Jednak także w przypadkach, w których finansowanie pozyskiwane jest na zewnątrz, np. w formie kredytu bankowego, pomocne może okazać się wsparcie grupy udzielającej poręczeń czy gwarancji, będących często wymogiem koniecznym dla uzyskania finansowania.
Ustalenie rynkowych warunków dla transakcji finansowych nie należy do najłatwiejszych i bywa bardziej skomplikowane niż dla transakcji towarowych czy usługowych. Czasy, w których podatnicy sięgali po dostępne publicznie dane statystyczne Narodowego Banku Polskiego minęły jakiś czas temu, wraz z coraz większym poziomem specjalizacji organów kontrolujących, których analizy także opierają się już na profesjonalnych bazach gromadzących dane finansowe, takich jak np. Bloomberg czy Refinitiv Eikon. W temacie transakcji finansowych w 2020 roku zostały opublikowane Wytyczne OECD. Choć nie stanowią one źródła obowiązującego prawa, to pomagają kształtować stosunki gospodarcze między podmiotami powiązanymi i nadają ton krajowym przepisom. Z pewnością podatnikom będzie nieco łatwiej, gdy również Forum Cen Transferowych opublikuje rekomendacje dotyczące tego rodzaju transakcji, jednak i tam nie należy spodziewać się gotowych rozwiązań, a raczej ogólnych wskazówek dotyczących badania porównywalności transakcji.
Ważny fragment
Wraz ze zwiększaniem się kompetencji organów podatkowych, spodziewamy się wzrostu zainteresowania obszarem transakcji finansowych w przyszłości, z uwagi na ich istotną liczbę (dane raportowane do organów podatkowych w ramach TPR), jak również dlatego, że mogą być one realnym źródłem transferów dochodów pomiędzy podmiotami powiązanymi z grupy kapitałowej.
Mając na uwadze złożoność tematu, charakter transakcji związany z ich kontynuowaniem w kolejnych latach oraz fakt, że obok transakcji dotyczących podstawowej działalności, transakcje finansowe mają ważne miejsce w dokumentacjach cen transferowych (zgodnie z udostępnionymi w poprzednich latach statystykami Ministerstwa Finansów, w latach 2020 i 2021 transakcje finansowe stanowiły odpowiednio 40% i 39% transakcji raportowanych w TPR), zasady ustalania rozliczeń powinny mieć swoje odzwierciedlenie w polityce cen transferowych.
Przygotowanie do stworzenia polityki cen transferowych
Ideą przyświecającą opracowaniu polityki cen transferowych dla transakcji finansowych jest takie ich uporządkowanie, które zapewni spójne zasady rozliczeń dla wszystkich podmiotów należących do grupy – jeśli zatem wprowadzane są określone metody badania np. sytuacji kredytowej, w analogiczny sposób powinny być one stosowane dla każdego z podmiotów, uwzględniając jednocześnie różnice m.in. w ich wielkości, profilu funkcjonalnym i profilu ryzyka czy przedmiocie działalności (szczególnie w grupach prowadzących wysoce zdywersyfikowaną działalność).
Pierwszym krokiem do sporządzenia polityki cen transferowych jest identyfikacja wszelkich istotnych transakcji finansowych zawieranych przez podmioty należące do grupy. Obok najczęściej występujących, takich jak pożyczki, cash pooling i poręczenia, należy pamiętać także m.in. o obligacjach, leasingu, faktoringu, hedgingu, instrumentach pochodnych czy ubezpieczeniach. Poza identyfikacją wartości transakcji, jako istotne wskazalibyśmy także jej inne aspekty – takie jak np. zdolność kredytowa podmiotów czy ich faktyczne zapotrzebowanie na kapitał.
Najczęściej występującymi transakcjami finansowymi są pożyczki, obok nich wskazać należy także inną formę pozyskiwania finansowania wewnątrzgrupowego – obligacje. W naszej ocenie, jednym z najbardziej istotnych aspektów, który należy rozważyć jeszcze przed określeniem rynkowych warunków udzielenia finansowania, jest kwestia oceny zdolności pożyczkobiorcy do spłaty zobowiązania. Można przyjąć, że w ramach grup podmioty pełniące funkcje centralne czy holdingowe, z natury rzeczy posiadają wiedzę o sytuacji finansowej i ryzyku kredytowym podmiotów zależnych. Choć podmioty powiązane nie przeprowadzają pełnej analizy ryzyka kredytowego w sposób, w jaki robią to banki, nie można w takiej sytuacji pominąć aspektu konieczności posiadania przez pożyczkobiorcę zdolności kredytowej do pozyskania finansowania.
