Na jaką ochronę mogą liczyć sygnaliści?

Jednakże, naprzeciw takim zagrożeniom wychodzą przepisy projektu ustawy o ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa (zwaną także ustawą o sygnalistach), które przewidują liczne środki ochronne przysługujące osobom dokonującym przedmiotowych zgłoszeń. Mimo, że ustawa jest na etapie projektu, zarówno pracodawcy, jak i osoby mogące zostać potencjalnie sygnalistami powinny już teraz zapoznać się z prawami jak i obowiązkami związanymi z ochroną osób zgłaszających naruszenia.

Konieczność zapoznania się już teraz z prawami i obowiązkami wynikającymi z brzmienia projektu ustawy stanowi konsekwencję ujęcia w treści projektu bardzo krótkiego terminu od dnia ogłoszenia ustawy do dnia początku jej obowiązywania. Termin ten wynosi jedynie 2 miesiące (wyjątek stanowią niektóre przepisy dotyczące procedury zgłoszeń, gdzie przewidziano jeszcze krótszy termin – tj. 14 dni od dnia ogłoszenia ustawy).

Przed rozpoczęciem omawiania poszczególnych sposobów ochrony sygnalistów należy w pierwszej kolejności podkreślić, że wbrew pozorom, szeroka ochrona takich osób jest korzystna nie tylko z punktu widzenia samych sygnalistów czy organów państwowych, ale także podmiotów, u których zaistniało możliwe naruszenie. Dotyczy to przede wszystkim organizacji o złożonej strukturze oraz większej liczbie pracowników.

Przykładowo, wydaje się, że jeżeli sygnalistom zostanie zapewnione odpowiednie bezpieczeństwo, przy jednoczesnym ustanowieniu przez pracodawcę odpowiedniej wewnętrznej procedury dokonywania zgłoszeń, znacząco wzrośnie prawdopodobieństwo poinformowania pracodawcy o stosowaniu przez danych pracowników praktyk szkodliwych dla jego działalności. Otrzymanie takiego sygnału przez podmiot umożliwia zapobieżenie następnym naruszeniom w przyszłości.

Jakie są więc najważniejsze sposoby ochrony sygnalistów, które przewiduje projekt ustawy?

Ochrona danych osobowych sygnalisty

Sygnalista chroniony jest już na etapie złożenia zgłoszenia. Dane osobowe, pozwalające na jego identyfikację, w braku wyraźnej zgody nie mogą zostać udostępnione osobom nieupoważnionym (ustawa przewiduje wyjątek w tym zakresie, dotyczący sytuacji, w których ujawnienie danych jest konieczne dla np. zagwarantowania prawa do obrony osobie, której dotyczy zgłoszenie). Nadto, podmiot (albo organ publiczny) po otrzymaniu zgłoszenia może przetwarzać dane osobowe jedynie w zakresie niezbędnym do przyjęcia zgłoszenia lub podjęcia ewentualnych działań następczych. Dodatkowo, w przypadku zebrania danych osobowych niemających znaczenia dla rozpatrzenia zgłoszenia, muszą one zostać niezwłocznie usunięte.

Zakaz działań odwetowych wobec osób zgłaszających naruszenia

Najważniejsze gwarancje dla sygnalisty zostały zawarte w rozdziale drugim projektu ustawy, w którym ujęto m.in. zakaz podejmowania działań odwetowych wobec osób zgłaszających naruszenia. Co istotne, zakazane są również same groźby oraz próby zastosowania takich środków.

Dodatkowo, warunkiem aby sygnalista korzystał z ochrony przewidzianej we wspomnianym drugim rozdziale projektu ustawy jest posiadanie przez niego uzasadnionej podstawy by sądzić, że zgłaszana (ujawniana) informacja dotyczy interesu publicznego, jak również, że jest prawdziwa w momencie dokonywania zgłoszenia (ujawnienia) oraz że stanowi informację o naruszeniu prawa.

• Sygnalista-pracownik

Jeżeli sygnalista świadczył, aktualnie świadczy albo ma świadczyć pracę na podstawie stosunku pracy, nie mogą być wobec niego podejmowane działania odwetowe, w szczególności w postaci:

1. odmowy nawiązania stosunku pracy albo jego wypowiedzenia lub rozwiązania bez wypowiedzenia;
2. niezawarcia umowy o pracę na czas określony lub umowy o pracę na czas nieokreślony po rozwiązaniu umowy o pracę na okres próbny, czy też niezawarcia kolejnej umowy o pracę na czas określony lub niezawarcia umowy o pracę na czas nieokreślony, po rozwiązaniu umowy o pracę na czas określony, jeżeli pracownik miał uzasadnione oczekiwanie, że taka umowa zostanie z nim zawarta;
3. obniżenia wysokości wynagrodzenia za pracę, czy pominięcia przy przyznawaniu innych niż wynagrodzenie świadczeń związanych z pracą lub obniżenia wysokości tych świadczeń;
4. wstrzymania awansu albo pominięcia przy awansowaniu, bądź przeniesienia pracownika na niższe stanowisko pracy, czy przekazania innemu pracownikowi dotychczasowych obowiązków pracownika;
5. zawieszenia w wykonywaniu obowiązków pracowniczych lub służbowych, negatywnej oceny wyników pracy lub negatywnej opinii o pracy, nałożenia lub zastosowania środka dyscyplinarnego, w tym kary finansowej, lub środka o podobnym charakterze, niekorzystnej zmiany miejsca wykonywania pracy lub rozkładu czasu pracy;
6. przymusu, zastraszania lub wykluczenia, mobbingu, dyskryminacji, bądź niekorzystnego lub niesprawiedliwego traktowania;
7. wstrzymania udziału lub pominięcia przy typowaniu do udziału w szkoleniach podnoszących kwalifikacje zawodowe, czy też działania zmierzającego do utrudnienia znalezienia w przyszłości pracy w danym sektorze lub branży na podstawie nieformalnego lub formalnego porozumienia sektorowego lub branżowego;
8. nieuzasadnionego skierowania na badania lekarskie, w tym badania psychiatryczne, o ile przepisy odrębne przewidują możliwość skierowania pracownika na takie badanie;
9. spowodowania straty finansowej, w tym gospodarczej lub utraty dochodu, jak również wyrządzenia innej szkody niematerialnej, w tym naruszenia dóbr osobistych, w szczególności dobrego imienia zgłaszającego.

• Inne stosunki prawne

Gdy sygnalista świadczył, świadczy albo ma świadczyć pracę lub usługi, pełnić funkcję czy służbę na podstawie innego stosunku prawnego (jak np. umowy zlecenia), objęty jest on analogiczną ochroną jak zgłaszający-pracownik. Co do zasady bowiem przepis zawierający zaprezentowaną wyżej listę przykładowych działań odwetowych, odnoszącą się do pracowników, stosuje się odpowiednio do osób pozostających we wspomnianych, pozapracowniczych stosunkach.

Warto zauważyć, że ustawodawca sprecyzował w odniesieniu do takich stosunków także dodatkowe przykładowe działania odwetowe, polegające na:

1. wypowiedzeniu, odstąpieniu lub rozwiązaniu bez wypowiedzenia umowy, której stroną jest sygnalista, w szczególności dotyczącej sprzedaży lub dostawy towarów lub świadczenia usług;
2. nałożeniu obowiązku bądź odmowie przyznania, ograniczeniu lub odebraniu uprawnienia, w szczególności koncesji, zezwolenia lub ulgi.