Rada Ministrów przygotowuje kolejną nowelizację ustawy z dnia 12 marca 2022 r. o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa (dalej: ustawa specjalna). W ustawie zostaną uwzględnione mechanizmy wynikające z przedłużenia ochrony czasowej udzielonej obywatelom Ukrainy na mocy decyzji wykonawczej Rady Unii Europejskiej. Nastąpi także doprecyzowanie niektórych przepisów, zmiana części przyjętych rozwiązań, a także uzupełnienie o nowe regulacje.
Zmiany w przepisach ustawy specjalnej
Na mocy decyzji wykonawczej Rady Unii Europejskiej z października 2023 r. tymczasowa ochrona udzielana obywatelom Ukrainy została przedłużona do dnia 4 marca 2025 r. Natomiast z uwagi na długość roku szkolnego oraz potrzebę zmiany statusów pobytowych obywateli Ukrainy projekt nowelizacji zakłada przedłużenie obowiązywania przepisów ustawy specjalnej do końca września 2025 r.
Z punktu widzenia legalności pobytu i pracy obywateli Ukrainy ustawa przewiduje kilka istotnych zmian i uzupełnień.
Przedłużenie okresu legalnego pobytu
Obecnie okres legalności pobytu obywateli Ukrainy, którzy przybyli na terytorium RP w związku z działaniami wojennymi (czyli obywateli Ukrainy korzystających na tym terytorium z ochrony czasowej poprzez instytucje ustawy specjalnej) kończy się z dniem 30 czerwca 2024 r., (zgodnie z nowelizacją ustawy specjalnej z dnia 9 lutego 2024 r.).
Ważny fragment
Projektowana zmiana zakłada przedłużenie okresu legalnego pobytu obywateli Ukrainy oraz możliwość korzystania z dodatkowych świadczeń (w szczególności zdrowotnych, rodzinnych i socjalnych, świadczeń wypłacanych przez ZUS) do dnia 30 września 2025 r.
W związku z przedłużeniem okresu legalnego pobytu przedłużeniu ulegną także terminy ważności wiz oraz zezwoleń na pobyt czasowy wydanych obywatelom Ukrainy.
Zmiany w zakresie nadawania numeru PESEL
W celu uszczelnienia procesu weryfikacji tożsamości nowelizacja przewiduje odejście od potwierdzania tożsamości przy nadawaniu numeru PESEL ze statusem „UKR” w oparciu o różne dokumenty przedstawiane przez cudzoziemców, także oświadczenia. Oznacza to powrót do zasady potwierdzania tożsamości wyłącznie w oparciu o ważny dokument paszportowy; cudzoziemcy, którym numer PESEL ze statusem „UKR” został nadany w oparciu o inny niż paszport dokument, zostaną zobowiązani do potwierdzenia tożsamości w urzędach gminy.
Ważny fragment
Zmiana ma szczególne znaczenie z punktu widzenia możliwości ubiegania się o kartę pobytu, gdzie wymagane będzie potwierdzenie tożsamości i statusu „UKR” w oparciu o ważny dokument podróży. Dopiero po zarejestrowaniu nowego dokumentu podróży w rejestrze PESEL możliwe będzie ubieganie się o kartę pobytu.
Modyfikacja w zakresie powiadomień o zatrudnieniu obywatela Ukrainy
Aktualnie obywatel Ukrainy, który przebywa w Polsce legalnie może podjąć legalnie pracę u każdego pracodawcy w Polsce bez konieczności uzyskania zezwolenia na pracę. Jedynym wymogiem uznania wykonywania pracy za legalną, jest złożenie elektronicznego (za pośrednictwem portalu praca.gov.pl) powiadomienia przez pracodawcę w terminie 14 dni od dnia podjęcia pracy.
Z uwagi na stwierdzone nadużycia w tym obszarze nowelizacja przewiduje kilka zmian związanych z obowiązkiem powiadomienia o zatrudnieniu:
- skrócony z 14 dni na 7 dni zostanie termin na powiadomienie przez pracodawcę o zatrudnieniu obywatela Ukrainy;
- wprowadzony zostanie obowiązek złożenia kolejnego powiadomienia o zatrudnieniu obywatela Ukrainy w przypadku gdy podmiot zatrudniający musi dokonać nowego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych;
- wymagane będzie wskazanie w powiadomieniu o zatrudnieniu co najmniej minimalnego wynagrodzenia o pracę lub minimalnej stawki godzinowej.
