Podsumowanie
- Przyjęty przez rząd projekt nowelizacji Kodeksu pracy jest podyktowany koniecznością wdrożenia do polskiego porządku prawnego dwóch unijnych dyrektyw – w sprawie przejrzystych i przewidywalnych warunków pracy w Unii Europejskiej (nr 2019/1152) oraz tzw. dyrektywy rodzicielskiej/work-life balance (nr 2019/1158). Prace są opóźnione – termin wdrożenia ww. unijnych regulacji minął 1 i 2 sierpnia 2022 roku.
- Kluczowe zmiany wynikające z uchwalonej 10 stycznia 2023 roku nowelizacji Kodeksu pracy – jak poinformował szef rządu podczas konferencji prasowej – to m.in.: dodatkowy urlop rodzicielski, nieco wyższe zasiłki rodzicielskie, nowy urlop opiekuńczy czy elastyczna organizacja pracy dla rodziców małych dzieci.
Dłuższy urlop rodzicielski
Trwanie urlopu rodzicielskiego ma zostać wydłużone o 9 tygodni – z 32 do 41 w przypadku urodzenia jednego dziecka lub z 34 do 43 w przypadku porodu mnogiego. Zwiększony wymiar urlopu rodzicielskiego będzie przysługiwał obojgu rodzicom dziecka łącznie (tak jak do tej pory), jednakże dodatkowe 9 tygodni będzie „nieprzenoszalne” na drugiego rodzica (niewykorzystany urlop przepadnie). Czyli w praktyce każdy z rodziców będzie mógł skorzystać maksymalnie z 32/34 tygodni tego urlopu. Urlop rodzicielski będzie można podzielić na 5 części (zamiast na 4, jak dotychczas) – do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko ukończy 6 rok życia.
Także rodzicie dzieci z zaświadczeniem o ciężkim i nieodwracalnym upośledzeniu lub o nieuleczalnej chorobie zagrażającej życiu, powstałym w prenatalnym okresie rozwoju dziecka lub w czasie porodu (zgodnie z art. 4 ust. 3 ustawy z 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”) zyskają więcej urlopu rodzicielskiego. Wyniesie on do 65 tygodni przy ciąży pojedynczej oraz do 67 tygodni w przypadku ciąży mnogiej.
W przypadku rodziców adopcyjnych wymiar urlopu rodzicielskiego również zostanie zwiększony – do 41 tygodni w przypadku przyjęcia jednego dziecka, do 42 tygodni w przypadku jednoczesnego przyjęcia co najmniej dwojga dzieci lub do 38 tygodni w przypadku adopcji starszego dziecka. Zmieni się ponadto górna granica wieku przysposabianego dziecka, po osiągnięciu którego będzie można skorzystać z takiego urlopu – zostanie podniesiona do ukończenia przez dziecko 14. roku życia.
Wyższe zasiłki rodzicielskie
Wysokości zasiłków po wydłużeniu urlopów związanych z rodzicielstwem zmieni się następująco wskutek przyjęcia projektowanych zmian:
- przy złożeniu wniosku o urlop rodzicielski nie później niż 21 dni po porodzie (przy urodzeniu jednego dziecka):
- urlop macierzyński (20 tygodni) – będzie płatny w wys. 81,5% (obecnie: płatny 80%);
- urlop rodzicielski (32 tygodnie) – płatny w wys. 81,5% (obecnie: płatny 80%);
- urlop rodzicielski przysługujący wyłącznie drugiemu rodzicowi (9 tygodni) – płatny 70% (obecnie: nie występuje).
- przy złożeniu wniosku o urlop rodzicielski co najmniej 21 dni po porodzie (przy urodzeniu jednego dziecka):
- urlop macierzyński (20 tygodni) – płatny 100% (tak jak obecnie);
- urlop rodzicielski (32 tygodnie) – płatny 70% (obecnie: pierwsze 6 tygodni – płatne 100%, kolejne 26 tygodni – płatne 60%);
- urlop rodzicielski przysługujący wyłącznie drugiemu rodzicowi (9 tygodni) – płatny 70%.
5 dni bezpłatnego urlopu opiekuńczego
Wprowadzony ma zostać także nowy typu urlopu – tzw. urlop opiekuńczy, w wymiarze maksymalnie 5 dni. Będzie on dostępny dla osób, które muszą się zaopiekować najbliższymi członkami rodziny/pozostającymi we wspólnym gospodarstwie domowym. Do wspomnianej grupy mają być zaliczani: córka i syn oraz małżonek wnioskodawcy, a także jego matka i ojciec. Urlop ten ma przysługiwać w sytuacjach, które będą wymagały znacznej opieki lub znacznego wsparcia ze strony wnioskodawcy, z poważnych względów medycznych. Pracownik korzystający z tego uprawnienia nie zachowa prawa do wynagrodzenia za czas takiego urlopu.
Elastyczny czas pracy dla rodziców dzieci do 8 r. ż.
Do Kodeksu pracy ma zostać dodany nowy art. 188¹, który umożliwi rodzicom dzieci do ukończenia przez nie 8 roku życia złożenie wniosku (w formie papierowej lub elektronicznej) o dostosowanie czasu pracy do ich indywidualnych potrzeb, między innymi poprzez:
- telepracę/pracę zdalną,
- ruchomy czas pracy,
- indywidualny czas pracy,
- przerywany czas pracy.
