Mając na uwadze powyższe, w gronie specjalistów podatkowych z Grant Thornton przygotowaliśmy cykl artykułów odnoszących się do kwestii kontroli cen transferowych prowadzonych przez organy podatkowe w Polsce. Oddajemy w Państwa ręce pierwszy artykuł stanowiący wprowadzenie do całego cyklu. Przedstawia on kluczowe trendy odnoszące się do kwestii kontroli cen transferowych w Polsce w ostatnich latach. Opisujemy je na bazie oficjalnych danych publikowanych przez Ministerstwo Finansów, ale też naszych doświadczeń i obserwacji z ostatnio prowadzonych kontroli podatkowych i kontroli celno-skarbowych.
Liczba kontroli w cenach transferowych
W powszechnym odbiorze podatników kontrole podatkowe i kontrole celno-skarbowe są coraz częstszym zjawiskiem. Nie potwierdzają tego jednak dane statystyczne udostępniane przez Ministerstwo Finansów w zakresie odnoszącym się do obszaru cen transferowych. Na potrzeby przygotowania cyklu artykułów o kontrolach cen transferowych wystosowaliśmy do Ministerstwa Finansów zapytanie o przekazanie informacji publicznej dotyczącej liczby kontroli przeprowadzanej w cenach transferowych w latach 2020-2024. Podsumowanie liczby kontroli prezentuje tabela poniżej – w podziale na kontrole podatkowe i celno-skarbowe.
Tabela nr 1. Liczba kontroli w cenach transferowych prowadzonych w latach 2020-2024
| Rodzaj kontroli | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | 2024 |
|---|---|---|---|---|---|
| Kontrole podatkowe | 168 | 141 | 164 | 70 | 23 |
| Kontrole celno-skarbowe | 227 | 227 | 206 | 266 | 136 |
| Suma | 395 | 368 | 370 | 336 | 159 |
Powyższa tabela pozwala na wyciągnięcie jednoznacznych wniosków o malejącej liczbie kontroli w obszarze cen transferowych. O ile w latach 2020-2023 liczba kontroli miała lekką tendencję malejącą, tak w roku 2024 widać zauważalny spadek kontroli w porównaniu z latami poprzednimi – łączna liczba kontroli w toku 2024 to już tylko 40% kontroli z roku 2020.
Zauważalna jest również istotna zmiana udziału kontroli podatkowych i kontroli celno-skarbowych – widać wyraźnie, że kompetencje w zakresie prowadzenia kontroli prawidłowości rozliczeń pomiędzy jednostkami powiązanymi przenoszone są na poziomy urzędów celno-skarbowych. Powodów powyższego stanu rzeczy jest kilka. Jest to przede wszystkim efekt strategii zarysowanej przez Ministerstwo Finansów kilka lat temu, zgodnie z którą urzędy skarbowe mają przejąć rutynowe działania związane z nadzorem nad prawidłowością rozliczeń podatków przez podatników. Działania te coraz częściej pełnione są w formie czynności sprawdzających.
Jednocześnie, funkcje w zakresie prowadzenia kontroli przejmują urzędy celno-skarbowe tj. jednostki, które zgodnie z reformą administracji skarbowej miały być „super-organami” posiadającymi kompetencje do prowadzenia szczególnie trudnych merytorycznie kontroli ukierunkowanych na kontrole całych łańcuchów dostaw, niezależnie od siedziby podatnika. Mając na uwadze dane dotyczące liczby kontroli prowadzonych przez poszczególne uprawnione do tego organy nie ulega wątpliwościom, że ta wizja właśnie się materializuje.
Skuteczność kontroli
Od lat polska administracja skarbowa boryka się ze skutecznością prowadzenia kontroli podatników w zakresie prawidłowości rozliczeń podatkowych z budżetem państwa. Efektem niskiej skuteczności kontroli jest fakt, że koszt ich prowadzenia jest znacząco wyższy od kosztów wpływów podatków z tytułu zidentyfikowanych w trakcie kontroli nieprawidłowości. Jednocześnie, w całej dyskusji i skuteczności kontroli nie chodzi o zapewnienie dodatniego bilansu działalności administracji skarbowej, a zapewnienie w najwyższym stopniu funkcji prewencyjnej kontroli oraz wprowadzenie mechanizmów umożliwiających identyfikację podmiotów i zawieranych przez nich transakcji, które w najwyższym stopniu doprowadzają do uszczerbku dochodów budżetowych.