Powyższe zmiany mają istotne znacznie dla wszystkich pracodawców zatrudniających obywateli Ukrainy.
Nowe rozwiązania w zakresie legalizacji pobytu
Projektowane przepisy przewidują szczególną procedurę przekształcenia statusu pobytowego obywateli Ukrainy ze statusem „UKR” na zezwolenie na pobyt czasowy.
Proponowane rozwiązanie zakłada, że od dnia określonego w komunikacie ministra spraw wewnętrznych obowiązywał będzie szczególny rodzaj postępowania, którego przedmiotem będzie od razu wydanie karty pobytu, nie zaś – jak w przypadku typowych spraw dotyczących przyznania obywatelom państw trzecich zezwoleń pobytowych – udzielenie zezwolenia na pobyt czasowy, skutkujące dopiero odrębnym wydaniem karty pobytu. Wydanie karty pobytu w ramach tego postępowania i jej odbiór będą się wiązać z przekształceniem dotychczasowego uprawnienia pobytowego, opartego na przepisach ustawy specjalnej, w zezwolenie na pobyt czasowy.
Ponadto przewiduje się, że ww. procedura będzie miała zastosowanie dla cudzoziemców z aktywnym statusem „UKR” w dwóch różnych datach (konieczne będzie spełnienie tego wymogu kumulatywnie w obu datach), tj. w dniu 4 marca 2024 r. oraz w dniu złożenia wniosku o wydanie karty pobytu. Status „UKR” będzie musiał wynikać z potwierdzenia tożsamości cudzoziemca zgodnie z dokumentem podróży.
Pozytywne rozpatrzenie wniosku o wydanie karty pobytu będzie następowało poprzez czynność materialnotechniczną, jaką będzie wydanie karty pobytu, a odmowa wydania dokumentu będzie następowała w formie decyzji administracyjnej.
Ważny fragment
Wnioski o wydanie karty pobytu będą składane wyłącznie elektronicznie, a dokument będzie wydawany w terminie 90 dni. Z dniem odbioru karty pobytu uprawnienie obywatela Ukrainy do pobytu uznawanego za legalny zgodnie z przepisami ustawy specjalnej będzie stawało się z mocy prawa zezwoleniem na pobyt czasowy udzielonym na okres do końca okresu ważności wydanej i odebranej karty pobytu. Ponadto, w tym momencie status „UKR” przy numerze PESEL posiadanym przez tego obywatela Ukrainy będzie automatycznie zmieniany na status „CUKR”.
Z wydaniem karty pobytu potwierdzającej nadanie statusu „CUKR” będzie związane uprawnienie do wykonywania pracy oraz prowadzenia działalności gospodarczej na terytorium Polski (w istocie będzie to utrzymanie uprawnień, które obywatelom Ukrainy przyznają aktualnie obowiązujące przepisy ustawy specjalnej).
Zezwolenie na pobyt czasowy ma być cofane m.in. w przypadku, gdy obywatel Ukrainy opuści terytorium Polski na okres co najmniej 6 miesięcy.
Nowelizacja ustawy specjalnej, uwzględniając konieczność przedłużenia stosowania ochrony tymczasowej dla obywateli Ukrainy w związku z decyzją Rady Unii Europejskiej, wprowadziła kilka istotnych zmian w obowiązujących przepisach. Zmiany dotyczą niezwykle istotnej z punktu widzenia pracodawców procedury powiadomienia o zatrudnieniu obywateli Ukrainy. Ustawodawca dostrzegł także potrzebę uregulowania statusu osób niedysponujących polskim dokumentem pobytowym – automatyczne wydanie karty pobytu bez prowadzenia postępowania w przedmiocie zezwolenia na pobyt czasowym jest rozwiązaniem bezprecedensowym.
Projekt wejdzie teraz w etap konsultacji. Sama ustawa ma wejść w życie z dniem 1 lipca 2024 r.
Autor: Michał Mieszkowski, Senior Associate, Zespół Prawa Pracy Kancelarii Prawnej GT
