Prawo do odliczenia podatku VAT naliczonego od dokonywanych zakupów jest podstawowym prawem każdego czynnego podatnika VAT i jest ograniczone jedynie w przypadkach określonych w Ustawie VAT. W przypadku braku dochowania należytej staranności przy transakcjach z kontrahentami, organy podatkowe mogą odmówić podatnikowi prawa do odliczenia VAT.
W artykule nr 11 naszego cyklu „12 Przykazań Procedur Podatkowych” przedstawiamy pokrótce czym jest należyta staranność oraz jakie są przesłanki jej dochowania.
Należyta staranność w VAT
Należytą staranność w VAT można określić jako zestaw czynności i działań, które powinien wykonać podatnik, a które następnie będą rozpatrywane przez urzędników skarbowych sprawdzających rozliczenia VAT wykonywane w ramach działalności gospodarczej. Dochowanie należytej staranności w odniesieniu do transakcji zawieranych z kontrahentem jest bardzo istotne na gruncie podatku od towarów i usług, ponieważ stanowi kluczowy czynnik, który pozwala ocenić, czy podatnikowi przysługuje prawo do odliczenia podatku naliczonego.
Ze względu na niejasną definicję „należytej staranności”, a właściwie jej brak, w wyniku konsultacji podatkowych, Ministerstwo Finansów 25 kwietnia 2018 r. opublikowało dokument pt. „Metodyka w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych” (dalej: Metodyka), który stanowi zbiór wskazówek dla organów podatkowych przy ocenie dochowania należytej staranności przez podatników VAT. Istotne jest to, że dokument ten został skierowany do organów podatkowych. Jednocześnie opublikowany go do wiadomości podatników, aby służył im jako pewnego rodzaju drogowskaz do właściwego weryfikowania swoich kontrahentów.
Nasz ekspert Małgorzata Samborska jest do Twojej dyspozycji.
Przesłanki dochowania należytej staranności w VAT
Ważny fragment
Dochowanie należytej staranności w VAT, poprzez właściwą weryfikację swojego kontrahenta, może uchronić podatnika przed negatywnymi skutkami nieświadomego uczestnictwa w oszustwie podatkowym, jak również przed odmową odliczenia podatku VAT.
W myśl wniosków przedstawionych w Metodyce, odmowa prawa do odliczenia podatku naliczonego powinna mieć miejsce w każdym przypadku, gdy sam podatnik popełnia oszustwo lub nadużycie, jak i wtedy, gdy podatnik ten wiedział lub powinien był wiedzieć, że przez nabycie towaru uczestniczył w transakcji związanej z oszustwem w zakresie VAT.
Odnosząc się do powyższego, jedną z przesłanek dochowania należytej staranności jest ocena, czy podatnik podczas zawierania transakcji brał pod uwagę obiektywne okoliczności wskazujące na to, że ta transakcja zawierana jest z naruszeniem prawa, czy też ma na celu oszustwo. Z treści Metodyki wynika, że dochowanie należytej staranności możliwe jest poprzez zajęcie jednego z trzech przywołanych w niej stanowisk, tj.:
- Podjęcie przykładowych działań przedstawionych w Metodyce;
- Podjęcie innych (dowolnych) czynności niewskazanych w Metodyce, jednak wskazujących na dochowanie należytej staranności;
- Zrealizowanie płatności na rzecz dostawcy przy zastosowaniu mechanizmu podzielonej płatności (eng. split payment), co daje zdecydowanie najszerszą ochronę.
Zgodnie ze stanowiskiem Ministerstwa Finansów, stopień weryfikacji zawieranej transakcji różni się w zależności od jej skali/wartości, jak również od rodzaju kontrahenta (rozpoczęcie współpracy z nowym kontrahentem, czy też jej kontynuacja z dotychczasowym partnerem biznesowym).
Na potrzeby Metodyki zostało przyjęte, że przez rozpoczęcie transakcji z kontrahentem rozumie się zawarcie transakcji z podmiotem, z którym wcześniej podatnik nie zawierał transakcji handlowych, bądź kontynuuje współpracę z jakimś kontrahentem, ale w zakresie nowej branży (nowego profilu działalności). Zgodnie z Metodyką przy weryfikacji „nowego kontrahenta” organy podatkowe powinny brać pod uwagę dwa rodzaje kryteriów, tj. kryteria formalne, m.in.:
- negatywną weryfikację statusu kontrahenta jako podatnika VAT lub jego nr rachunku na Białej Liście
- brak rejestracji kontrahenta w rejestrach takich jak KRS lub CEIDG,
- brak rejestracji kontrahenta jako czynnego podatnika VAT,
- nieposiadanie przez kontrahenta koncesji/zezwoleń na sprzedaż towarów będących przedmiotem danej transakcji.
oraz kryteria transakcyjne, m.in.:
- czy cena towaru oferowanego podatnikowi przez kontrahenta znacząco odbiega od ceny rynkowej bez ekonomicznego uzasadnienia,
- czy transakcja pomiędzy podatnikiem a kontrahentem nie była udokumentowana umową, zamówieniem lub innym potwierdzeniem warunków tej transakcji.
Metodyka wskazuje, że weryfikacji powinny podlegać również transakcje zawierane ze stałym kontrahentem, jednak ze względu na mniejsze ryzyko wystąpienia oszustwa podatkowego, stopień oceny należytej staranności jest mniejszy niż przy transakcji zawieranej z nowym przedsiębiorcą. Podobnie jak w przypadku nowych kontrahentów, przy kontynuacji współpracy organy podatkowe powinny brać pod uwagę zarówno kryteria formalne (m.in. czy podatnik weryfikował w sposób regularny czy kontrahent jest zarejestrowany jako podatnik VAT czynny, czy kontrahent nie utracił wymaganych koncesji i zezwoleń), jak i kryteria transakcyjne (m. in. czy cena towaru znacząco odbiegała od ceny rynkowej, albo czy termin płatności za towar od podatnika był krótszy niż standardowy termin płatności – bez ekonomicznego uzasadnienia,).
Ustawodawca wymieniając okoliczności, które mogą odgrywać istotne znaczenie przy ocenie dochowania należytej staranności, wskazuje jednocześnie, że ich wystąpienie nie musi każdorazowo oznaczać, że podatnik należytej staranności nie dochował. Tym samym biorąc pod uwagę mnogość sytuacji, które mogą wystąpić w praktyce życia gospodarczego, organy podatkowe mogą uwzględniać również inne okoliczności transakcji, jakie w danym przypadku uznają za konieczne.
Split payment a należyta staranność
Ponadto, jak wynika z treści Metodyki, jeżeli płatność na rzecz dostawcy zostanie zrealizowana przy wykorzystaniu mechanizmu podzielonej płatności, należy uznać, że podatnik dochował należytej staranności, o ile udowodni, że pozytywnie zweryfikował przesłanki formalne oraz nie zachodzą inne okoliczności, które w sposób jednoznaczny mogłyby wskazywać na brak dochowania należytej staranności.
Mimo braku legalnej definicji należytej staranności w VAT, istnieją przesłanki, których przestrzeganiem może umożliwić podatnikowi zabezpieczenie prawa do odliczenia podatku naliczonego VAT oraz zmniejszyć ryzyko uznania przez organy podatkowe, że nie spełnia on określonych przez ustawodawcę wymagań bycia starannym podatnikiem VAT.
Artykuły nr 11 i 12 z naszego cyklu mają za zadanie przybliżyć zagadnienia związanego z należytą starannością VAT oraz procedurą, która pozwali na jej dochowanie oraz ułatwi cały proces weryfikacyjny.
Podsumowanie:
- Należyta staranność w VAT pomaga zapobiec podatnikom zakwestionowania przez organy podatkowe prawa do odliczenia podatku naliczonego oraz daje możliwość uniknięcia sankcji.
- W celu dochowania należytej staranności, podatnik powinien podjąć działania, których racjonalnie można by od niego oczekiwać, aby zidentyfikować, że transakcja nie odbywała się z nadużyciem lub oszustwem w zakresie VAT. W tym zakresie skuteczna okazuje się być Procedura weryfikacji kontrahentów.
AUTOR: Karolina Milan, Senior Konsultant, Procedury podatkowe
Cykl „12 Przykazań Procedur Podatkowych” składa się z następujących artykułów:
1. Czym są schematy podatkowe (definicja)?
2. Schematy podatkowe – obowiązki promotora, korzystającego i wspomagającego
3. Jak zaraportować schemat podatkowy (terminy, technikalia)?
4. Schematy podatkowe – cechy i kryterium korzyści
5. Schematy podatkowe – kto musi mieć procedurę MDR?
6. Schematy podatkowe – jak przygotować procedurę MDR?
7. Podatek u źródła – jakie należności podlegają WHT?
8. Podatek u źródła – jak dochować należytej staranności i przygotować procedurę WHT?
9. Podatek u źródła – pojęcie beneficjenta rzeczywistego
10. Podatek u źródła – obowiązki w przypadku należności powyżej 2 mln PLN
11. Czym jest należyta staranność w VAT?
12. Jak przygotować własną procedurę należytej staranności VAT?