Należy zatem zastanowić się, czy w warunkach rynkowych spółka byłaby w stanie uzyskać finansowanie. Czy jej realna sytuacja finansowa pozwoli na spłatę odsetek i zaciągniętego kapitału w racjonalnie uzgodnionym okresie? Czy faktycznie pożyczka jest podmiotowi potrzebna, czy też otrzymuje ją od podmiotu powiązanego niejako z automatu, mimo braku problemów z płynnością i utrzymywania dodatniego salda środków na rachunku bankowym? Jakie jest źródło finansowania odsetek, i czy nie dochodzi do sytuacji, w której cały zysk podmiotu przeznaczany jest na pokrycie tych kosztów? Dopiero stawiając te pytania i analizując sytuację podmiotów należących do grupy, będzie można przejść do świadomego ustalania dalszych warunków transakcji.
Ważny fragment
Dla oceny zdolności kredytowej podmiotów powiązanych, kluczowa jest kalkulacja wskaźników finansowych i odniesienie ich nie tylko do „książkowych” norm, ale również ocena, jak kształtują się na tle branży. Będą bowiem branże akceptujące wyższe poziomy zadłużenia od innych. Z kolei w niektórych firmach usługowych, niewymagających poniesienia wysokich kosztów inwestycji czy posiadania wysokich zapasów towarów handlowych, potrzeby finansowe będą mniejsze.
W przypadku cash poolingu, poza analizą funkcji pełnionych przez strony umowy czy rynkowości oprocentowania, kluczową kwestią jest faktyczna natura funkcjonowania systemu cash poolingowego w danej grupie i odniesienie się do sytuacji w których np. utrzymywane jest saldo ujemne, zamiast krótkoterminowo poprawiać płynność, ma raczej charakter długoterminowy. Czy faktycznie w takich okolicznościach można nadal traktować je jako saldo wynikające z krótkoterminowego wyrównywania płynności, związane z uczestnictwem w cash poolingu, czy też fakty i okoliczności przemawiają za alternatywnym podejściem i reklasyfikacją transakcji, wiążącą się np. z zamianą długo utrzymywanego salda dodatniego na udzielenie finansowania podmiotowi powiązanemu? Korzyści z uczestnictwa w systemie cash poolingu wynikają z jego natury i specyfiki, mogąc mieć nie tylko charakter ilościowy (w odniesieniu do wysokości stóp procentowych), ale także jakościowy (np. dostęp do stałego źródła finansowania, zmniejszenie ekspozycji w bankach).
Analizując transakcje związane z poręczeniami czy gwarancjami, należy natomiast przejrzeć nie tylko dotychczas zawarte umowy kredytowe, ale także te o innym charakterze – np. gwarancje dotyczące najmu nieruchomości czy zabezpieczenia kontraktów handlowych. Zabezpieczeniami mogącymi podlegać pod politykę cen transferowych mogą być także hipoteki, zastawy na udziałach bądź na innych aktywach podmiotów. Konieczne jest ustalenie czy dotychczas występowała odpłatność za udzielone zabezpieczenia czy też aktualne umowy powodują ryzyko występowania nieodpłatnych świadczeń.
Choć odnosimy się tutaj szczegółowo do tych najczęściej występujących typów transakcji, budując politykę cen transferowych, nie powinno się zapominać o innych instrumentach należących do tego obszaru (wspominane wcześniej m.in. leasing, faktoring, hedging, instrumenty pochodne, ubezpieczenia), szczególnie jeśli z uwagi na działalność grupy ich wartości można ocenić jako istotne. W ramach analizy transakcji należy określić także profil funkcjonalny podmiotu w tym obszarze (tj. czy podmiot pełni funkcje centralnego finansowania wewnątrzgrupowego, czy też działa jako przedsiębiorstwo usługowe, produkcyjne lub dystrybucyjne, którego podstawowa działalność operacyjna nie jest związana ze wsparciem innych podmiotów w obszarach finansowych).
Google news
Bądź na bieżąco ze zmianami w prawie, podatkach i księgowości! Zaobserwuj nas w Wiadomościach Google
Obszar finansowy i powstające wskutek niego płatności odsetkowe mogą niewątpliwie odpowiadać za erozję podstawy opodatkowania, dlatego wobec tego rodzaju transakcji należy zachować szczególną ostrożność. W sytuacjach, w których finansowanie dłużne przekraczałoby możliwości finansowe spółki albo też w sposób ciągły (a nie tylko w sytuacjach kryzysowych) pochłaniało cały zysk podmiotu, organy podatkowe mogłyby bowiem wykonać recharakteryzację transakcji finansowania np. na kapitał własny, co doprowadzi do zakwestionowania kosztów odsetkowych podmiotów. Choć samo oprocentowanie mogłoby zatem kształtować się na zasadach rynkowych, to udzielenie finansowania nie zadziałoby się w ogóle w ramach transakcji niekontrolowanych z uwagi na sytuację finansową podmiotu i jego podstawowe wskaźniki dotyczące zadłużenia czy płynności.