Ważny fragment
Bądź na bieżąco ze zmianami w prawie, podatkach i księgowości! Zaobserwuj nas w Wiadomościach Google
Jednym z podstawowych wskaźników umożliwiających ocenę skuteczności działań administracji skarbowej jest odsetek kontroli zakończonych domiarem w związku ze zidentyfikowanymi nieprawidłowościami związanymi ze stosowaniem nierynkowych warunków transakcji przez podatników. Dane w powyższym zakresie w odniesieniu do kontroli prowadzonych w latach 2020-2024 prezentuje tabela poniżej.
Tabela nr 2. Odsetek kontroli w cenach transferowych zakończonych doszacowaniem dochodu kontrolowanego podatnika w latach 2020-2024
| Rodzaj kontroli | 2020 | 2021 | 2022 | 2023 | 2024 |
|---|---|---|---|---|---|
| Kontrole podatkowe | 40% | 40% | 45% | 23% | 70% |
| Kontrole celno-skarbowe | 38% | 33% | 37% | 44% | 88% |
| Suma | 39% | 36% | 41% | 43% | 86% |
Ważny fragment
Krajowa administracja skarbowa może poszczycić się imponującym wzrostem skuteczności kontroli w ostatnich latach – w latach 2020-2024 skuteczność kontroli (w ujęciu procentowym) wzrosła ponad dwukrotnie, analizując łącznie dane dla kontroli podatkowych i kontroli celno-skarbowych. Szczególnie istotny wzrost jest zauważalny w zakresie kontroli celno-skarbowych, gdzie wzrost liczby kontroli zakończonych stwierdzeniem nieprawidłowości rozliczeń podatkowych wzrosła o 50 pp., z poziomu 38% do 88%.
Jest to wynik coraz bardziej restrykcyjnych obowiązków spoczywających na podatnikach w zakresie raportowania podatkowego, włączając w to również samo raportowanie transakcji z jednostkami powiązanymi. W ostatnich latach wprowadzenie takich instrumentów raportowania jak JPK, schematy podatkowe (MDR) czy informacje TPR-C zapewniło dostęp administracji skarbowej do newralgicznych danych dotyczących rozliczeń podatników z podmiotami powiązanymi. Powyższe mechanizmy raportowania zastąpiły mało skuteczne ze względu na swoją konstrukcję i zakres ujawnianych danych form raportowania takich jak CIT-TP czy ORD-U.
Aktualne formy raportowania, jak również szeroki zakres ich obowiązywania powoduje, że organy podatkowe dysponują bardzo precyzyjnymi danymi umożliwiającymi typowanie podatników do kontroli. Typowanie odbywa się w oparciu o analizę statystyczną oraz analizę ryzyka prowadzoną przez administrację skarbową na podstawie gromadzonych przez nią danych raportowanych przez podatników. Oznacza to mniej więcej tyle, że aktualnie organy mają niemal pewność, że podatnik objęty kontrolą naruszył przepisy o cenach transferowych poprzez stosowanie nierynkowych warunków transakcji z podmiotami powiązanymi – prowadzona kontrola ma za zadanie potwierdzenie nieprawidłowości zidentyfikowanych w ramach prowadzonej analizy ryzyka, oszacowanie skali uchybień w rozliczeniach podatkowych oraz zapewnienie instrumentów umożliwiających uregulowanie zaległych zobowiązań podatkowych przez podatnika.
Jest to sytuacja zupełnie odmienna od tej, która występowała jeszcze parę lat temu, kiedy głównym kryterium doboru podmiotów do kontroli był odległy czas, który upłynął od czasu poprzedniej kontroli czy też stosowana strategia ukierunkowana na kontrolę określonych sektorów gospodarki.
