Od 20 marca 2020 roku, w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2, na terenie całej Polski ogłoszono stan epidemii. Gospodarka kraju została wystawiona na próbę. Priorytetem rządzących stała się ochrona życia i zdrowia obywateli, a także zapewnienie im poczucia bezpieczeństwa, w związku z czym konieczne stało się podjęcie działań zapobiegających rozprzestrzenianiu się pandemii. Jednym z rządowych działań było ogłoszenie zakazu prowadzenia niektórych rodzajów działalności. Jakie ma to skutki dla możliwości odliczenia VAT od zakupu dla przedsiębiorców, którym zakazano prowadzić działalność gospodarczą?
Z artykułu dowiesz się m.in.:
- Jakie zobowiązania ciążą na przedsiębiorcach, mimo odgórnie wstrzymanego zezwolenia na prowadzenie przez nich działalności gospodarczej.
- Jakie wydatki ponoszone przez podatników objętych czasowym zakazem prowadzenia działalności w związku z pandemią będą szczególnie wnikliwie analizowane przez urzędników skarbowych.
- Jakich ewentualnych represji mogą się spodziewać podatnicy, którzy w okresie obowiązywania zakazu prowadzenia działalności gospodarczej odliczali VAT od zakupów.
Zawieszenie działalności a zakaz jej prowadzenia
Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej nie jest tożsamy z jej zawieszeniem. Tym, co przede wszystkim rozróżnia te dwa zdarzenia, jest uprawnie przedsiębiorcy do skorzystania z ulg finansowych i zwolnień podatkowych w przypadku zawieszenia. Wśród zwolnień, do których uprawniony jest przedsiębiorca w związku z podjęciem przez siebie decyzji o zawieszeniu prowadzenia działalności gospodarczej, można wyróżnić:
- zwolnienie z obowiązku sporządzania kalkulacji i opłacania zaliczek na podatek dochodowy do urzędu skarbowego (niezależnie od tego, czy przedsiębiorca wybrał opodatkowanie dochodów podatkiem liniowym, czy według skali podatkowej),
- zwolnienie z opłacania składek ZUS (ze względu na wyrejestrowanie z Zakładu Ubezpieczeń Społecznych).
Można zatem przyjąć, że zawieszenie działalności gospodarczej przez przedsiębiorcę jest swego rodzaju sposobem na obniżenie kosztów. Co więcej, w trakcie trwania zawieszenia działalności przedsiębiorca nie musi składać jednolitych plików kontrolnych (czy deklaracji VAT-7 za okresy sprzed października 2020 roku) do urzędu skarbowego (chyba, że w tym okresie uzyska przychód ze sprzedaży).
Ważny fragment
Uwaga! Sytuacja, w której przedsiębiorcy w trakcie zawieszenia działalności gospodarczej wystawiają faktury sprzedaży jest jak najbardziej prawdopodobna. Powodem takiego stanu rzeczy są z reguły umowy zawarte przed datą jej zawieszenia (interpretacja z dnia 5 maja 2019 r., sygn. akt 0114-KDIP1-3.4012.99.2019.2.MK).
Oprócz obowiązku związanego z wystawianiem faktur za dokonaną sprzedaż, w okresie zawieszenia działalności gospodarczej podatnikom przysługuje także prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego od nabyć związanych z działalnością opodatkowaną (interpretacja z dnia 24 lipca 2019 r., sygn. akt 0112-KDIL4.4012.261.2019.4.JS).
Po upływie 30 dni od zapłaty ostatniej składki na ubezpieczenie zdrowotne, przedsiębiorca zawieszający działalność gospodarczą, traci prawo do świadczeń zdrowotnych.
Co istotne, czas, w jakim przedsiębiorstwo pozostaje w stanie zawieszenia, nie liczy się do lat pracy, które uprawniają do otrzymania emerytury.
