Przedsiębiorcy muszą się nastawić na kolejne kosztowne zmiany w prawie pracy. Resort Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej planuje wprowadzić rewolucję w zasadach ustalania stażu pracy. Projekt nowych przepisów został opublikowany 9 lipca br. i trafił właśnie do konsultacji społecznych.
Różne formy aktywności zawodowej, które dotychczas nie były uwzględniane – m.in. umowy cywilnoprawne, prowadzenie działalności gospodarczej, praca za granicą, okres bycia wspólnikiem jednoosobowej spółki z o.o., jawnej, komandytowej czy partnerskiej oraz inne tytuły – mają być po zmianach zaliczane do stażu pracy (pod określonymi warunkami). Na stronie Rządowego Centrum Legislacji została udostępniona najnowsza wersja projektu nowelizacji Kodeksu pracy (nr UD59).
Kto i ile zyska, a kto straci, na planowanych zmianach w liczeniu stażu pracy?
W lipcu 2024 r. opublikowano pierwszy projekt nowelizacji Kodeksu pracy dotyczący zmian w ustalaniu stażu pracy. Procedowane obecnie przepisy zakładają, że zmiany obejmą zarówno tzw. zakładowy, jak i ogólny staż pracy – co wpłynie na cały szereg uprawnień pracowniczych wynikających ze stosunku pracy.
Wskutek planowanych zmian pracownicy przede wszystkim będą szybciej nabywali uprawnienia do dłuższego urlopu wypoczynkowego, ale też szybciej uzyskają m.in. dłuższy okres wypowiedzenia umowy o pracę, odprawę z tytułu rozwiązania umowy o pracę, a w przypadku sektora publicznego – prawo do dodatków stażowych czy nagród jubileuszowych. Zyskają również możliwość wcześniejszego ubiegania się o stanowiska, na których wymagany jest określony staż pracy.
Dla pracodawców proponowane zmiany to wyższe koszty pracy o – bagatela – 6 906,6 mln zł w ciągu pierwszych 10 lat obowiązywania nowych regulacji (jak skalkulowali autorzy projektu w Ocenie Skutków Regulacji). To w przeliczeniu ok. 0,5 mld zł rocznie. 80% tych nakładów przypadnie w udziale dużym firmom, natomiast sektor MŚP będzie musiał wyłożyć pozostałe 1 381,3 mln zł w analizowanym okresie. Wydatki dla sektora finansów publicznych na przestrzeni 10 lat mają wynieść 27 256,4 mln zł.
Projektowane zmiany mają obowiązywać od 1 stycznia 2026 roku.
Jak obecnie jest liczony staż pracy i dlaczego mają nastąpić zmiany?
Obowiązujące przepisy nie zapewniają jednolitych zasad ustalania stażu pracy dla wszystkich uprawnień pracowniczych wynikających ze stosunku pracy. Zasadniczo do okresu pracy, od którego uzależnione są uprawnienia pracownicze, wlicza się okresy pracy świadczonej w ramach stosunku pracy, tj.: na podstawie umowy o pracę, powołania, wyboru, mianowania lub spółdzielczej umowy o pracę. Ponadto wliczeniu do okresu zatrudnienia niezbędnego do nabycia uprawnień pracowniczych podlegają również inne okresy, niebędące okresami zatrudnienia, ale honorowane w ramach stażu pracy na mocy przepisów szczególnych (np. okresy służby w określonych jednostkach mundurowych; odbywania czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego oraz służby zastępczej; pobierania uposażenia w okresie sprawowania mandatu posła, posła do PE lub senatora; pobierania zasiłku dla bezrobotnych i stypendium itd.).
Autorzy omawianego projektu zwracają uwagę, że we współczesnych realiach rynkowych prace tego samego rodzaju wykonywane są na podstawie różnych stosunków prawnych i w różnych formach – np. radca prawny może wykonywać zawód w stosunku pracy, stosunkach cywilnoprawnych, prowadząc indywidualną działalność gospodarczą, bądź jako wspólnik spółki partnerskiej – co wynika wprost z przepisów. Projektodawcy podkreślają, że „taka sytuacja jest zatem niekorzystna dla pracowników, którzy przed nawiązaniem stosunku pracy prowadzili działalność gospodarczą lub wykonywali pracę na podstawie wymienionych umów cywilnoprawnych, byli osobami współpracującymi czy członkami rolniczych spółdzielni produkcyjnych i spółdzielni kołek rolniczych. (…) Ma to w szczególności znaczenie, biorąc pod uwagę, że dominującą funkcją uprawnień pracowniczych uzależnionych od stażu pracy, np. nagrody jubileuszowe, dodatki stażowe, oraz odwołujących się do stażu pracy warunków dostępu do określonych stanowisk pracy jest odzwierciedlenie wynikającego z doświadczenia zawodowego wzrostu kompetencji pracowników i ich przydatności do wykonywania pracy”.