Wniosek będzie trzeba złożyć w terminie nie krótszym niż 21 dni przed planowanym rozpoczęciem korzystania z elastycznej organizacji pracy. Pracodawca w terminie 7 dni będzie musiał się do niego ustosunkować, a w przypadku odmowy, podać jej przyczynę. Pracownik, który skorzysta z nowych, elastyczniejszych warunków pracy, będzie mógł w każdym czasie złożyć wniosek o powrót do poprzedniej organizacji pracy, przed upływem wskazanym w pierwotnym wniosku – jeśli będzie to uzasadniała zmiana okoliczności, będąca pierwotną podstawą złożonego wniosku.
Inne wybrane zmiany planowane w ramach nowelizacji Kodeksu pracy
- Zostanie wprowadzony urlop z powodu działania siły wyższej – będzie to uprawnienie do skorzystania z 16 godzin lub dwóch dni w ciągu roku kalendarzowego z urlopu w przypadku zaistnienia pilnych spraw rodzinnych spowodowanych chorobą lub wypadkiem, jeżeli niezbędna będzie natychmiastowa obecność pracownika. Urlop ten będzie płatny w wys. 50% wynagrodzenia liczonego jak za czas urlopu
- Pracownicy uzyskają ochronę przed niekorzystnym traktowaniem lub negatywnymi konsekwencjami ze strony pracodawców w sytuacji, kiedy skorzystają z przysługujących im uprawnień pracowniczych zapewnionych w Kodeksie pracy.
- Pojawi się zakaz prowadzenia wszelkich przygotowań do zwolnienia pracowników oraz wypowiadania i rozwiązywania stosunku pracy w okresie ciąży i okresie trwania urlopów związanych z rodzicielstwem.
- Zostaną wprowadzone regulacje zapewniające pracownikom prawo do wnioskowania o korzystniejszą formę zatrudnienia. Będą dotyczyły pracowników zatrudnionych przez co najmniej 6 miesięcy (do tego okresu będzie się wliczał okres zatrudnienia pracownika u poprzedniego pracodawcy, jeśli został on przejęty na zasadach określonych w art. 231). Takie osoby będą miały możliwość złożenia raz w roku kalendarzowym wniosku: (1) o zmianę rodzaju umowy na czas nieokreślony (z umowy na czas określony) lub (2) o bardziej przewidywalne i bezpieczne warunki pracy. Pracodawca będzie zobowiązany – w miarę możliwości – do uwzględniania takiego wniosku (będzie miał miesiąc na ustosunkowanie się do wniosku, a w razie jego odrzucenia – do uzasadnienia odmowy).
- W przypadku szkoleń pracowników, które są niezbędne do wykonywania służbowych zadań na określonym stanowisku i odbywających się w oparciu o polecenie przełożonego, pojawi się wymóg ich realizacji na koszt pracodawcy oraz – w miarę możliwości – w godzinach pracy danego pracownika. W przypadku szkoleń realizowanych poza owymi godzinami, ich czas ma być wliczany do czasu pracy osoby odbywającej takie szkolenie.
- Pozycja pracowników zostanie również wzmocniona wskutek doprecyzowania przepisów dotyczących podejmowania innej pracy zarobkowej. Pracodawca nie będzie mógł zabronić pracownikowi jednoczesnego pozostawania w stosunku pracy z innym pracodawcą lub wykonywania pracy na innej podstawie poza ustalonym harmonogramem czasu pracy.
- Pracownicy zyskają ponadto drugą i trzecią 15 minutową przerwę w pracy wliczaną do czasu pracy, jeśli ich dobowy wymiar czasu pracy przekroczy odpowiednio 9 oraz 16 godzin.
- Nastąpią również istotne zmiany dotyczące zawierania umów z pracownikami:
- zmiany w umowach zawieranych na okres próbny (czas trwania takiej umowy zostanie uzależniony od planowanego następnie okresu zatrudnienia pracownika na umowę o pracę; ponadto pracodawcy będą zobowiązani do wskazania przyczyny uzasadniającej wypowiedzenie lub rozwiązanie umowy na czas określony);
- znacząco zostaną rozszerzone obowiązki informacyjne pracodawców w przypadku zawierania umów o pracę oraz przekazywania nowozatrudnionym pracownikom informacji o warunkach zatrudnienia (w terminie 7 dni od dnia dopuszczenia pracownika do pracy), w tym dotyczących oddelegowania, a także informowania o wolnych stanowiskach pracy i procedurach awansu.
Ważny fragment
Do momentu publikacji niniejszego artykułu, na stronach Rządowego Centrum Legislacji nie opublikowano ostatecznej wersji projektu, przyjętej przez rząd 10 stycznia 2023 roku. Powyższe informacje dotyczą najnowszej opublikowanej w RCL wersji projektu, tj. z 25 lipca 2022 roku.
Pełny projekt nowelizacji Kodeksu pracy dostępny tutaj >> www.sejm.gov.pl
WSPÓŁAUTOR: Honorata Zakrzewska-Krzyś, Outsourcing kadr i płac
