Spis treści
W toku prac w Senacie zdecydowano o wykreśleniu prawa pracy z katalogu potencjalnych naruszeń prawa. Sejm ostatecznie przychylił się do tej poprawki i aktualnie ustawa w takim kształcie została ogłoszona w Dzienniku Ustaw.
Sygnaliści – podmioty zobowiązane
Już niebawem podmioty zatrudniające powyżej 50 osób (niezależnie od podstawy prawnej świadczenia pracy) zostaną zobowiązane do przygotowania odpowiednich procedur zgłoszeń wewnętrznych, wdrożenia wewnętrznych kanałów zgłoszeniowych, jak również do podejmowania działań następczych w związku ze zgłoszeniami naruszeń prawa przez sygnalistów.
Ważny fragment
Przypominamy, że w ustawie został uregulowany m.in. status prawny sygnalisty, warunki objęcia ochroną osób dokonujących zgłoszeń oraz środki ochrony zgłaszających (zakaz działań odwetowych, środki ochrony przed działaniami odwetowymi, sankcje).
Sygnaliści – wdrożenie procedur wewnętrznych w przedsiębiorstwie
Wdrożenie procedur wewnętrznych będzie wymagało konsultacji z zakładowymi organizacjami związkowymi albo z przedstawicielami pracowników (jeśli u pracodawcy nie będą działały zakładowe organizacje związkowe). Ustalana w ten sposób procedura i rozwiązania będą musiały spełniać minimalne wymogi określone w ustawie, w tym objąć kwestie organizacyjne, takie jak: wyszczególnienie komórek organizacyjnych lub osób przyjmujących zgłoszenia, wyszczególnienie komórek organizacyjnych lub osób upoważnionych do podejmowania działań następczych, sposoby zgłaszania i potwierdzania przyjęcia zgłoszenia oraz terminy realizowanych czynności; pracodawca będzie także musiał stworzyć odpowiedni rejestr, w którym będzie gromadził informacje dotyczące dokonanych zgłoszeń.
Wobec podmiotów, które nie przyjęły wewnętrznej procedury zgłaszania naruszeń ustawa przewiduje odpowiedzialność wykroczeniową (grzywna w kwocie do 5.000 zł).
Ochrona sygnalistów – zgłaszanie naruszeń z obszaru prawa pracy bez ochrony
W ustawie ustalono katalog obszarów, które mogą dotyczyć zgłoszenia naruszenia prawa (tj. działania lub zaniechania niezgodne z prawem lub mające na celu obejście prawa) i w których sygnaliści będą korzystać z ochrony. Ustawa przewiduje katalog 17 możliwych naruszeń prawa, wśród których nie znajdziemy już naruszeń z zakresu prawa pracy.
Ważny fragment
W toku prac Senatu, pochylono się nad zagadnieniem objęcia ochroną naruszeń prawa pracy i wprowadzono do ustawy poprawkę zakładającą wykreślenie tego obszaru z katalogu naruszeń prawa. Sejm uwzględnił zaproponowane przez Senat rozwiązanie – zgłaszanie naruszeń związanych z prawem pracy nie zostanie objęte ustawową ochroną.
Zgodnie z powyższym, możliwe będzie jedynie dobrowolne ujęcie przez pracodawców naruszeń dotyczących obowiązujących w tym podmiocie prawnym regulacji wewnętrznych lub standardów etycznych (czyli w szczególności regulacji z obszaru prawa pracy) jako dodatkowego elementu procedury zgłoszeń wewnętrznych. Zastrzeżono jednak, że zgłoszenia z tego obszaru nie będą mogły być kierowane do organu zewnętrznego lub ujawniane publicznie.
Jak się wydaje, ujęcie naruszeń z obszaru prawa pracy jedynie jako opcji dla pracodawcy spowoduje, że przepis pozostanie w istocie martwy. Pracownicy będą mieli co prawda możliwość zgłoszenia postulatów o rozszerzenie katalogów naruszeń na etapie konsultacji procedury wewnętrznej, jednakże opinia pracowników nie będzie dla pracodawcy wiążąca. Tymczasem sygnalizowanie o nieprawidłowościach w obszarze prawa pracy jest istotne z punktu widzenia każdej organizacji (w szczególności z uwagi na potencjalne przypadki mobbingu i molestowania w zakładzie pracy, które często nie są zgłaszane z uwagi na brak odpowiednich środków ochrony).