Planowane zmiany w Kodeksie pracy mają zlikwidować te nierówności i zapewnić realizację konstytucyjnego prawa obywateli do równości wobec prawa, zagwarantowanego w art. 32.
Czym się różni zakładowy staż pracy od ogólnego?
Kodeks pracy wyróżnia dwa rodzaje stażu pracy – zakładowy i ogólny.
Zakładowy staż pracy
Od zakładowego stażu pracy, tj. okresu zatrudnienia u danego pracodawcy, uzależnione są m.in.:
- długość okresu wypowiedzenia umowy o pracę zawartej na czas określony lub nieokreślony,
- wysokość odprawy w przypadku rozwiązania umowy o pracę,
- wysokość odprawy pośmiertnej;
- dodatkowe świadczenia przyznawane przez pracodawcę na mocy przepisów zakładowych, takie jak np. dodatek stażowy, nagrody jubileuszowe.
Ogólny staż pracy
To łączny okres pozostawania w zatrudnieniu u wszystkich pracodawców, niezbędny do właściwej kalkulacji m.in.:
- wymiaru urlopu wypoczynkowego pracownika (w tym przypadku wliczany jest również okres nauki),
- możliwości nabycia prawa do urlopu wychowawczego.
Które okresy zarobkowania będą wliczane do stażu pracy po zmianach?
Omawiany projekt nowelizacji zakłada, że do okresu zatrudnienia będą wliczane m.in. następujące formy aktywności zarobkowej:
- praca na podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia oraz członkostwo w rolniczych spółdzielniach produkcyjnych i spółdzielniach kółek rolniczych – o ile była opłacana składka emerytalna i rentowa;
- inne okresy działalności zawodowej stanowiącej tytuł do ubezpieczeń społecznych, w których dana osoba nie podlegała jednak ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na podstawie odrębnych przepisów (np. ulgi dla uczniów szkół ponadpodstawowych lub studentów do ukończenia 26 r. ż., wsparcia dla uczestników obrotu gospodarczego poszkodowanych wskutek pandemii COVID-19 czy osób zwolnionych z opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne i rentowe prowadzących pozarolniczą działalność gospodarczą, które przekroczyły kwotę rocznej podstawy wymiaru składek na dany rok wynoszący 30-krotność prognozowanego przeciętnego wynagrodzenia miesięcznego w gospodarce narodowej na dany rok kalendarzowy); W tym zakresie w nowej wersji projektu w sposób jednoznaczny wskazano, że okresem zatrudnienia jest także czas korzystania przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą z „ulgi na start” (art. 3021 § 4).
- prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej i współpracy z osobami prowadzącymi taką działalność – pod warunkiem opłacania składek na ubezpieczenia emerytalne, rentowe lub wypadkowe.
Przypominamy, że zgodnie z obowiązującymi przepisami, osoba prowadząca pozarolniczą działalność, to:
- osoba prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą na podstawie przepisów ustawy Prawo przedsiębiorców lub innych przepisów szczególnych;
- twórca i artysta oraz osoba prowadzącą działalność w zakresie wolnego zawodu;
- wspólnik jednoosobowej spółki z o.o., wspólnicy spółki jawnej, komandytowej lub partnerskiej, akcjonariusz prostej spółki akcyjnej wnoszący wkład do spółki będący świadczeniem pracy lub usług, komplementariusz w spółce komandytowo-akcyjnej;
- osoba prowadząca publiczną lub niepubliczną szkołę, inną formę wychowania przedszkolnego, placówkę lub ich zespół, na podstawie ustawy Prawo oświatowe.
W nowej wersji projektu zrezygnowano natomiast z wyliczania okresów różnych aktywności, które na mocy odrębnych przepisów zaliczane są do stażu pracy (np. praca w indywidualnym gospodarstwie rolnym lub prowadzenie takiego gospodarstw, pobieranie uposażenia podczas sprawowania mandatu posła, senatora lub posła do Parlamentu Europejskiego lub odbywanie czynnej służby wojskowej przez żołnierza niezawodowego oraz służby zastępczej). Okresy w dalszym ciągu będą kwalifikowały się do stażu pracy na podstawie właściwych przepisów szczególnych.