Przed rozpoczęciem prac nad polityką cen transferowych, należy zidentyfikować punkty zapalne w już istniejących transakcjach finansowych, które mogą skutkować występowaniem ryzyka podatkowego. Oprócz opisanego powyżej aspektu zdolności kredytowej i oceny maksymalnego poziomu dostępnego finansowania dla podmiotów należących do grupy (które w naszej ocenie na początkowym etapie sporządzania polityki cen transferowych można określić jako najbardziej istotne), należy zbadać także inne aspekty transakcji – np. faktyczną realizację obowiązku zapłaty odsetek, weryfikację czy w transakcjach została określona data spłaty zadłużenia, a dla uporządkowania transakcji – sprawdzenie czy wszystkie warunki zostały sformalizowane w ramach umów. A jeśli tak, to czy zapisy w nich zawarte mają pokrycie w rzeczywistości. W przypadku poręczeń i gwarancji, należy zidentyfikować m.in. wszelkie zapisy dotyczące zabezpieczeń w istniejących umowach kredytowych z instytucjami finansowymi, odpłatność i potencjalne ryzyko występowania nieodpłatnych świadczeń oraz sytuacje, w których pomiędzy podmiotami dochodzi do wzajemnego gwarantowania zobowiązań.
Powyższe wskazuje, że tworząc politykę nie ustalamy wyłącznie wysokości rynkowego oprocentowania, a odnosimy się do znacznie szerszego zakresu analiz transakcji.
Kalkulacja rynkowego poziomu cen transferowych dla transakcji finansowych
W ramach kolejnego etapu opracowania polityki cen transferowych przygotowywane są analizy cen transferowych, uwzględniające kluczowe cechy transakcji i wyznaczające rynkowe wynagrodzenie, które powinno być podstawą rozliczeń pomiędzy podmiotami powiązanymi.
Katalog metod jest szerszy, jednak w kontekście transakcji finansowych najczęściej stosowaną metodą w celu ustalenia rynkowej wartości poziomu oprocentowania, opłaty gwarancyjnej czy prowizji, jest metoda porównywalnej ceny niekontrolowanej (PCN) – i na niej w tym miejscu się skupimy. Występuje bowiem wiele dostępnych źródeł danych dotyczących porównywalnych transakcji zawieranych pomiędzy podmiotami niepowiązanymi.
Choć na rynku dostępne są bezpłatne, publicznie dane statystyczne (np. wspomniane już dane Narodowego Banku Polskiego), przed wyborem źródła danych należy zastanowić się nad charakterem transakcji i odpowiednio dobrać kryteria porównywalności, by ocenić, czy dane źródło danych jest w ogóle adekwatne.
Dla transakcji finansowych, ze względu na ich specyfikę, oprócz standardowych kryteriów porównywalności właściwych dla transakcji towarowych czy usługowych, zastosowanie mają również kryteria porównywalności specyficzne dla takiego rodzaju transakcji. W przypadku otrzymania finansowania (w formie pożyczki czy obligacji), a także dla ustalenia wynagrodzenia za poręczenia, kluczowymi kryteriami w naszej ocenie są rating kredytowy podmiotu, wyznaczający poziom ryzyka transakcji, waluta, rodzaj oprocentowania oraz okres finansowania. Nawiązując zatem do danych statystycznych, nie będzie możliwe w szczególności uwzględnienie oceny kredytowej pożyczkobiorcy, bowiem statystyki tego rodzaju danych nie uwzględniają. Ponadto, gromadzone dane dotyczą średnich wartości występujących w danym okresie i nie jest możliwa identyfikacja kluczowych parametrów właściwych dla danych obserwacji.
Ważny fragment
Podczas przygotowywania polityki cen transferowych, rekomendujemy korzystanie z danych pochodzących z komercyjnych, profesjonalnych baz danych, które pozwalają na uwzględnienie bardziej szczegółowych danych o konkretnych transakcjach, dotyczących kredytów udzielonych przez banki lub konsorcja banków oraz informacji na temat obligacji korporacyjnych, czy też instrumentów porównywalnych z poręczeniami.
Jako realne transakcje alternatywne można wskazać instrumenty takie jak np. obligacje, papiery komercyjne itp., a także podejście do wyceny w oparciu o koszty pozyskania funduszy lub przy wykorzystaniu swapów ryzyka kredytowego (CDS). W obszarach, w których występuje niedostateczna porównywalność, niezbędne jest dokonanie odpowiednich korekt – profesjonalne, komercyjne bazy danych posiadają narzędzia do ich wykonania.
