Również w przypadkach, w których finansowanie pozyskiwane jest zewnętrznie, np. w formie kredytu bankowego, pomocne może okazać się wsparcie ze strony grupy, w szczególności poprzez udzielenie poręczeń czy gwarancji, będących często wymogiem koniecznym dla uzyskania finansowania.
Ustalenie rynkowych warunków dla transakcji finansowych nie należy do najłatwiejszych i bywa bardziej skomplikowane niż dla transakcji towarowych czy usługowych. Czasy, w których podatnicy sięgali po dostępne publicznie dane statystyczne Narodowego Banku Polskiego minęły jakiś czas temu, wraz z coraz większym poziomem specjalizacji organów kontrolujących, których analizy także opierają się już na profesjonalnych bazach gromadzących dane finansowe, takich jak np. Bloomberg czy LSEG Workspace. W zakresie transakcji finansowych istotnym punktem odniesienia są Wytyczne OECD, których rozdział X poświęcony jest właśnie temu tematowi. Choć nie stanowią one źródła obowiązującego prawa, to odgrywają istotną rolę w kształtowaniu stosunków gospodarczych pomiędzy podmiotami powiązanymi i wpływają na kierunek rozwoju krajowych przepisów. Z pewnością podatnikom będzie nieco łatwiej, gdy również Forum Cen Transferowych opublikuje rekomendacje dotyczące tego rodzaju transakcji, choć jak wynika z ich projektu – nie należy spodziewać się gotowych rozwiązań, a raczej ogólnych wskazówek dotyczących badania porównywalności transakcji.
Ważny fragment
Wraz ze wzrostem kompetencji organów podatkowych, spodziewamy się także rosnącego zainteresowania obszarem transakcji finansowych w przyszłości, zarówno z uwagi na ich istotną liczbę (dane raportowane do organów podatkowych w ramach TPR), jak również dlatego, że mogą być one realnym źródłem transferów dochodów pomiędzy podmiotami powiązanymi z grupy kapitałowej.
Mając na uwadze złożoność tematu, kontynuacyjny charakter transakcji w kolejnych latach oraz fakt, że obok transakcji dotyczących podstawowej działalności, transakcje finansowe mają ważne miejsce w dokumentacjach cen transferowych (zgodnie z udostępnionymi w poprzednich latach statystykami Ministerstwa Finansów, w latach 2020 i 2021 transakcje finansowe stanowiły odpowiednio 40% i 39% transakcji raportowanych w TPR), zasady ustalania rozliczeń powinny mieć swoje odzwierciedlenie w polityce cen transferowych.
Przygotowanie do stworzenia polityki cen transferowych
Ideą przyświecającą opracowaniu polityki cen transferowych dla transakcji finansowych jest takie ich uporządkowanie, które zapewni spójne zasady rozliczeń dla wszystkich podmiotów należących do grupy. Jeśli zatem wprowadzane są określone metody badania np. sytuacji kredytowej, powinny być one stosowane w sposób analogiczny dla każdego z podmiotów, uwzględniając różnice m.in. w ich wielkości, profilu funkcjonalnym i profilu ryzyka czy przedmiocie działalności (szczególnie w grupach prowadzących wysoce zdywersyfikowaną działalność).
Pierwszym krokiem do sporządzenia polityki cen transferowych jest identyfikacja wszelkich istotnych transakcji finansowych zawieranych przez podmioty należące do grupy. Oprócz najczęściej występujących, takich jak pożyczki, cash pooling i poręczenia, należy pamiętać także m.in. o obligacjach, leasingu, faktoringu, hedgingu, instrumentach pochodnych czy ubezpieczeniach. Poza identyfikacją wartości transakcji, jako istotne wskazalibyśmy także jej inne aspekty – takie jak np. zdolność kredytowa podmiotów czy ich faktyczne zapotrzebowanie na kapitał.