Tabela 1. Prawa i obowiązki przedsiębiorcy w trakcie zawieszenia działalności gospodarczej
| Prawa | Obowiązki |
|---|---|
| Wykonywanie wszelkich czynności niezbędnych do zachowania i zabezpieczenia źródła przychodów. | Regulowanie zobowiązań powstałych przed dniem zawieszenia działalności. |
| Przyjmowanie należności powstałych przed datą zawieszenia działalności gospodarczej. | Wykonywanie obowiązków przewidzianych przepisami prawa. |
| Zbywanie wyposażenia i środków trwałych. | Poddanie się kontroli na zasadach przewidzianych dla przedsiębiorców wykonujących działalność gospodarczą. |
| Uczestniczenie w postępowaniach sądowych, podatkowych czy administracyjnych, które są związane z działalnością gospodarczą wykonywaną przed jej zawieszeniem. | Uczestniczenie w postępowaniach sądowych, podatkowych czy administracyjnych, które są związane z działalnością gospodarczą wykonywaną przed jej zawieszeniem. |
| Prawo do osiągania przychodów z działalności przed jej zawieszeniem. |
Ważny fragment
Zawieszenie działalności na okres co najmniej 6 miesięcy może skutkować wykreśleniem podatnika z rejestru VAT.
Z prawa do zawieszenia działalności gospodarczej mogą skorzystać przedsiębiorstwa niezatrudniające pracowników (na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę).
Podmioty objęte zakazem prowadzenia działalności a prawo do odliczenia VAT
Zakaz prowadzenia działalności gospodarczej w aktualnej sytuacji pandemicznej dotyczy przede wszystkim tych biznesów, w przypadku których występuje relatywnie wysokie zagęszczenie ludzi na jeden metr kwadratowy przestrzeni. Choć obecnie restrykcje są stopniowo luzowane (więcej na temat harmonogramu otwierania gospodarki – tutaj ), to od drugiej połowy marca, przez cały kwiecień, a w niektórych przypadkach również w maju, zakazem bądź ograniczeniami funkcjonowania były/są objęte następujące rodzaje działalności:
- działalność gastronomiczna;
- działalność rozrywkowa (dyskoteki, kluby nocne; z wyłączeniem sportowych klubów tanecznych);
- zakłady fryzjerskie, salony tatuażu i pearcingu;
- miejsca rozrywki i rekreacji (parki rozrywki, wesołe miasteczka, pokoje zagadek i domy strachów itd.);
- baseny i siłownie (w tym aquaparki i centra fitness, z wyjątkiem obiektów znajdujących się w podmiotach wykonujących działalność leczniczą, a także obiektów, w których trwają przygotowania do igrzysk olimpijskich, igrzysk paraolimpijskich lub igrzysk olimpijskich niesłyszących);
- kina i centra kultury (dopuszczalne jest jedynie przeprowadzanie – bez udziału publiczności – prób i ćwiczeń niezbędnych do przygotowania wydarzeń artystycznych, nagrań fonograficznych i audiowizualnych oraz wydarzeń transmitowanych za pomocą środków bezpośredniego porozumiewania się na odległość);
- działalność naukowa, instytucji kultury oraz muzeów;
- biblioteki publiczne i naukowe (mogą udostępniać zbiory dla maksymalnie 1 osoby na 15 m2 powierzchni pomieszczenia ze zbiorami udostępnionymi publicznie, z wyłączeniem bibliotekarzy);
- działalność lotnicza (dopuszczona w określonym reżimie sanitarnym);
- targi i wystawy (wyłącznie on-line);
- hotele i miejsca noclegowe (z wyjątkami).
Zanim rozłożymy na czynniki pierwsze uprawnienia podatników objętych zakazem działalności gospodarczej do odliczenia VAT od zakupu, przypomnijmy o wynikającym z art. 86 ust.1 ustawy o podatku od towarów i usług uprawnieniu podatników do obniżania kwot podatku należnego o kwoty podatku naliczonego w toku prowadzenia działalności gospodarczej. Zgodnie jego treścią, w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego. Związek pomiędzy dokonywanymi zakupami i sprzedażą jest szczególnie istotny, ponieważ uprawnienie do odliczenia podatku VAT naliczonego może zostać zrealizowane jedynie wtedy, gdy ponoszone wydatki w sposób bezpośredni związane są ze świadczeniem usług czy dokonywaniem dostaw przez podatnika.
