych usług.

Ustalenie utraty wartości

Składniki majątku przedsiębiorstwa mogą podlegać trwałej utracie wartości. Zgodnie z UoR trwała utrata wartości zachodzi wtedy, gdy istnieje duże prawdopodobieństwo, że kontrolowany przez jednostkę składnik aktywów nie przyniesie w przyszłości w znaczącej części lub w całości przewidywanych korzyści ekonomicznych.

Stopień utraty wartości, czyli wysokość odpisu aktualizacyjnego, jest wyznaczana za pomocą:

• wartości godziwej (tą metodą wyceniane są np. należności, które są wyceniane w kwocie wymaganej zapłaty),
• ceny nabycia lub kosztu wytworzenia (m.in. środki trwałe, wartości niematerialne i prawne, inwestycje, inwestycje w nieruchomości oraz w wartości niematerialne i prawne, środki trwałe w budowie, zapasy, które jednostka wycenia według kosztu historycznego),
• zdyskontowanych przepływów pieniężnych.

Odpisów aktualizujących z tytułu utraty wartości należy dokonać w ciężar pozostałych kosztów operacyjnych lub – w przypadku aktywów finansowych – w ciężar kosztów finansowych.

Branże znacząco dotknięte wpływem Covid-19

Pandemia SARS-CoV-2 wywarła znaczący wpływ na wszystkie dziedziny życia społecznego i gospodarczego. Jej negatywne skutki są widoczne zarówno w sektorze produkcyjnym, usługowym, jak i handlowym, czego przykładem jest branża hotelarska i gastronomiczna, czy produkcji samochodów.

Przykład 1. Produkcja samochodów osobowych

Z danych Głównego Urzędu Statystycznego wynika, że produkcja samochodów osobowych w październiku 2020 roku wyniosła 28,3 tys. szt., a więc o 21,6% mniej niż w roku ubiegłym. W okresie od stycznia do października 2020 roku odnotowano spadek o 38,6% w porównaniu do tego samego okresu z zeszłego roku.

Producenci samochodów osobowych narażeni są na obniżenie wyników finansowych, co wynika z kosztów niewykorzystanych mocy produkcyjnych (zamknięcie zakładów produkcyjnych spowodowało zmniejszenie produkcji), stałych kosztów pośrednich działalności, zmniejszenia popytu, czy niekorzystnych warunków kredytowania. Co więcej, spadek produkcji i popytu na samochody osobowe osłabił pokrewne działalności, tj. producentów części samochodowych, firmy dystrybucyjne, a także przedsiębiorstwa świadczące usługi serwisowe i przeglądowe.

Według ogólnodostępnych badań rynku samochodów osobowych PZPM wszystkie badane firmy motoryzacyjne odnotowały spadek sprzedaży i zakłócenia w łańcuchach dostaw, część firm musiała zredukować etaty i obniżyć wynagrodzenia. Dodatkowo, co 6. firma wystąpiła z wnioskiem o pomoc w ramach Tarcz Antykryzysowych.

Kontynuacja działalności w branży produkcji aut osobowych

Polscy producenci muszą znaleźć nowe rozwiązania, które złagodziłyby skutki kryzysu. Szansą dla motoryzacji mogą być inwestycje w napędy alternatywne. Przyszłość, według aktualnych branżowych opracowań, to pojazdy elektryczne, zdolność łączenia pojazdów z otoczeniem i digitalizacja. Inną możliwością dla przedsiębiorstw – odwrotną – jest ograniczenie obszarów działalności, które są wątpliwe, ryzykowne i nieprzynoszące pożądanych wyników. Zarządy spółek powinny rozważyć, czy nie sprzedać wybranych aktywów przedsiębiorstwa. Pandemia zmieniła m.in. podejście do modelu działania i obsługi klienta – może warto zastanowić się nad wprowadzeniem zdalnej obsługi klienta, czyli wirtualnym salonem sprzedaży?

Wycena składników majątku w branży produkcji samochodów osobowych

Przy wycenie składników majątkowych w branży motoryzacyjnej szczególnie należy przeanalizować możliwość utraty wartości zapasów oraz zatrzymanych inwestycji. Pandemia zwiększyła zapasy samochodów, a ostatnie miesiące 2020 roku były czasem wyprzedaży zalegających aut. Przez wiosenne obostrzenia salony nie zdążyły wyprzedać pojazdów z poprzedniego rocznika, a po lockdownie i ponownym otwarciu fabryk zaczęły przybywać nowe samochody. Sytuację komplikuje wprowadzenie nowej normy emisji spalin EURO 6d, co oznacza, że pojazdy, które do końca 2020 roku nie znalazły nabywców, od 1 stycznia 2021 roku nie będą mogły trafić na rynek, a to wiąże się z potężnymi stratami dla firm. Długotrwałym skutkiem pandemii jest także wstrzymanie inwestycji, które są fundamentem rozwoju przedsiębiorstw. Zahamowanie inwestycji, zmniejsza konkurencyjność firm, ich udziały w rynku i możliwość generowania zysków. Przedsiębiorstwa mając wiedzę, że posiadane aktywa nie przyniosą przewidywanych korzyści ekonomicznych, muszą dokonać odpisu aktualizującego, uwzględniającego możliwą stratę dla spółki.

Przykład 2. Branża hotelarska i gastronomiczna

Pandemia okazała się ogromnym wyzwaniem dla branży gastronomicznej i hotelarskiej. Prężnie działająca gastronomia jeszcze w 2018 roku liczyła 69,8 tys. placówek gastronomicznych i generowała około 43 mln zł, jak podaje GUS. Zamknięcie punktów gastronomicznych doprowadziło do spadku obrotów w branży o 80-90%. Większość podmiotów została zmuszona do zamknięcia, bądź zawieszenia działalności. Tylko części udało się utrzymać na rynku dzięki przekształceniu modelu działania na „dowóz i wynos”.

Według danych Krajowego Rejestru Długów Biura Informacji Gospodarczej wartość zobowiązań hoteli, restauracji i firm cateringowych w 2020 roku wyniosła 280 mln zł. Krajowy Rejestr Dłużników wskazuje, że 102 mln zł stanowią zobowiązania wobec banków, 73 mln zł stanowią zobowiązania wobec firm windykacyjnych i funduszy sekuratyzacyjnych. Dostawcy z branży spożywczej posiadają należności w wysokości 15,5 mln zł, a dług wobec firm leasingowych wynosi około 12,6 mln zł. Branża HoReCa (hotele, restauracje, firmy cateringowe) posiada również nieściągalne należności, które według KRD są szacowane na 3,2 mln zł.

Kontynuacja działalności w branży hotelarskiej i gastronomicznej

Podmioty, które mimo pandemii zdołały utrzymać pozycję na rynku, muszą zachować zdrowy rozsądek i elastycznie dostosować się do dynamicznej rynkowej rzeczywistości. Wartym rozważenia rozwiązaniem jest dywersyfikacja działalności – jednym z pomysłów może być przekształcenie działalności gastronomicznej w sklep, czy oferowanie voucherów na pobyt w hotelu. Kluczowym aspektem jest także CRM (czyli Customer Relationship Management), a w raz z nim badanie potrzeb klientów. Dostosowanie oferty do zapotrzebowania stanowi podstawę odbudowy dochodowego biznesu. Nawyki konsumenckie w pandemicznej rzeczywistości uległy ważnym zmianom – wygoda stała się normą, zatem możliwość dowozu, czy odpowiednia lokalizacja to istotny czynnik dla pozyskania stałych klientów, którzy będą źródłem przychodów przedsiębiorstwa.

Wycena składników majątku w branży hotelarskiej i gastronomicznej

Podczas wyceny aktywów przedsiębiorstwa branży HoReCa powinny oszacować prawdopodobieństwo ściągalności przeterminowanych należności oraz prawdopodobieństwo spłaty zobowiązań. Szczególnie należy się przyjrzeć także zapasom. Stany magazynowe w postaci produktów spożywczych są narażone na utratę terminu przydatności do spożycia, a więc ważne jest dokładne oszacowanie kosztów.

AUTOR: Aleksandra Bartczak, specjalista ds. księgowości