Podsumowanie
- Niedochowanie należytej staranności będzie skutkowało narażeniem się na odpowiedzialność podmiotu zbiorowego, niezależnie od odpowiedzialności karno-skarbowej.
- Odpowiedzialność podmiotu zbiorowego ma opierać się na winie: w wyborze, w nadzorze lub w organizacji.
- Aby obniżyć ryzyko odpowiedzialności karno-skarbowej podmiotu zbiorowego, należy wdrożyć odpowiednie procedury należytej staranności podatkowej.
Nowelizacja ustawy o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary
W dniu 18.11.2022 r., Rządowe Centrum Legislacji opublikowało nowy projekt ustawy o zmianie ustawy odpowiedzialności podmiotów zbiorowych za czyny zabronione pod groźbą kary.
Ważny fragment
Celem procedowanej ustawy jest zaostrzenie zasad odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, za czyny zabronione.
Szerszym katalogiem przesłanek odpowiedzialności zostaną objęte podmioty zatrudniające w co najmniej jednym roku z dwóch ostatnich lat obrotowych więcej niż 500 pracowników albo osiągające roczny obrót netto ze sprzedaży towarów, wyrobów i usług oraz z operacji finansowych przekraczający równowartość w złotych 100 milionów euro. Pozostałe podmioty mają odpowiadać na dotychczasowych zasadach.
Jak wskazano w uzasadnieniu projektu ustawy, obowiązujące dotychczas przepisy uzależniały odpowiedzialność podmiotu zbiorowego od zindywidualizowania osoby sprawcy, powiązanego z nim w rozumieniu art. 3 wskazanej ustawy, który dopuścił się czynu zabronionego w postaci przestępstwa lub przestępstwa skarbowego, zaś podmiot zbiorowy odniósł z tego tytułu korzyść.
Projekt przewiduje, że odpowiedzialność podmiotu zbiorowego prowadzącego działalność w skali dość dużej, by podlegać zmienionym regulacjom, może mieć miejsce w przypadku wykazania w toku postępowania, że czyn zabroniony został popełniony – co stanowi warunek minimum tej odpowiedzialności. Nie jest przy tym wymagane ustalenie konkretnej osoby fizycznej jako sprawcy przestępstwa. Warunkiem odpowiedzialności za czyny wskazanych osób fizycznych będzie uzyskanie przez podmiot zbiorowy korzyści, choćby niemajątkowej, lub możliwość jej uzyskania.
Trzy przesłanki zawinienia przez podmiot zbiorowy
Ustawodawca we wskazanej nowelizacji rozszerza katalog przesłanek odpowiedzialności za popełnienie czynu zabronionego przez podmiot zbiorowy.
Ważny fragment
Ustawodawca utrzymuje ponadto w mocy, trzy przesłanki zawinienia podmiotu Są to: wina organizacyjna, wina w nadzorze oraz wina w wyborze.
Pojęcie winy w wyborze jest związane z określeniem kręgu osób, za czyny zabronione popełnione przez które może odpowiadać podmiot zbiorowy. Obejmuje ono:
- członka organu tego podmiotu;
- osobę fizyczną uprawnioną do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub sprawowania nadzoru, w związku z jej działaniem w interesie lub na rzecz tego podmiotu;
- osobę fizyczną dopuszczoną do działania przez jego organ podmiotu zbiorowego, członka jego organu lub osobę, o której mowa w pkt 2, wskutek nadużycia uprawnień lub niedopełnienia obowiązków;
- osobę zatrudnioną przez podmiot zbiorowy, w związku ze świadczeniem pracy na jego rzecz
– jeżeli dany czyn przestępny przyniósł lub choćby mógł przynieść podmiotowi zbiorowemu korzyść, choćby niemajątkową.
Winę w wyborze należy natomiast rozumieć jako co najmniej brak należytej staranności w wyborze osoby pełniącej funkcję członka organu podmiotu zbiorowego.
Winą w nadzorze określa się natomiast co najmniej brak należytego nadzoru nad m.in. osobami działającymi w imieniu lub interesie podmiotu zbiorowego – ze strony organu lub przedstawiciela podmiotu zbiorowego.
Winę organizacyjną podmiot zbiorowy ponosi natomiast w sytuacji, w której do wyczerpania znamion czynu zabronionego, doszło w następstwie takiej organizacji działalności podmiotu zbiorowego, która nie zapewniała uniknięcia popełnienia czynu zabronionego m.in. przez osobę, działającą w imieniu lub w interesie podmiotu zbiorowego w ramach uprawnienia lub obowiązku do jego reprezentowania.