Projektodawca pozostał jedynie przy wskazaniu , że okresem zaliczalnym do stażu pracy będzie udokumentowany, przebyty za granicą okres działalności zarobkowej innej niż zatrudnienie (art. 3021 § 7).
Novum jest z kolei propozycja uznania za okres zatrudnienia czasu zawieszenia działalności gospodarczej przez osobę prowadzącą pozarolniczą działalność gospodarczą w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem, za który zostały opłacone składki na ubezpieczenia emerytalne i rentowe (art. 3021 § 5). Takie rozwiązanie ma zrównać sytuację przedsiębiorcy z sytuacją pracownika udającego się na urlop macierzyński, rodzicielski lub wychowawczy.
Ważne
W przypadku nakładania się ww. okresów (o czym ma poświadczać ZUS na podstawie wniosku złożonego przez zainteresowanego poprzez PUE ZUS) lub nakładania się ich na czas pozostawania w stosunku pracy, do okresu zatrudnienia ma być wliczany tylko jeden z tych okresów.
Kto i jak będzie potwierdzał okresy zatrudnienia do celów weryfikacji stażu pracy?
Procedowane obecnie przepisy szczegółowo określają sposób potwierdzania okresów zatrudnienia, które mają być wliczane do stażu pracy. Ma się tym zajmować Zakład Ubezpieczeń Społecznych, na wniosek zainteresowanego, składany w postaci elektronicznej za pośrednictwem Platformy Usług Elektronicznych ZUS. I tak:
- Okresy prowadzenia przez osobę fizyczną pozarolniczej działalności, okresy współpracy z taką osobą oraz okresy zawieszenia działalności gospodarczej przez osobę prowadzącą działalność gospodarczą w celu sprawowania osobistej opieki.
- Okresy wykonywania umów cywilnoprawnych, wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej i współpracy z ww. osobami oraz okresy pozostawania przez osobę fizyczną członkiem rolniczej spółdzielni produkcyjnej i spółdzielni kółek rolniczych – ZUS potwierdzi zaświadczeniem o podleganiu ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym; natomiast okresy nie podlegania przez wspomniane osoby ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym na podstawie odrębnych przepisów, ZUS potwierdzi odrębnym zaświadczeniem.
Jakie będą terminy obowiązywania zmian po wejściu w życie nowych regulacji?
Omawiana nowelizacja Kodeksu pracy ma wejść w życie od 1 stycznia 2026 r. Uprawnienia pracownicze wynikające z wliczenia okresów, o których mowa powyżej, mają przysługiwać od daty jej obowiązywania. W przypadku naborów na wolne stanowiska wszczętych i niezakończonych przed dniem wejścia w życie nowelizacji, okresy pracy kandydatów sprzed 1 stycznia 2026 r. będą honorowane na obecnie obowiązujących zasadach.
Partner, Radca prawny, Grant Thornton
„Proponowane zmiany zasad naliczania stażu pracy są rewolucyjne. Pytanie, czy rewolucja w tym obszarze jest potrzebna, a jeśli tak, to czy nie idzie za daleko. Należy zauważyć, że przyznanie dodatkowych uprawnień osobom pracującym na umowach cywilnoprawnych może być odebrane jako zachęta dla utrzymania właśnie takiej formy zatrudnienia, nie dla zmiany na zatrudnieniu w oparciu o stosunek pracy. Jeżeli okres wykonywania takiej umowy będzie zaliczany do stażu pracy, to po stronie zleceniodawcy nie będzie większej motywacji na naciskanie na zastąpienie takiego zatrudnienia umową o pracę. Tymczasem to umowa o pracę jest najbezpieczniejszą formą wykonywania pracy i powinna być promowana przez ustawodawcę jako „ekskluzywna”. Wątpliwości budzą także szczegółowe rozwiązania przewidziane w ostatniej wersji projektu, w szczególności zrównanie okresu zawieszenia działalności gospodarczej w celu sprawowania osobistej opieki nad dzieckiem z okresem korzystania z urlopów związanych z rodzicielstwem. Zaliczenie to stażu pracy okresu przebywania na urlopie wychowawczym ma charakter wyjątkowy i rozszerzenia tego przywileju na osoby wykonujące działalność gospodarczą nie ma uzasadnienia. Przytoczony w uzasadnieniu projektu argument o dążeniu do ujednolicenia sytuacji pracowników i samozatrudnionych jest dość blankietowy. Generalnie wydaje się, że w ramach dalszych prac nad projektem powinno dojść do rozszerzenia perspektywy oceny skutków wprowadzenia proponowanych zmian.”
