Organ podatkowy kontrolując zobowiązania podatnika, w tym kontrolując zasadność zadeklarowanego zwrotu podatku VAT, dość często korzysta z prawa do weryfikowania rozliczeń i dokumentów u jego kontrahenta – zarówno kupującego od podatnika, jak i sprzedającego na jego rzecz. Kontrola u danego podatnika jest również efektem kontroli u innego podatnika, u którego stwierdzono nieprawidłowości, w tym tzw. oszustwa karuzelowe.
Podsumowanie
- Podatnik ma prawo zapoznać się z całym materiałem dowodowym zebranym w jego sprawie.
- Organ podatkowy ograniczając to prawo, nie może skutecznie dowodzić, iż posłużenie się wyrokiem z postępowania karnego skarbowego lub wyciągiem z decyzji wobec kontrahenta, jest wystarczającym argumentem dla wymierzenia podatku, nie wskazując innych materiałów dowodowych.
Dowody w postępowaniu podatkowym
Zgodnie z ogólnymi zasadami dotyczącymi gromadzenia materiału dowodowego, dowodami w postępowaniu podatkowym mogą być w szczególności księgi podatkowe, deklaracje złożone przez stronę, zeznania świadków, opinie biegłych, materiały i informacje zebrane w wyniku oględzin, informacje podatkowe oraz inne dokumenty zgromadzone w toku działalności analitycznej Krajowej Administracji Skarbowej, czynności sprawdzających, kontroli podatkowej lub kontroli celno-skarbowej oraz materiały zgromadzone w toku postępowania karnego albo postępowania w sprawach o przestępstwa skarbowe lub wykroczenia skarbowe. Niewątpliwie więc organy podatkowe mają możliwość poczynienia ustaleń faktycznych na podstawie wyroków karnych skazujących wydanych w stosunku do kontrahentów podatników, przy czym choć wyrok jest wystarczającym dowodem, nie jest jedynym.
Ocena dowodów w postępowaniu podatkowym
Organ podatkowy jest obowiązany do zebrania i w sposób wyczerpujący rozpatrzenia całego materiału dowodowego. Zbieranie nie dotyczy jedynie materiału zebranego w toku postępowania podatkowego, ale również zebranego wcześniej w toku czynności sprawdzających bądź kontroli podatkowej, a także materiał zgromadzony w innych postępowaniach, np. w postępowaniu karnym skarbowym w tym dowodów przedstawionych przez podatnika. Co do zasady zatem transakcje gospodarcze, mające na celu oszustwa podatkowe i nadużycia podatkowe nie są traktowane jako transakcje dające prawo do odliczenia podatku VAT lub do zastosowania stawki 0% (eksport, WDT). Zdarza się, ze ocena okoliczności mających na celu potwierdzenie fikcyjności zakwestionowanych faktur następuje właśnie u podatnika znajdującego się w łańcuchu kupno-sprzedaż danego towaru i ocena całego procederu odbywa się w decyzji dla innego podatnika (np. inicjującego przedsięwzięcie), natomiast skutki transakcji są kwestionowane także u kolejnych kontrahentów, którzy mogli mieć świadomość, że transakcja, w której uczestniczą jest nie do końca uczciwa lub nic nie podejrzewali.
Wykorzystanie rozstrzygnięć wobec innych uczestników transakcji
Postępowanie dowodowe przeprowadzane u innego podatnika zakończone decyzją często stanowi podstawę dla organu podatkowego, do wykorzystania decyzji, jako materiału dowodowego, w postępowaniu wobec innego podatnika, który znajdował się w łańcuchu kontrahentów. Odbywa się to poprzez włączenie tego typu materiałów do danego postępowania, tym samym może zdarzyć się, że podatnik wobec którego wykorzystywany jest materiał zdobyty w innym postępowaniu, nie ma możliwości zareagować na poczynione ustalenia.
Stanowisko TSUE
W dniu 16 października 2019 r. zapadło rozstrzygnięcie (sprawa C-189/18), którego kanwą stał się przypadek wykorzystania przez organ podatkowy materiałów zebranych w innym postępowaniu, wobec innego podatnika. Spółka węgierska, ze tylko organ podatkowy miał dostęp do pełnej dokumentacji dotyczącej postępowania karnego prowadzonego przeciw dostawcom, którego spółka nie była strona, jak też organ nie udostępnił jej akt dotyczących kontroli prowadzonych u jej dostawców, ograniczając się do podania do wiadomości jedynie części dokumentów, których wyboru dokonał organ, tym samym nie mogła skorzystać z żadnych praw. TSUE orzekł, iż zasadniczo z praktyki danego państwa członkowskiego wynika, iż organy podatkowe są związane ustaleniami faktycznymi i kwalifikacjami prawnymi dokonanymi już przez siebie w ramach powiązanych postępowań administracyjnych wszczętych przeciwko dostawcom podatnika, z zastrzeżeniem, że te praktyki:
- po pierwsze, nie zwalniają organu podatkowego z obowiązku zapoznania podatnika z dowodami, w tym z dowodami pochodzącymi z owych powiązanych postępowań administracyjnych, oraz że podatnik ten nie zostaje w ten sposób pozbawiony prawa do skutecznego zakwestionowania w trakcie toczącego się przeciwko niemu postępowania owych ustaleń faktycznych i kwalifikacji prawnych;
- po drugie, podatnik może w trakcie tego postępowania uzyskać dostęp do wszystkich dowodów zebranych w trakcie owych powiązanych postępowań administracyjnych lub w jakimkolwiek innym postępowaniu, na których to dowodach organ zamierza oprzeć swą decyzję lub które to dowody mogą zostać wykorzystane przy wykonywaniu prawa do obrony, chyba że cele leżące w interesie ogólnym uzasadniają ograniczenie tego dostępu, oraz po trzecie, sąd rozpoznający skargę na tę decyzję może skontrolować zgodność z prawem uzyskania i wykorzystania owych dowodów oraz ustaleń, które mają decydujące znaczenie dla rozstrzygnięcia skargi, dokonanych w decyzjach administracyjnych wydanych względem dostawców.
Stanowisko TSUE wskazuje, iż w postępowaniu, w trakcie którego organ podatkowy odwołuje się do rozstrzygnięć zapadłych wobec kontrahentów podatnika, włączając do akt sprawy np. decyzje z zakreślonymi elementami, podatnik ma prawo złożyć wniosek o zapoznanie z materiałem dowodowym zebranym w innym postępowaniu, który został włączony do jego sprawy, a nie jedynie z fragmentami przedstawionymi przez organ (ograniczenie dotyczy jedynie okoliczności wrażliwych np. danych stanowiących tajemnicę handlową przedsiębiorstwa)