Najczęściej występującymi transakcjami finansowymi są pożyczki, obok nich wskazać należy także inną formę pozyskiwania finansowania wewnątrzgrupowego – obligacje. W naszej ocenie, jednym z najistotniejszych aspektów, który powinien zostać przeanalizowany jeszcze przed określeniem rynkowych warunków udzielenia finansowania, jest kwestia oceny zdolności pożyczkobiorcy do spłaty zobowiązania. Można przyjąć, że w ramach grup podmioty pełniące funkcje centralne czy holdingowe, z reguły posiadają wiedzę o sytuacji finansowej i ryzyku kredytowym podmiotów zależnych. Choć podmioty powiązane nie przeprowadzają pełnej analizy ryzyka kredytowego w taki sposób, jak robią to instytucje finansowe, nie można w takiej sytuacji pominąć aspektu konieczności wykazania, że pożyczkobiorca posiada zdolność kredytową do pozyskania finansowania.
Należy zatem zastanowić się, czy w warunkach rynkowych spółka byłaby w stanie uzyskać finansowanie zewnętrzne. Czy jej realna sytuacja finansowa pozwoli na spłatę odsetek i zaciągniętego kapitału w racjonalnie uzgodnionym okresie? Czy faktycznie pożyczka odpowiada na potrzeby danego podmiotu, czy też została przyznana niejako automatycznie przez jednostkę powiązaną, pomimo braku problemów z płynnością i utrzymywania dodatniego salda środków na rachunku bankowym? Jakie jest źródło finansowania odsetek, i czy nie dochodzi do sytuacji, w której cały zysk podmiotu przeznaczany jest na pokrycie tych kosztów? Dopiero postawienie tych pytań i przeprowadzenie rzetelnej analizy sytuacji finansowej poszczególnych jednostek należących do grupy umożliwia świadome ustalanie dalszych warunków transakcji.
Ważny fragment
Dla oceny zdolności kredytowej podmiotów powiązanych, kluczowa jest kalkulacja wskaźników finansowych i odniesienie ich nie tylko do „książkowych” norm, ale również ocena, jak kształtują się na tle branży. Istnieją bowiem branże, w których akceptowalny jest wyższy poziom zadłużenia niż w innych. Z kolei w niektórych firmach usługowych, niewymagających poniesienia wysokich kosztów inwestycji czy posiadania wysokich zapasów towarów handlowych, potrzeby kapitałowe będą z reguły mniejsze.
W przypadku cash poolingu, poza analizą funkcji pełnionych przez strony umowy oraz weryfikacją rynkowości oprocentowania, kluczowe znaczenie ma ocena faktycznego charakteru funkcjonowania systemu cash poolingowego w danej grupie. Kluczowe jest ustalenie czy salda (w szczególności te ujemne) faktycznie mają charakter krótkoterminowy i służą bieżącemu wyrównywaniu płynności, czy też ich utrzymanie ma charakter długoterminowy. W drugim przypadku powstaje wątpliwość, czy transakcje o charakterze długoterminowym można dalej kwalifikować jako element uczestnictwa w systemie cash poolingu, czy też fakty i okoliczności przemawiają za ich identyfikacją w kierunku udzielenia finansowania wewnątrzgrupowego. Przykładem może być reklasyfikacja transakcji, wiążącą się z zamianą długo utrzymywanego salda dodatniego na udzielenie finansowania podmiotowi powiązanemu. Korzyści z uczestnictwa w systemie cash poolingu wynikają z jego natury i specyfiki, mogąc mieć nie tylko charakter ilościowy (w odniesieniu do wysokości stóp procentowych), ale także jakościowy (np. dostęp do stałego źródła finansowania, zmniejszenie ekspozycji w bankach).
Analizując transakcje związane z poręczeniami czy gwarancjami, należy natomiast przejrzeć nie tylko dotychczas zawarte umowy kredytowe, ale także te o innym charakterze – np. gwarancje dotyczące najmu nieruchomości czy zabezpieczenia kontraktów handlowych. Zabezpieczeniami mogącymi podlegać pod politykę cen transferowych mogą być także hipoteki, zastawy na udziałach bądź na innych aktywach podmiotów. Konieczne jest zbadanie czy dotychczas występowała odpłatność za udzielone zabezpieczenia czy też aktualne umowy powodują ryzyko występowania nieodpłatnych świadczeń.