Przykłady wyliczeń stażu pracy według nowych zasad
Resort rodziny podał cztery poniższe, poglądowe przykłady, pokazujące jak w praktyce będzie wyglądało naliczanie stażu pracy po wejściu w życie projektowanej nowelizacji Kodeksu pracy.
Po 1 stycznia 2026 r. pani Ania będzie miała 7 lat stażu pracy. Po zaliczeniu jej do stażu pracy dodatkowych 4 lat pracy na podstawie umowy zlecenia, uzyska urlop wypoczynkowy w wymiarze 26 dni (zamiast 20 dni przysługujących pracownikom zatrudnionym krócej niż 10 lat).
Karol od dwóch lat pracuje na umowie o pracę na czas nieokreślony. Obowiązuje go 1-miesięczny okres wypowiedzenia. Przed rozpoczęciem pracy na podstawie umowy o pracę, przez 1,5 roku pracował na rzecz tego samego pracodawcy na podstawie umowy zlecenia. Z chwilą zaliczenia okresu umowy zlecenia do stażu pracy, Karol zyska 3-miesięczny okres wypowiedzenia (o długości okresu wypowiedzenia decyduje zakładowy staż pracy, a więc na długość okresu wypowiedzenia nie wpłynie zaliczenie okresu pracy na zleceniu u innego pracodawcy).
1 lutego 2028 r. pan Jan będzie obchodził jubileusz 20 lat pracy. Przed podjęciem pracy na podstawie stosunku pracy prowadził przez 5 lat jednoosobową działalność gospodarczą. W związku z zaliczeniem do stażu pracy okresu działalności gospodarczej, pan Jan od 1 lutego 2028 r. uzyska prawo do nagrody jubileuszowej przysługującej z tytułu 25 lat pracy. Nie oznacza to jednak, że będzie mu przysługiwało roszczenie o nagrodę z tytułu 20 lat pracy, ponieważ 1 lutego 2023 r. okres prowadzenia jednoosobowej działalności gospodarczej nie był zaliczany do stażu pracy. Uprawnienia pracownicze wynikające z wliczenia okresów działalności zawodowej, które obecnie nie są zaliczane, będą przysługiwały od dnia wejścia w życie ustawy (1 stycznia 2026 r.).
Pani Agnieszka za każdy rok pracy dostaje dodatek stażowy przewidziany w regulaminie wynagradzania, w wysokości 1% wynagrodzenia zasadniczego. Obecnie otrzymuje dodatek wynoszący 5%, w związku z pracą wykonywaną w latach 2018-2020 oraz 2022-2023. W 2017 r. jednak pracowała przez cały rok na podstawie umowy zlecenia, a w latach 2021-2023 prowadziła działalność gospodarczą. W związku z wejściem w życie nowych przepisów, od 1 stycznia 2026 r. dostanie dodatek stażowy w wysokości 7%, ponieważ do jej stażu pracy zostanie zaliczony 2017 rok przepracowany na umowie zleceniu oraz niepokrywający się z okresem zatrudnienia na umowie o pracę okres prowadzenia działalności gospodarczej w wymiarze 1 roku (2021 r.).
Pracodawcy i pracownicy muszą przygotować się do zmian
Według MRPiPS termin przyjęcia 2026 r. jako daty wejścia w życie nowych przepisów – czyli vacatio legis znacznie dłuższe, niż zakładano jeszcze w styczniu – jest niezbędny ze względu na konieczność dostosowania się do zmian i pracodawców i pracowników. Pracownicy muszą mieć czas na uzyskanie z ZUS i dostarczenie pracodawcom stosownych dokumentów, a pracodawcy – na ponowne przeliczenie stażu pracy poszczególnym pracownikom. W niektórych przypadkach może być niezbędne również wprowadzenie ewentualnych zmian w przepisach zakładowych.
AUTORZY: Michał Mieszkowski, Radca Prawny i Honorata Zakrzewska-Krzyś