Projekt stanowi, że taka nieprawidłowość musi polegać na tym, że:
- nie zostały określone zasady postępowania na wypadek zagrożenia popełnienia czynu zabronionego lub skutków niezachowania reguł ostrożności;
- nie został określony zakres odpowiedzialności organów podmiotu zbiorowego, innych jego komórek organizacyjnych, jego pracowników lub osób uprawnionych do działania w jego imieniu lub interesie;
- nie została określona osoba lub komórka organizacyjna, nadzorująca przestrzeganie przepisów i zasad regulujących działalność podmiotu zbiorowego;
- osoba lub komórka organizacyjna, nadzorująca przestrzeganie przepisów i zasad regulujących działalność podmiotu zbiorowego nie miała możliwości działania lub została ich pozbawiona;
- organ podmiotu zbiorowego lub osoba fizyczna uprawniona do jego reprezentowania, podejmowania w jego imieniu decyzji lub sprawowania nadzoru, w związku z jej działaniem w interesie lub na rzecz tego podmiotu, wiedział o nieprawidłowości w organizacji, która ułatwiła lub umożliwiła popełnienie czynu zabronionego.
Dokonując oceny nieprawidłowości bierze się pod uwagę rozmiar i przedmiot działalności podmiotu zbiorowego. Tym samym można przewidywać, że od podmiotów większych lub działających na rynkach, dla których szeroko rozumiane zasady compliance są szczególnie ważne (np. finansowym, prawnym), wymagany będzie generalnie wyższy poziom „należytej staranności”.
Możliwości zabezpieczenia się podmiotów przed odpowiedzialnością
Projekt przewiduje, że podmiot zbiorowy nie ponosi odpowiedzialności, jeżeli pomimo spełnienia jej warunków wykaże, że wszystkie organy i osoby uprawnione do działania w jego imieniu lub interesie zachowały należytą staranność wymaganą w danych okolicznościach w organizacji działalności tego podmiotu oraz w nadzorze nad tą działalnością.
Tym samym odpowiedź na poszerzony katalog przesłanek, na podstawie których podmioty zbiorowe, w razie wejścia w życie procedowanej ustawy, ponosić będą odpowiedzialność w obszarze podatków, stanowią procedury podatkowe. W szczególności mogą to być popularne już „Procedury MDR” (identyfikacji i raportowania schematów podatkowych), WHT (dochowania „należytej staranności” w podatku u źródła) i VAT (weryfikacji kontrahentów pod kątem odliczanie VAT i zastosowania stawki 0% VAT przy dostawach wewnątrzwspólnotowych i eksporcie), ale nie tylko; komplikowanie przez ustawodawcę szeroko rozumianych przepisów uzasadnia wdrażanie procedur rozumianych jako instrukcje rozliczania takich podatków jak CIT, PIT czy nawet podatek od nieruchomości.
Przede wszystkim jednak warto zastanowić się nad wdrożeniem „strategii podatkowej” rozumianej jako procedura zarządzania szeroko rozumianą należytą starannością w podatkach i ryzykiem podatkowym. Takie procedury zyskują w ostatnich latach popularność głównie wśród największych podmiotów, obowiązanych do publikacji „informacji o realizowanej strategii podatkowej”; nie ma jednak przeciwwskazań dla jej wdrażania również przez inne podmioty. Tak rozumiana „strategia podatkowa”, jak i procedury „szczegółowe”, porządkujące konkretne obszary, może określać w szczególności:
- Podział odpowiedzialności między poszczególne osoby lub jednostki organizacyjne.
- Uprawnienia różniące się między poszczególnymi osobami / organami, w szczególności w zakresie podejmowania decyzji, przewidujące ich stopniowanie.
- Determinujące zakres wymaganych działań „progi istotności” oparte o wartość transakcji lub inne istotne czynniki.
- Zasady kontroli i audytu wewnętrznego.
- Zasady korzystania z zabezpieczeń urzędowych (np. interpretacji indywidualnych, wiążących informacji stawkowych).
- Różny zależnie od możliwości podmiotu i poziomu ryzyka zakres informacji o kontrahencie podlegających zbieraniu i ocenie merytorycznej (w ramach wąsko rozumianych procedur „należytej staranności”, np. WHT, VAT).
- Zakres informacji dokumentowanych i archiwizowanych w zw. ze stosowaniem procedury.
- Zasady aktualizacji po upływie „okresu ważności” poprzedniego badania procedury.
- Sposób zgłaszania naruszeń zgodnych z regułami ochrony „sygnalistów”.
Ważny fragment
Odpowiednio wczesne wprowadzenie procedur podatkowych w organizacji, może uchronić przedsiębiorstwa przed odpowiedzialnością podmiotu zbiorowego.
Zaostrzenie zasad odpowiedzialności w ustawie o odpowiedzialności podmiotów zbiorowych, stanowi istotne niebezpieczeństwo, zwłaszcza dla osób pełniących istotne funkcje zarządcze, lub którym powierzono funkcje księgowe i podatkowe w dużych przedsiębiorstwach. Sposobem zabezpieczenia się przedsiębiorstwa przed rozszerzaną odpowiedzialnością podmiotów zbiorowych i odpowiedzialnością karno-skarbową, jest wczesne (przed wejściem w życie projektowanych zmian) wdrożenie odpowiednich procedur podatkowych.
Zapraszamy do kontaktu z ekspertami Grant Thornton w zakresie wdrożenia procedur należytej staranności podatkowej, takich jak procedura MDR, WHT, VAT, JPK i inne.