Istnieją pewne kategorie wydatków wyłączone z prawa do odliczenia podatku VAT. Takiemu ograniczeniu podlegają między innymi:
- zakupy niewykorzystywane w działalności podstawowej,
- zakupy od podatników niezarejestrowanych jako podatnicy czynni,
- zakupy związane z pojazdami samochodowymi wykorzystywanymi do celów mieszanych (50% kwoty podatku VAT nie może podlegać odliczeniu),
- wydatki ponoszone tytułem usług gastronomicznych oraz noclegowych.
Na przedsiębiorcach objętych rządowym zakazem prowadzenia działalności gospodarczej ciążą liczne zobowiązania, pomimo, iż prowadzenie przez nich działalności zostało odgórnie wstrzymane. Prowadzi to do sytuacji, w której podatnicy z jednej strony nie mogąc prowadzić działalności gospodarczej, nie świadczą usług czy też nie dokonują dostaw towarów przez co nie uzyskują wpływów pieniężnych ze sprzedaży, a z drugiej strony ponoszą liczne wydatki mające na celu zamiar kontynuowania prowadzenia przez nich działalności gospodarczej.
Wydatki te będą analizowane przez urzędy skarbowe ze szczególną wnikliwością, zwłaszcza pod kątem prawa do odliczenia VAT oraz prawa do ujęcia w kosztach uzyskania przychodów w podatku dochodowym.
Jak wspomnieliśmy wcześniej, co do zasady prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przysługuje, gdy:
- odliczenia dokonuje czynny podatnik VAT
- oraz gdy towary bądź usługi, w związku z nabyciem których podatek został naliczony, są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych.
W przypadku zakazu prowadzenia działalności gospodarczej, realizacja prawa do obniżenia kwoty podatku VAT należnego o kwotę podatku naliczonego może wiązać się z pewnym ryzykiem. Wprawdzie wcześniej organy podatkowe w swoim orzecznictwie nie kwestionowały prawa do odliczania podatku VAT naliczonego przez podatników, na których został nałożony zakaz prowadzenia działalności gospodarczej (por. interpretacja z dnia 30 września 2013 r., sygn. akt ITPP2/443-613b/13/AP) niemniej, należy mieć na uwadze to, że rząd wprowadzając przepisy zakazujące prowadzenie działalności gospodarczej w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa Sars-Cov-2 w żaden sposób nie odniósł się do kwestii dotyczącej prawa do odliczenia podatku VAT związanego z zakupami dokonywanymi przez podatników objętych zakazem. Oznacza to, że ewentualne kontrole podatkowe prowadzone przez organy skarbowe mogą być instrumentem represji wobec tych podatników, którzy w okresie obowiązywania zakazu z uprawnienia polegającego na odliczeniu podatku VAT od dokonywanych zakupów skorzystali lub mają zamiar skorzystać.
Warto przy tym zwrócić uwagę, że w przypadku podmiotu objętego zakazem prowadzenia działalności, podmiot ten może zostać wykreślony z rejestru podatników na skutek niewykazywania sprzedaży oraz zakupów przez okres 6 kolejnych miesięcy lub dwóch kolejnych kwartałów, o czym mówi art. 96 ust. 9a pkt 3 ustawy o VAT. Z kolei wykreślenie z rejestru podatników skutkuje brakiem prawa do odliczenia podatku VAT naliczonego. Aby tego uniknąć, przedsiębiorca w okresie zakazu prowadzenia działalności powinien rozważyć dokonywanie zakupów choćby tylko po to, aby uniknąć składania pustych (zerowych) deklaracji czy plików JPK VAT7 z deklaracją. Niemniej należy liczyć się z tym, że organy podatkowe w takich sytuacjach mogą dopytywać o powody, dla których takie zakupy są we wspomnianych dokumentach przez podatnika wykazywane.
WSPÓŁAUTOR: Filip Charkiewicz, Menedżer, Outsourcing finansowo-księgowy
