Umowa o subpartycypację wierzytelności w sprawozdaniu finansowym inicjatora

Umowa o subpartycypację – aspekt prawny

Umowa o subpartycypację została uregulowana w  art. 183 ust. 4 ustawy o funduszach inwestycyjnych (Dz. U. z 2018 roku, poz. 56). Zgodnie z tym przepisem umowa o subpartycypację to umowa, w ramach której inicjator przekazuje funduszowi sekurytyzacyjnemu całość pożytków z wierzytelności (w tym kwot głównych oraz kwot uzyskanych z tytułu realizacji zabezpieczeń) objętych umową subpartycypacyjną, jednocześnie zachowując tytuł prawny do wierzytelności (inicjator dalej prawnie pozostaje wierzycielem i podejmuje działania egzekucyjne). Zgodnie z art. 2 pkt 31 ustawy o funduszach inwestycyjnych podmiotem inicjującym subpartycypację może być jednostka samorządu terytorialnego, związek jednostek samorządu terytorialnego, podmiot prowadzący działalność gospodarczą, a nawet inny fundusz sekurytyzacyjny, przy czym subpartycypantem (podmiotem otrzymującym całość pożytków)  jest fundusz sekurytyzacyjny lub towarzystwo funduszy inwestycyjnych tworzące fundusz sekurytyzacyjny.

W wyniku umowy inicjator de facto przenosi ryzyko kredytowe na subpartycypanta. Zaletą umowy o subpartycypację w odróżnieniu od umowy cesji wierzytelności jest brak zmiany wierzyciela, a w związku z tym ograniczenie kosztów związanych z informowaniem dłużników o zmianie wierzyciela oraz brak kosztów zmian w stosownych rejestrach, m. in. w księgach wieczystych w przypadku wierzytelności zabezpieczonych hipotecznie.

Umowa o subpartycypację – ujęcie księgowe zgodnie z MSSF

Na wstępie warto podkreślić, iż zastąpienie MSR 39 przez MSSF 9 z dniem 1 stycznia 2018 roku nie powoduje istotnych zmian w rozpatrywanej kwestii.

W przypadku sprawozdań sporządzanych zgodnie z MSR/MSSF składnik aktywów finansowych (w tym wierzytelność) powinien być wyłączony ze sprawozdania z sytuacji finansowej m.in. w sytuacji, gdy podmiot przenosi umowne prawo do przepływów pieniężnych (co ma zastosowanie w przypadku umowy cesji) oraz w sytuacji, gdy zatrzymuje umowne prawo do przepływów, ale zobowiązuje się do umownego przekazywania przepływów pieniężnych, przy spełnieniu wszystkich 3 warunków opisanych poniżej:

1. a) jednostka nie ma obowiązku wypłaty kwot ostatecznym odbiorcom, dopóki nie otrzyma odpowiadających im kwot, które wynikają z subpartycypowanych wierzytelności;
2. b) na mocy umowy przeniesienia inicjator nie może sprzedać lub zastawić subpartycypowanej wierzytelności;
3. c) przekazanie wszystkich otrzymanych przepływów pieniężnych odbywa się bez istotnej zwłoki.

(zob. MSR 39 par. 17-19, MSSF 9 par. 3.2.3, 3.2.4. 3.2.5)

Po stwierdzeniu zgodności umowy o subpartycypację z powyższymi warunkami należy ocenić jeszcze, w jakim stopniu inicjator zachowuje ryzyko i korzyści związane z posiadaniem danego składnika aktywów (wierzytelności) (MSR 39 par. 20, MSSF 9 par. 3.2.6).

Co do zasady standardowe umowy o subpartycypację powodują przeniesienie  całości istotnych ryzyk (ryzyka kredytowego) i korzyści (wszystkie przepływy z tytułu wierzytelności), a co za tym idzie, powodują takie same skutki bilansowe jak sprzedaż wierzytelności.

Umowa o subpartycypację – ujęcie księgowe zgodnie z ustawą o rachunkowości

Jednostki sporządzające swoje sprawozdania finansowe według ustawy o rachunkowości powinny również stosować wydane na jej podstawie rozporządzenie o rachunkowości instrumentów finansowych (Dz. U. z 2017 roku poz. 277). Zgodnie z tym rozporządzeniem utrata kontroli nad składnikiem aktywów finansowych następuje, gdy jednostka zrzekła się praw do korzyści ekonomicznych z tego składnika. W tym momencie należy wyłączyć składnik z ksiąg rachunkowych. Zawarcie umowy o subpartycypację wierzytelności wywołuje zatem efekt taki, jak sprzedaż wierzytelności.

Dodatkowo należy zwrócić uwagę na definicję aktywów zawartą w ustawie o rachunkowości (art. 3 ust. 1 pkt 12) która mówi, że aktywa to kontrolowane przez jednostkę  zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, powstałe w wyniku przeszłych zdarzeń,  które  spowodują  w przyszłości  wpływ do  jednostki  korzyści ekonomicznych.

Przekazanie przyszłych przepływów pieniężnych na rzecz subpartycypanta powoduje, iż dana wierzytelność nie będzie w stanie przynieść korzyści ekonomicznych w przyszłości inicjatorowi subpartycypacji. Interpretacja oparta na ustawie o rachunkowości jest zatem spójna z podejściem wynikającym z rozporządzenia.

Rozpoznawanie skutków bilansowych umowy o subpartycypację w sprawozdaniu finansowym inicjatora oraz innych umów przenoszących prawa do przepływów pieniężnych wymaga zawsze szczegółowej analizy korzyści i ryzyk obu stron transakcji w zależności od zapisów zawartych umów. Niezależnie od stosowanych standardów rachunkowości rozpoznanie skutków rachunkowych umowy o subpartycypację jest świetnym przykładem twierdzenia, iż zasada przewagi treści ekonomicznej nad formą prawną nie istnieje jedynie w teorii.

AUTOR: Karol Ilba, Senior, Audyt