Obszar i zakres kontroli w cenach transferowych
W ostatnich latach istotnej zmianie uległ również sposób i zakres prowadzenia kontroli przez organy podatkowe. Kilkanaście lat temu niemal normą były drobiazgowe kontrole ukierunkowane na prawidłowość wykonania przez podatników obowiązków dokumentacyjnych – podatnicy byli badani pod kątem prawidłowego objęcia dokumentacją cen transferowych wszystkich transakcji objętych obowiązkami czy też prawidłowości opracowania dokumentacji. Takie podejście nie mogło przynieść wymiernych fiskalnych efektów w postaci doszacowania istotnych kwot podatku dochodowego.
Aktualnie kontrole podatkowe w stosunkowo wąskim zakresie skupiają się na weryfikacji prawidłowości udokumentowania transakcji z jednostkami powiązanymi. Z kilkunastu kontroli, w które byłem zaangażowany w ostatnim czasie, organy podatkowe każdorazowo podnosiły kwestię prawidłowości ustalenia cen transferowych pomiędzy podmiotami powiązanymi, zaś same dyskusje odnośnie prawidłowości opracowania dokumentacji należały raczej do rzadkości. W jednych przypadkach zarzucane nieprawidłowości miały oczywiste podstawy merytoryczne, w innych sytuacjach organy podatkowe błędnie, w mojej ocenie, próbowały podważyć rynkowość cen. Nie zmienia to jednak faktu, że podstawą przeprowadzenia kontroli była merytoryczna ocena prawidłowości rozliczeń pomiędzy podmiotami powiązanymi, które stanowią sedno funkcjonowania przepisów o cenach transferowych.
Profesjonalizacja kontroli
Jako kolejny trend w kontrolach podatkowych i celno-skarbowych cen transferowych wskazałbym rosnącą profesjonalizację organów podatkowych – zarówno pod kątem merytorycznym i narzędziowym, ale też i procesowym. Jest to oczywisty efekt przeniesienia ciężaru kontroli na poziom urzędów celno-skarbowych, które z założenia miały pełnić funkcję centrów kompetencyjnych w obszarach poszczególnych zagadnień podatkowych.
Coraz wyższe kompetencje merytoryczne idą w parze z dostępem organów podatkowych do czołowych narzędzi wykorzystywanych w analizach cen transferowych, w tym komercyjnych baz danych gromadzących dane porównawcze dla poszczególnych typów transakcji zawieranych przez podatników.
Dla przykładu – sytuacje, w ramach których organ podatkowy ocenia rynkowość portfela pożyczek na podstawie ogólnych statystyk publikowanych przez Narodowy Bank Polski należą już do rzadkości – swoją drogą, takie podejście było skarżone przez podatników, a sądy administracyjne wydawały orzeczenia na korzyść podatników. Aktualnie kontrole w zakresie transakcji finansowych uwzględniają chociażby oszacowanie ratingu dłużnika czy jego funkcję w grupie kapitałowej, które to czynniki są podstawowym wyznacznikami warunków, jakich w transakcjach rynkowych oczekiwałby podmiot udzielający finansowania.
Podczas ostatnio prowadzonych kontroli dostrzegam ponadto, że organy podatkowe (urzędy celno-skarbowe) prowadzą konsultacje merytoryczne z organami centralnymi na poziomie Ministerstwa Finansów w celu potwierdzenia słuszności stosowanego podejścia przy badaniu rynkowości transakcji wewnątrzgrupowych. Takie podejście nie pozostaje bez znaczenia dla merytorycznej sfery prowadzonych kontroli, bowiem zapewnia dostęp komórkom kontrolnym do najwyższych kompetencji w ramach badanych obszarów w trakcie kontroli.
W ostatnich latach znaczącej zmianie uległ profil kontroli obszaru cen transferowych w Polsce – takim trendom jak spadek liczby kontroli towarzyszył wzrost skuteczności prowadzonych kontroli, wzrost dostępu do narzędzi i koncentracja działań kontrolnych w jednostkach urzędów celno-skarbowych. Jest to niewątpliwie kierunek, w którym powinna dalej podążać administracja skarbowa w celu zapewnienia jak najszerszej funkcji prewencyjnej działań kontrolnych, bowiem kontrole w jak najmniejszym stopniu powinny ingerować w działalność podatników wykonujących rzetelnie swoje obowiązki podatkowe, natomiast powinny być ukierunkowane na podatników wdrażających agresywne strategie podatkowe w zakresie rozliczeń z jednostkami powiązanymi.
Czytaj więcej: