SPIS TREŚCI
Wprowadzenie fundacji rodzinnej do polskiego porządku prawnego
Z dniem 22 maja 2023 r. w polskim porządku prawnym pojawiła się nowa instytucja – fundacja rodzinna. Jej wprowadzenie skutkowało koniecznością przyjęcia pewnych zmian w istniejących już regulacjach prawnych. Mają one na celu w szczególności dostosowanie prawa do nowej instytucji, a także uczynienie fundacji rodzinnej atrakcyjną formą zabezpieczenia majątku firm rodzinnych, ułatwiającą wielkopokoleniową sukcesję.
Zgodnie z ustawą z dnia 26 stycznia 2023 r. o fundacji rodzinnej, która weszła w życie 22 maja 2023 r., do Kodeksu cywilnego wprowadzone zostały zmiany w części dotyczącej spadkobrania, a dokładniej instytucji zachowku.
Zachowek – uwagi ogólne i zmiany
Zachowek jest instytucją prawa spadkowego, mającą na celu ochronę najbliższych krewnych spadkodawcy. Zgodnie z jej założeniami, niezależnie od woli spadkodawcy, pewien wąski krąg osób powinien otrzymać od niego określoną część majątku. Do grupy tej zaliczani są: zstępni (tj. dzieci, wnuki itp.), małżonek oraz rodzice spadkodawcy. To oni mają uprawnienie do żądania od spadkobierców określonej kwoty, stanowiącej ich udział w majątku spadkowym z tytułu zachowku.
Masz pytanie lub wątpliwości? Skontaktuj się z naszym ekspertem! Maria Katańska, tel. ,
Przykładowo można wskazać, iż w przypadku prowadzenia przez spadkodawcę firmy, w ramach której zgromadzony jest praktycznie cały jego majątek, zapisanie udziałów w tej firmie w testamencie wyłącznie jednemu z dwójki rodzeństwa, przy pominięciu również małżonka spadkodawcy, uruchomi możliwość domagania się zachowku przez drugie dziecko spadkodawcy, a także owego małżonka. Wówczas uprawniony do zachowku będzie mógł domagać się ½ udziału w spadku, który przypadłby mu na podstawie dziedziczenia ustawowego (lub 2/3 jeżeli osobą uprawnioną jest małoletni lub niezdolny do pracy).
Ważny fragment
Wprowadzenie fundacji rodzinnej do polskiego porządku prawnego nie zmienia założeń dotyczących funkcjonowania instytucji zachowku, ale znacznie na nią oddziałuje, bowiem bez tego sama fundacja rodzinna byłaby formą prawną, z której nie sposób korzystać zgodnie z jej przeznaczeniem.
Poniżej prezentujemy najważniejsze z wprowadzonych zmian.
Doliczanie do podstawy obliczenia zachowku funduszu założycielskiego
Zgodnie z ustawą o fundacji rodzinnej, przy obliczaniu zachowku do spadku dolicza się fundusz założycielski fundacji rodzinnej wniesiony przez spadkodawcę, w przypadku gdy fundacja ta nie jest ustanowiona w testamencie, a także – w ograniczonej wysokości – mienie w związku z rozwiązaniem fundacji rodzinnej.
Ważny fragment
Co istotne jednak, fundusz założycielski wniesiony więcej niż 10 lat przed otwarciem spadku nie będzie brany pod uwagę przy obliczaniu podstawy zachowku, czyli nie będzie podlegał doliczeniu do spadku, chyba że fundacja rodzinna będzie spadkobiercą.
Zatem przykładowo, zakładając, że fundator powoła do życia fundację rodzinną z końcem grudnia 2023 r., a do dziedziczenia po nim dojdzie co najmniej 10 lat później, czyli nie wcześniej niż w styczniu 2034 r., fundusz założycielski wniesiony przez fundatora nie będzie doliczany do spadku (wartość spadku nie wzrośnie o wartość funduszu), a zatem podstawą dla obliczenia roszczenia zachowkowego będzie majątek inny niż wniesiony przez fundatora do fundacji. .
Natomiast jeśli do dziedziczenia dojdzie wcześniej, taki fundusz będzie podlegać doliczeniu do spadku, a zatem wartość spadku konieczna do obliczenia zachowku wzrośnie o wartość wniesionego do fundacji funduszu założycielskiego.
Fundacja będąca spadkobiercą (a zatem taka, która otrzyma majątek na podstawie testamentu spadkodawcy) będzie jednym z podmiotów obowiązanych do spełnienia roszczeń o wypłatę zachowku osobom uprawnionym.
Wniesienie do fundacji majątku w ramach funduszu założycielskiego nie jest jednak jedyną drogą do uniknięcia problemów z zachowkiem. Taką szansę daje także dokonanie darowizny na rzecz fundacji rodzinnej.
Zgodnie z Kodeksem cywilnym, przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób niebędących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku. A zatem jeśli spadkodawca nie uczyni fundacji rodzinnej swoim spadkobiercą, darowizny dokonane na jej rzecz – po upływie 10 lat od ich dokonania – nie będą się zaliczały do spadku, a zatem nie będą stanowiły podstawy do obliczenia zachowku.
Możliwość odroczenia płatności, rozłożenia na raty i obniżenia roszczenia z tytułu zachowku
Nowe przepisy przewidują możliwość żądania przez obowiązanego do zapłaty zachowku odroczenia terminu jego płatności, rozłożenia go na raty, a – w wyjątkowych przypadkach – jego obniżenia. Przy uwzględnianiu tych roszczeń przez sąd pod uwagę brane będą sytuacja osobista i majątkowa uprawnionego oraz obowiązanego.
Ważny fragment
Powyższe rozwiązania pozwolą fundacji rodzinnej na spełnienie ewentualnych roszczeń o zachowek bez konieczności upłynniania majątku fundacji, w szczególności w sytuacji gdy jej mienie stanowić będą udziały bądź akcje spółek.
Możliwość zrzeczenia się prawa do zachowku
Nowe przepisy wprowadzają możliwość zrzeczenia się prawa do zachowku w całości lub w części, obok istniejącej dotychczas w Kodeksie cywilnym możliwości zrzeczenia się dziedziczenia.
Co prawda, w dotychczasowej praktyce i orzecznictwie Sądu Najwyższego utarło się, że zawarcie umowy o zrzeczenie się jedynie prawa do zachowku jest dopuszczalne, mimo że Kodeks cywilny przewiduje w swojej treści wprost jedynie „zrzeczenie się dziedziczenia”.
Masz pytanie lub wątpliwości? Skontaktuj się z naszym ekspertem! Maria Katańska, tel. ,
Niemniej, przesądzanie przez ustawodawcę takiej możliwości i zapisanie jej w Kodeksie cywilnym jest zabiegiem potrzebnym, ponieważ eliminuje ryzyko niejednolitej praktyki orzeczniczej w tym zakresie i zapewnia spadkodawcom oraz spadkobiercom poczucie bezpieczeństwa i większej kontroli nad planową sukcesją.
Zawarcie umowy o zrzeczenie się zachowku pomiędzy spadkodawcą – fundatorem fundacji rodzinnej a jego najbliższymi zapewnia fundacji rodzinnej stabilną sytuację po śmierci fundatora. Nie będzie ona bowiem narażona na konieczność spełnienia roszczeń o zapłatę zachowku, które w praktyce mogłyby zagrozić jej istnieniu z uwagi na konieczność upłynnienia i wyzbycia się części majątku.
Zmiany w zakresie spadkobrania i instytucji zachowku są koniecznym środkiem do tego, aby fundacja rodzinna stała się atrakcyjnym narzędziem służącym do planowania sukcesji firm rodzinnych. Wprowadzone rozwiązania, w szczególności możliwość odroczenia terminu płatności zachowku, rozłożenia go na raty i obniżenia jego wysokości, mają na celu ułatwienie niezakłóconego prowadzenia biznesów rodzinnych przez kolejne pokolenia, bez konieczności upłynniania majątku fundacji, co zagrażałoby w praktyce trwałości firm rodzinnych.
Podsumowanie
- Przy obliczaniu zachowku, do spadku dolicza się fundusz założycielski fundacji rodzinnej wniesiony przez spadkodawcę, w przypadku gdy fundacja ta nie jest ustanowiona w testamencie. Co istotne jednak, fundusz założycielski wniesiony więcej niż 10 lat przed otwarciem spadku nie będzie brany pod uwagę, czyli nie będzie podlegał doliczeniu do spadku, chyba że fundacja rodzinna będzie spadkobiercą.
- Ustawa o fundacji rodzinnej przewiduje możliwość żądania przez obowiązanego do zapłaty zachowku odroczenia terminu jego płatności, rozłożenia go na raty, a - w wyjątkowych przypadkach - jego obniżenia.
- Ustawa wprowadza możliwość zrzeczenia się prawa do zachowku w całości lub w części, obok istniejącej dotychczas w Kodeksie cywilnym możliwości zrzeczenia się dziedziczenia.
Jak możemy pomóc?
Zespół Kancelarii Prawnej Grant Thornton oferuje wsparcie w zakresie sukcesji biznesu, założenia fundacji rodzinnej, strukturyzacji podatkowej wniesienia aktywów do fundacji rodzinnej oraz planowania spadkowego.
Fundacja rodzinna w wielu przypadkach może okazać się rozwiązaniem, które zarówno sukcesorom, jak i nestorom da poczucie bezpieczeństwa, a także uporządkowanej i przyjaznej kolejnym pokoleniom sukcesji na lata.
Więcej o sukcesji firm rodzinnych:
- Fundacja rodzinna i jej organy
- Rola fundatora w fundacji rodzinnej
- Fundacja rodzinna w strukturze holdingowej
- Majątek fundacji rodzinnej
- Zmiany w instytucji zachowku już w 2023 r.
- Kto może być beneficjentem fundacji rodzinnej?
- Zasady odpowiedzialności członków zarządu fundacji rodzinnej
- Fundacja rodzinna – skutki podatkowe
