Darowizny zajmują wyjątkowe miejsce w procesach sukcesji w firmach rodzinnych. Stanowią często element procesu sukcesji najważniejszej roli przedsiębiorcy – roli właściciela biznesu. Wyjątkowe znaczenie darowizn w procesach sukcesji wynika z trzech podstawowych cech. Po pierwsze, nieodpłatne przekazanie majątku na rzecz sukcesorów jest ciągle postrzegane jako najbardziej naturalna forma transferu aktywów nestora do swoich następców.
Po drugie, jest to rozwiązanie stosunkowo proste. Co prawda, zazwyczaj wymaga wizyty u notariusza (bądź wizyta jest zalecana), jednak w porównaniu z innymi formami sukcesji zakres niezbędnych działań koniecznych do podjęcia jest ograniczony. Po trzecie, i zapewne najważniejsze, obowiązujące w Polsce przepisy podatkowe są w zakresie darowizn niezwykle przyjazne dla obdarowanych. W praktyce, przy niewielkich wymogach, przeniesienie majątku na najbliższych członków rodziny nie podlega opodatkowaniu.
Istota darowizny
Darowizna jest umową cywilnoprawną, uregulowaną przepisami Kodeksu cywilnego. Przedmiotem tej umowy jest zobowiązanie jednej ze stron, zwanej darczyńcą, do bezpłatnego świadczenia kosztem swojego majątku na rzecz drugiej strony, zwanej obdarowanym. Łatwo zauważyć, iż elementem, który stanowi o istocie omawianej instytucji, jest nieodpłatny charakter dokonywanego na jej podstawie świadczenia. Obowiązek darczyńcy nie posiada bowiem swojego ekwiwalentu po stronie obdarowanego.
Przepisy Kodeksu cywilnego wskazują, iż umowa darowizny, co do zasady, powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego. Obowiązek zachowania powyższej formy ograniczony został wyłącznie do oświadczenia darczyńcy. Obowiązek aktu notarialnego lub innej formy kwalifikowanej (notarialnego poświadczenia podpisu) wystąpi po stronie obdarowanego, gdy ze względu na przedmiot darowizny wymagane jest zachowanie szczególnej formy dla oświadczeń woli obu stron. Dotyczy to m.in. darowizny nieruchomości (akt notarialny) czy przedsiębiorstwa lub udziałów (wymaga złożenia przez obdarowanego oświadczenia woli w formie pisemnej z podpisem notarialnie poświadczonym). W przypadku natomiast darowizny przedsiębiorstwa, w skład którego wchodzą nieruchomości, zawsze wymagany jest akt notarialny.
Niezależnie od wymaganej formy prawnej czynności darowizny, jej dokonanie aktem notarialnym niesie za sobą bezpieczeństwo na gruncie podatkowym, o czym piszemy poniżej.
Ze względu na znaczenie darowizn w procesach sukcesji przyjrzymy się im nieco dokładniej z punktu widzenia podatkowego.
Sprawdź Sukcesja biznesu Grant Thornton
Darowizna przedsiębiorstwa a podatek VAT
Transakcje dokonywane na przedsiębiorstwie, w tym darowizna przedsiębiorstwa są przedmiotowo wyłączone od opodatkowania tym podatkiem. Darczyńca nie jest przy tym zobowiązany do dokonywania jakichkolwiek korekt w zakresie rozliczeń z tytułu VAT. Natomiast obdarowany jest zobowiązany do kontynuowania rozliczeń, w tym do dokonywania stosownych korekt.
Podsumowanie
Darowizna jest trwale wpisana w procesy sukcesyjne jako jedna z najprostszych i podatkowo neutralnych form przekazania własności. Darowizna jest również najlepszym rozwiązaniem w zakresie ewentualnego przekazania następcy (następcom) przedsiębiorstwa prowadzonego przez osobę fizyczną prowadzącą działalność gospodarczą na podstawie wpisu do ewidencji działalności gospodarczej. Co więcej, darowizna przedsiębiorstwa pozwala na zbudowanie wysokiej tarczy podatkowej, która może stanowić dla obdarowanego dodatkową korzyść, poprawiając konkurencyjność przedsiębiorstwa na rynku. Choć proces przekazania przedsiębiorstwa w tej formie nie jest rozwiązaniem optymalnym organizacyjnie, nie należy go z gruntu odrzucać.
AUTOR: Marek Pawlak, Konsultant, Kancelaria Prawna