Choć odnosimy się tutaj szczegółowo do tych najczęściej występujących typów transakcji, budując politykę cen transferowych, nie powinno się zapominać o innych instrumentach należących do tego obszaru (wspominane wcześniej m.in. leasing, faktoring, hedging, instrumenty pochodne, ubezpieczenia), szczególnie jeśli z uwagi na działalność grupy ich wartości można ocenić jako istotne. W ramach analizy transakcji należy określić także profil funkcjonalny podmiotu w tym obszarze (tj. czy podmiot pełni funkcje centralnego finansowania wewnątrzgrupowego, czy też działa jako przedsiębiorstwo usługowe, produkcyjne lub dystrybucyjne, bez istotnego zaangażowania w obszary wsparcia finansowego innych podmiotów).
Google news
Bądź na bieżąco ze zmianami w prawie, podatkach i księgowości! Zaobserwuj nas w Wiadomościach Google
Obszar finansowy i powstające wskutek niego płatności odsetkowe mogą niewątpliwie odpowiadać za erozję podstawy opodatkowania, dlatego wobec tego rodzaju transakcji należy zachować szczególną ostrożność. W sytuacjach, w których finansowanie dłużne przekraczałoby możliwości finansowe spółki albo też w sposób ciągły (a nie tylko w sytuacjach kryzysowych) pochłaniało cały wypracowany zysk podmiotu, organy podatkowe mogłyby dokonać recharakteryzacji takiej transakcji np. na kapitał własny. Tego rodzaju decyzja skutkowałaby zakwestionowaniem możliwości zaliczenia kosztów odsetkowych do kosztów uzyskania przychodów.. W konsekwencji, mimo że samo oprocentowanie mogłoby odpowiadać warunkom rynkowym, to udzielenie finansowania nie zadziałoby się w ogóle pomiędzy podmiotami niepowiązanymi z uwagi na słabą sytuację finansową podmiotu i/lub niekorzystne wskaźniki dotyczące zadłużenia czy płynności.
Przed rozpoczęciem prac nad polityką cen transferowych, należy zidentyfikować tzw. punkty zapalne w już istniejących transakcjach finansowych, które mogą skutkować występowaniem ryzyka podatkowego. Oprócz opisanego powyżej aspektu zdolności kredytowej i oceny maksymalnego poziomu dostępnego finansowania dla podmiotów należących do grupy (które w naszej ocenie na początkowym etapie sporządzania polityki cen transferowych można określić jako najbardziej istotne), należy zbadać także inne aspekty transakcji. Należy przeanalizować m.in. faktyczną realizację obowiązku zapłaty odsetek, weryfikację czy w transakcjach została określona data spłaty zadłużenia, a także sprawdzić czy wszystkie warunki zostały formalnie ujęte w ramach umów. W przypadku jeśli umowy istnieją, należy ocenić, czy zapisy w nich zawarte znajdują odzwierciedlenie w rzeczywistym przebiegu transakcji. W przypadku poręczeń i gwarancji konieczna jest identyfikacja m.in. zapisów dotyczących zabezpieczeń w istniejących umowach kredytowych z instytucjami finansowymi, jak również analiza odpłatności i ocena potencjalnego ryzyka występowania nieodpłatnych świadczeń, mają także na uwadze sytuacje, w których pomiędzy podmiotami dochodzi do wzajemnego gwarantowania zobowiązań.
Powyższe wskazuje, że tworzenie polityki cen transferowych nie ogranicza się wyłącznie do określenia wysokości rynkowego oprocentowania, lecz wymaga znacznie szerszej analizy – obejmującej kompleksową ocenę warunków realizowanych transakcji.
Kalkulacja rynkowego poziomu cen transferowych dla transakcji finansowych
W ramach kolejnego etapu opracowania polityki cen transferowych przygotowywane są analizy cen transferowych, uwzględniające kluczowe cechy transakcji i wyznaczające rynkowe wynagrodzenie, które powinno być podstawą rozliczeń pomiędzy podmiotami powiązanymi.