Główne założenia ustawy o ochronie sygnalistów
Ponadto, przypominamy, iż w ustawie przyjęto, że:
- ochroną zostaną objęte osoby pracujące niezależnie od podstawy i formy świadczenia pracy lub pełnienia służby, a także wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy oraz inne osoby, które zgłaszają informacje o naruszeniach w kontekście związanym z pracą;
- sygnalista będzie mógł zgłosić naruszenie prawa za pomocą: (i) wewnętrznych kanałów zgłoszeń, które zostaną utworzone przez podmioty prywatne oraz publiczne; (ii) zewnętrznych kanałów zgłoszeń do odpowiednich organów państwowych; (iii) będzie mógł dokonać w szczególnych przypadkach ujawnienia publicznego;
- w związku z dokonaniem zgłoszenia przez sygnalistę, nie będzie go można pociągnąć do odpowiedzialności, w tym odpowiedzialności dyscyplinarnej lub np. odpowiedzialności za szkodę dotyczącą naruszenia praw innych osób (w szczególności w zakresie praw autorskich, przepisów o ochronie danych osobowych oraz obowiązku zachowania tajemnicy, w tym tajemnicy przedsiębiorstwa), pod warunkiem, że osoba zgłaszająca miała uzasadnione podstawy by sądzić, że zgłoszenie lub ujawnienie publiczne jest konieczne do ujawnienia naruszenia prawa (osoba, która poniosła szkodę w związku z nieuzasadnionym zgłoszeniem będzie mogła żądać odszkodowania lub zadośćuczynienia);
- organem przyjmującym zgłoszenia zewnętrzne oraz udzielającym zgłaszającym wsparcia będzie Rzecznik Praw Obywatelskich albo organ publiczny;
- sygnalista będzie podlegał ochronie określonej w ustawie niezależnie od tego, czy będąca przedmiotem zgłoszenia lub ujawnienia publicznego informacja dotyczy interesu publicznego;
- wydanie zaświadczenia o podleganiu ochronie przewidzianej w ustawie przez organy władzy publicznej właściwe do podjęcia działań następczych będzie następowało na żądanie sygnalisty, a nie z urzędu (przy rezygnacji z odebrania od zgłaszającego oświadczenia złożonego pod rygorem odpowiedzialności za fałszywe zeznania, że informacja o naruszeniu prawa była prawdziwa w momencie dokonania zgłoszenia);
- wielkość zatrudnienia obligująca przedsiębiorcę do wdrożenia procedury zgłoszeń wewnętrznych (50 osób) będzie badana według stanu na dzień 1 stycznia lub 1 lipca danego roku,
- sygnalista będzie chroniony już od chwili dokonania zgłoszenia lub ujawnienia publicznego,
- zaświadczenie o podleganiu sygnalisty ochronie będzie wydawane w terminie 1 miesiąca,
- odpowiedzialność z tytułu podjęcia wobec sygnalisty działań odwetowych w związku z dokonaniem zgłoszenia będzie obejmowała odszkodowanie w kwocie nie niższej niż kwota przeciętnego miesięcznego w gospodarce narodowej w poprzednim roku (obecnie 7155,48 zł) lub zadośćuczynienie – jest to istotne złagodzenie odpowiedzialności, gdyż poprzednia wersja projektu zakładała odszkodowania w wysokości nie niższej niż 12-krotność przeciętnej miesięcznej płacy;
- podmioty należące do tej samej grupy kapitałowej będą mogły ustalić wspólną procedurę zgłoszeń wewnętrznych – dotyczy to jednak tylko wdrożenia wspólnej procedury zgłoszeń wewnętrznych, ale już nie prowadzenia postępowań wyjaśniających (które będą musiały być prowadzone oddzielnie w ramach każdej ze spółek należącej do grupy kapitałowej).
Ile czasu na wdrożenie odpowiednich rozwiązań mają przedsiębiorcy?
Ustawa wejdzie w życie po upływie 3 miesięcy od dnia ogłoszenia (w tym terminie wejdą w życie przepisy dotyczące obowiązku ustanowienia przez podmioty prawne wewnętrznych kanałów zgłoszeń, ochrony sygnalistów oraz karne). Natomiast w zakresie regulacji dotyczących zgłoszeń zewnętrznych (dla RPO i organów publicznych) vacatio legis będzie wynosiło 6 miesięcy.
Ważny fragment
Dla prywatnych podmiotów oznacza to, że mają czas do 24 września 2024 r. na m.in. przygotowanie procedur wewnętrznych oraz skonsultowanie ich treści z pracownikami. Nowe przepisy związane ze zgłoszeniami wewnętrznymi wejdą w życie już 25 września 2024 r.
Link do tekstu ustawy z dnia 14 czerwca 2024 r. o ochronie sygnalistów w Dzienniku Ustaw (Dz. U. z 2024 r. poz. 928): dziennikustaw.gov.pl
AUTORZY: Jolanta Zarzecka-Sawicka, radca prawny, Partner, Karolina Karpińska, Aplikantka adwokacka, Junior Associate. Zespół Kancelarii Prawnej Grant Thornton i Michał Mieszkowski, Radca prawny
Czytaj więcej o sygnalistach:
Kogo dotyczy ustawa o ochronie sygnalistów?
Jaka ochrona przysługuje sygnalistom w kontekście RODO? [INFORMATOR]
Ustawa o ochronie sygnalistów opublikowana w Dzienniku Ustaw