W sytuacji, gdy podmiot bądź grupa korzysta z finansowania zewnętrznego, być może będzie możliwe także skorzystanie z porównywalnych danych wewnętrznych – oczywiście przy założeniu spełnienia kryteriów porównywalności. Z rozwagą należy natomiast traktować oferty otrzymane od instytucji finansowych – często zawierają one informacje, że warunki w nich zawarte nie są wiążące, a ostateczna wysokość oprocentowania będzie zależna od analizy kredytowej podmiotu, natomiast same parametry zawarte w ofercie uniemożliwiają bezpośrednie porównanie z transakcją.
Aktualizacja i monitoring warunków transakcji finansowych
Analiza porównawcza oraz analiza zgodności podlegają aktualizacji nie rzadziej niż co 3 lata, chyba że zmiana otoczenia ekonomicznego w stopniu znacznie wpływającym na sporządzoną analizę uzasadnia dokonanie aktualizacji w roku zaistnienia tej zmiany – i dla transakcji finansowych nie ma w tym zakresie żadnego wyjątku.
Ważny fragment
Choć obiektywnie można to uznać za nieracjonalne (ponieważ na rynku występują umowy wieloletnie, a banki udzielając kredytu podmiotowi niepowiązanemu nie zmieniają oprocentowania w trakcie trwania umowy kredytowej, mimo zmiany warunków rynkowych), ustawowe zasady dotyczące aktualizacji benchmarków w okresie 3-letnim obowiązują także w przypadku oprocentowania stałego, które powszechnie bywa stosowane w odniesieniu do pożyczek zawartych na dłuższe okresy.
Udzielanie pożyczek z oprocentowaniem stałym nie będzie zatem zwalniało z obowiązku bieżącej weryfikacji warunków rynkowych i aktualizacji oprocentowania określonego w polityce cen transferowych. Obszar ten jest o tyle problematyczny, iż z uwagi na sytuację rynkową, szczególnie w ostatnich latach obserwowaliśmy dynamiczne zmiany związane z kształtowaniem się poziomu stóp procentowych i wzrostu stóp bazowych takich jak np. WIBOR – z okolic zera do ponad 7%. Również w przypadku poręczeń czy gwarancji, dotyczących niekiedy umów wieloletnich, przepisy nie przewidują wyjątków w tym zakresie. Choć kwestie aktualizacji podnoszone są podczas Forum Cen Transferowych, to w oczekiwaniu na ostateczne brzmienie wytycznych w zakresie transakcji finansowych (należy mieć jednak na uwadze, że nie stanowią one źródła obowiązującego prawa), podatnikom pozostaje literalne odniesienie się do obowiązku aktualizacji benchmarków.
Poza monitoringiem zmian rynkowych, w ramach polityki cen transferowych zaznaczyć należy zatem konieczność regularnego przeglądu transakcji finansowych – zmiany w umowach są bowiem dość powszechne i obejmują np. wydłużenia terminów spłaty pożyczki lub wykupu obligacji czy podwyższenie kwoty finansowania. Tutaj ponownie wracamy do kwestii zdolności, bowiem jej badanie nie powinno być kwestią jednorazową – w przypadku wszelkich istotnych zmian warunków umowy, należy rozważyć czy dalsze finansowanie takiego podmiotu byłoby w ogóle możliwe w transakcjach niekontrolowanych oraz czy decyzja o finansowaniu została podjęta na podstawie analizy sytuacji finansowej. Regularny przegląd umów i ważności dotychczasowych ustaleń, powinien mieć swoje istotne miejsce w monitoringu transakcji finansowych.
Jak wskazywaliśmy w poprzednich częściach cyklu dotyczącego polityki cen transferowych, przygotowanie polityki cen transferowych warto zacząć od wytypowania najistotniejszych, ale również najbardziej ryzykownych transakcji z perspektywy cen transferowych. Nie można więc zapominać o istocie transakcji finansowych, w kontekście których coraz więcej mówi się nie tylko o wysokości rynkowego oprocentowania, ale i o innych aspektach takich jak np. zdolność kredytowa podmiotu. Wraz z coraz większą specjalizacją organów podatkowych i dostępnością wiedzy o transakcjach finansowych, z pewnością będą one coraz częściej trafiać pod lupę kontrolujących. Właściwie zbudowana i spójna polityka cen transferowych dla transakcji finansowych może pomóc w zminimalizowaniu ryzyka sporów podatkowych, wynikających z różnic w interpretacji sytuacji finansowej podmiotu, szczególnie w przypadkach, w których konieczność korzystania ze wsparcia grupy w tym obszarze jest istotnym centrum kosztów bądź przychodów podmiotu. Jednocześnie, ustandaryzowanie warunków rozliczeń ułatwi zawieranie nowych transakcji finansowych wewnątrz grupy.