Choć katalog metod jest szeroki, to w kontekście transakcji finansowych najczęściej stosowaną metodą w celu ustalenia rynkowej wartości poziomu oprocentowania, opłaty gwarancyjnej czy prowizji, jest metoda porównywalnej ceny niekontrolowanej (PCN) – i to na niej w tym miejscu się skupimy. Występuje bowiem wiele dostępnych źródeł danych dotyczących porównywalnych transakcji zawieranych pomiędzy podmiotami niepowiązanymi.
Choć na rynku dostępne są bezpłatne, publicznie dane statystyczne (np. wspomniane już dane Narodowego Banku Polskiego), przed wyborem źródła danych należy zastanowić się nad charakterem transakcji i odpowiednio dobrać kryteria porównywalności, by ocenić, czy dane źródło danych jest w ogóle adekwatne.
Dla transakcji finansowych, ze względu na ich specyfikę, oprócz standardowych kryteriów porównywalności właściwych dla transakcji towarowych czy usługowych, zastosowanie mają również kryteria porównywalności specyficzne dla takiego rodzaju transakcji. W przypadku otrzymania finansowania (w formie pożyczki czy obligacji), a także dla ustalenia wynagrodzenia za poręczenia, kluczowymi kryteriami w naszej ocenie są rating kredytowy podmiotu (wyznaczający poziom ryzyka transakcji), waluta, rodzaj oprocentowania oraz okres finansowania. Ogranicza to przydatność ogólnych danych statystycznych, nie będzie możliwe w szczególności uwzględnienie oceny kredytowej pożyczkobiorcy, bowiem statystyki tego rodzaju danych nie uwzględniają. Ponadto, gromadzone dane dotyczą średnich wartości występujących w danym okresie i nie jest możliwa identyfikacja kluczowych parametrów właściwych dla danych obserwacji.
Ważny fragment
Podczas przygotowywania polityki cen transferowych, rekomendujemy korzystanie z danych pochodzących z komercyjnych, profesjonalnych baz danych, które pozwalają na uwzględnienie bardziej szczegółowych danych o konkretnych transakcjach, dotyczących kredytów udzielonych przez banki lub konsorcja banków oraz informacji na temat obligacji korporacyjnych, czy też instrumentów porównywalnych z poręczeniami.
Jako przykładowe realne transakcje alternatywne można wskazać instrumenty takie jak obligacje czy papiery komercyjne. Możliwe do zastosowania jest także podejście do wyceny w oparciu o koszty pozyskania funduszy lub przy wykorzystaniu swapów ryzyka kredytowego (CDS). W obszarach, w których występuje niedostateczna porównywalność, niezbędne jest dokonanie odpowiednich korekt – profesjonalne, komercyjne bazy danych posiadają narzędzia do ich wykonania.
W sytuacji, gdy podmiot bądź grupa korzysta z finansowania zewnętrznego, być może będzie możliwe także skorzystanie z porównywalnych danych wewnętrznych – oczywiście przy założeniu spełnienia kryteriów porównywalności. Z rozwagą należy natomiast traktować oferty otrzymane od instytucji finansowych – często zawierają one zastrzeżenia, że przedstawione w nich warunki nie mają charakteru wiążącego, a ostateczna wysokość oprocentowania będzie zależna od analizy kredytowej podmiotu. Prezentowane w takich ofertach ogólne parametry często uniemożliwiają bezpośrednie porównanie z transakcją.
Aktualizacja i monitoring warunków transakcji finansowych
Analiza porównawcza oraz analiza zgodności podlegają aktualizacji nie rzadziej niż co 3 lata, chyba że zmiana otoczenia ekonomicznego w stopniu znacznie wpływającym na sporządzoną analizę uzasadnia dokonanie aktualizacji w roku zaistnienia tej zmiany – i dla transakcji finansowych nie ma w tym zakresie żadnego wyjątku.
