Podsumowanie
- Istotą majątkowych praw autorskich jest monopol na korzystanie z utworów i czerpanie z nich korzyści. Uprawniony z tych praw powinien jednak pamiętać, że monopol ten może doznawać pewnych ograniczeń.
- Istotną autorskich praw osobistych jest ochrona więzi twórcy z utworem. Obejmują one w szczególności prawo do autorstwa utworu oraz decydowania o jego oznaczeniu.
- Autorskie prawa majątkowe, w przeciwieństwie do praw osobistych, można swobodnie przenieść z twórcy na inny podmiot.
Autorskie prawa majątkowe
Prawa autorskie dzielą się na prawa majątkowe oraz osobiste. Prawa majątkowe odnoszą się do sfery ekonomicznej uprawnionego. Składają się na nie prawo do wyłącznego korzystania z utworu (obejmujące czynności faktyczne polegające na eksploatacji utworu) i rozporządzania nim na wszystkich polach eksploatacji (obejmujące zawieranie umów dotyczących autorskich praw majątkowych do utworu), oraz prawo do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.
Prawa majątkowe są zbywalne – można je zatem swobodnie przenieść z twórcy na inny podmiot. Aby nie narazić się na nieskuteczność przeniesienia należy przestrzegać wymogów, które stawia ustawodawca w odniesieniu do takich umów. O tym, jakich błędów nie popełniać, pisząc umowy o przeniesieniu praw autorskich, dowiesz się w naszym następnym artykule. Prawa majątkowe autorskie można też nabyć z mocy ustawy, co ma miejsce na przykład w przypadku pracowniczego programu komputerowego.
Warto pamiętać, że prawa autorskie są ograniczone w czasie. Zazwyczaj trwają przez 70 lat od śmierci autora.
Istotą majątkowych praw autorskich jest monopol na korzystanie z utworów i czerpanie z nich korzyści. Uprawniony z tych praw powinien jednak pamiętać, że monopol ten może doznawać pewnych ograniczeń.
Ograniczenia autorskich praw majątkowych– dozwolony użytek
Podstawowym przykładem ograniczenia autorskich praw majątkowych jest tzw. dozwolony użytek. Polega on na tym, że w określonych w ustawie przypadkach można legalnie korzystać z utworu stworzonego przez osobę trzecią bez konieczności uzyskania jej zgody. Przykładowo, z dozwolonym użytkiem mamy do czynienia, gdy w ramach własnego utworu cytujemy innego twórcę (prawo cytatu). Podobnie wygląda sytuacja, gdy w sposób niezamierzony do naszego utworu włączymy inny utwór, o ile włączony utwór nie ma znaczenia dla tego utworu (np. gdy w kadrze fotograficznym uchwycone są elementy chronione prawem autorskim osób trzecich).
Instytucja ta jest wyjątkiem od reguły wyłącznego uprawnienia podmiotu autorskich praw majątkowych i jako taka powinna być interpretować ściśle. Ustawa częstokroć wskazuje również określone warunki, które należy spełnić, by można mówić o korzystaniu z utworu w ramach dozwolonego użytku. Warto zatem zawsze zastanowić się, czy dane działalnie nie wykracza poza dozwolony użytek, i czy jego podjęcie nie wymaga zgody twórcy.
Autorskie prawa osobiste
Prawa osobiste są nierozerwalnie związane z osobą twórcy. Obejmują w szczególności:
- prawo do autorstwa utworu oraz decydowania o jego oznaczeniu, które zapewnia przede wszystkim ochronę przed przypisywaniem autorstwa innym,
- prawo integralności, czyli nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego rzetelnego wykorzystania,
- prawo decydowania o pierwszym udostępnieniu utworu publiczności obejmujące możliwość decydowania o ostatecznym kształcie utworu i sposobie jego zaprezentowania publiczności, oraz
- prawo nadzoru nad sposobem korzystania z utworu.
Autorskie prawa osobiste nie służą ochronie interesów majątkowych twórcy, choć ich naruszenie może wiązać się z wypłatą zadośćuczynienia. Ich celem jest ochrona nierozerwalnej więzi twórcy z utworem rozumianej jako emocjonalny związek autora z jego dziełem.
Prawa osobiste są nieograniczone w czasie (zapewniając ochronę nawet po śmierci twórcy). Prawa te zawsze pozostają przy twórcy niezależnie od tego, co dzieje się z prawami majątkowymi do utworu. Choć praw tych nie można zbyć, w praktyce w umowach o przeniesienie autorskich praw majątkowych stosuje się szczególne rozwiązania prawne pozwalające nabywcy w pełni korzystać z utworu.
Narzędzia obrony przed naruszeniem praw autorskich
W zależności od tego, jakie prawa zostaną naruszone, uprawnionemu (z autorskich praw majątkowych lub osobistych) przysługuje określony katalog roszczeń. Do podstawowych narzędzi obrony przed naruszeniem praw autorskich należy:
- roszczenie o zaniechanie naruszeń (przysługuje ono zarówno w przypadku gdy naruszenie praw autorskich już nastąpiło, jak i w przypadku samego zagrożenia naruszeniem),
- roszczenie o usunięcie skutków naruszeń (może przybrać formę żądania wycofania ze sprzedaży towarów, które naruszają prawa osób trzecich, czy usunięcia określonych treści naruszających prawa autorskie osób trzecich ze strony internetowej),
- roszczenie o naprawienie szkody powstałej po stronie uprawnionego w wyniku naruszenia.
Warto pamiętać, że wskazane powyżej roszczenia nie wyczerpują wszystkich przewidzianych prawem (prócz odpowiedzialności cywilnej, w określonych w ustawie przypadkach naruszyciel może również ponieść odpowiedzialność karną). W praktyce najczęściej pierwszym krokiem w przypadku naruszenia praw autorskich jest skierowanie do naruszyciela formalnego wezwania do zaprzestania naruszeń i usunięcia ich skutków (tzw. cease & desist letter).
Uprawnionym z tytułu autorskich praw majątkowych oraz autorskich praw osobistych przysługuje szereg środków prawnych służących obronie przed naruszeniem. Warto o tym pamiętać w szczególności w przypadku korzystania z cudzego utworu lub przenoszenia praw autorskich majątkowych do danego utworu (tak by nie narazić się na zarzut naruszenia cudzych praw).