Ważny fragment
Choć obiektywnie można to uznać za nieracjonalne, zwłaszcza że na rynku występują umowy wieloletnie, a banki udzielając kredytu podmiotowi niepowiązanemu nie dokonują zmian oprocentowania w trakcie trwania umowy kredytowej, nawet pomimo zmiany warunków rynkowych, ustawowe zasady dotyczące aktualizacji benchmarków w okresie 3-letnim obowiązują także w przypadku oprocentowania stałego, które powszechnie bywa stosowane w odniesieniu do pożyczek długoterminowych.
Zawarcie umowy pożyczki z oprocentowaniem stałym nie zwalnia zatem z obowiązku bieżącej weryfikacji warunków rynkowych i aktualizacji oprocentowania określonego w polityce cen transferowych. Obszar ten jest o tyle problematyczny, iż z uwagi na sytuację rynkową, szczególnie w ostatnich latach obserwowaliśmy dynamiczne zmiany związane z kształtowaniem się poziomu stóp procentowych i wzrostu stóp bazowych takich jak np. WIBOR – z okolic zera do ponad 7%. Również w przypadku poręczeń czy gwarancji, dotyczących niekiedy umów wieloletnich, przepisy nie przewidują wyjątków w tym zakresie. Choć kwestie aktualizacji podnoszone są podczas Forum Cen Transferowych, to w oczekiwaniu na ostateczne brzmienie wytycznych w zakresie transakcji finansowych (należy mieć jednak na uwadze, że nie stanowią one źródła obowiązującego prawa), podatnikom pozostaje literalne odniesienie się do obowiązku aktualizacji benchmarków.
Poza monitoringiem zmian rynkowych, polityka cen transferowych powinna przewidywać regularny przegląd transakcji finansowych – zmiany w umowach są bowiem dość powszechne i obejmują np. wydłużenia terminów spłaty pożyczki lub wykupu obligacji czy podwyższenie kwoty finansowania. W tym kontekście ponownie należy odwołać się do kwestii zdolności kredytowej, bowiem jej badanie nie powinno być kwestią jednorazową – każda istotna zmiana warunków umowy powinna być rozpatrywana także w kontekście analizy tego, czy dalsze finansowanie takiego podmiotu byłoby w ogóle możliwe w transakcjach niekontrolowanych oraz czy decyzja o finansowaniu została podjęta przy uwzględnieniu bieżącej sytuacji finansowej podmiotu. Regularny przegląd umów i aktualności dotychczasowych ustaleń, powinien mieć swoje istotne miejsce w monitoringu transakcji finansowych.
Jak wskazywaliśmy w poprzednich częściach cyklu dotyczącego polityki cen transferowych, proces jej przygotowania warto zacząć od wytypowania najistotniejszych, ale również najbardziej ryzykownych transakcji z perspektywy cen transferowych. Nie można więc zapominać o istocie transakcji finansowych, w kontekście których coraz więcej mówi się nie tylko o wysokości rynkowego oprocentowania, ale i o innych aspektach takich jak np. zdolność kredytowa podmiotu. Wraz ze wzrostem specjalizacji organów podatkowych i dostępnością wiedzy o transakcjach finansowych, z pewnością będą one coraz częściej trafiać pod lupę kontrolujących w toku czynności kontrolnych. Odpowiednio opracowana, spójna polityka cen transferowych dla transakcji finansowych może pomóc w zminimalizowaniu ryzyka sporów podatkowych, wynikających z różnic w interpretacji sytuacji finansowej podmiotu, szczególnie w przypadkach, w których konieczność korzystania ze wsparcia grupy w tym obszarze jest istotnym centrum kosztów bądź przychodów podmiotu. Jednocześnie, ustandaryzowanie warunków rozliczeń ułatwi zawieranie nowych transakcji finansowych wewnątrz grupy, zapewniając spójność podejścia i większą przewidywalność działań.
Polityka cen transferowych – dowiedz się więcej
- Sankcje w zakresie cen transferowych zagrożeniem nie tylko dla spółki
- Polityka cen transferowych – czym jest i dlaczego warto ją przygotować?
- Ceny transferowe a cykl życia transakcji kontrolowanej
- Polityka cen transferowych – jak ją przygotować?
- Kontrola cen transferowych, a polityka cen transferowych