W naszym artykule szczegółowo omawiamy, jakie uprawnienia przysługują rodzicom adopcyjnym, jakie formalności muszą spełnić oraz na jakie różnice powinni zwrócić uwagę w porównaniu z rodzicami biologicznymi.
Spis treści
- Skąd się biorą różnice w uprawnieniach rodziców adopcyjnych i biologicznych?
- Rodzice adopcyjni i biologiczni – różnice w urlopie rodzicielskim
- Rodzice adopcyjni i biologiczni – różnice w urlopie ojcowskim
- Rodzice adopcyjni i biologiczni – różnice w urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego
- Uwaga na nieścisłości w datach!
W związku z adopcją dziecka (dzieci) rodzicom tzw. adopcyjnym przysługuje pełne prawo do skorzystania z uprawnień, jakie przysługują rodzicom biologicznym – mają prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, do urlopu rodzicielskiego, urlopu wychowawczego i urlopu ojcowskiego. Mogą także korzystać np. z 2 dni zwolnienia od pracy na podstawie art. 188 Kodeksu pracy. Zdecydowana większość przepisów prawa pracy w zakresie uprawnień rodzicielskich dla biologicznych rodziców jest analogiczna także dla rodziców adopcyjnych. Między innymi takie same pozostają:
- wymiary urlopów związanych z rodzicielstwem – urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego, urlopu rodzicielskiego, urlopu wychowawczego i urlopu ojcowskiego;
- wysokość podstawy wymiaru zasiłku macierzyńskiego;
- sposób łączenia urlopu rodzicielskiego przez oboje rodziców;
- liczba części urlopu rodzicielskiego oraz urlopu wychowawczego.
Ustawodawca nie definiuje nigdzie pojęcia „przyjęcie dziecka na wychowanie”. Zgodnie jednak z wyrokami Sądu Najwyższego (np. z 4 czerwca 2012 r., I PK 4/12) o przyjęciu na wychowanie decyduje faktyczne sprawowanie opieki nad dzieckiem. Sąd Najwyższy stwierdził w nim dokładnie, że przyjęcie dziecka na wychowanie oznacza „stałe sprawowanie pieczy nad dzieckiem, polegające na opiece nad nim, przekazywaniu mu wiedzy, zapewnieniu osiągnięcia rozwoju fizycznego i psychicznego oraz doprowadzeniu do samodzielności. Przyjęcie na wychowanie oznacza również podejmowanie w imieniu dziecka istotnych decyzji związanych z jego egzystencją, edukacją i procesem wychowawczym”, a zatem w istocie przejęcie odpowiedzialności za proces wychowawczy.
W procesie adopcyjnym momentem przyjęcia dziecka na wychowanie jest zazwyczaj zamieszkanie dziecka u przyszłych rodziców adopcyjnych – odbywa się to po powierzeniu przez Sąd Opiekuńczy pieczy nad dzieckiem przyszłym rodzicom adopcyjnym. Przyjęcie dziecka na wychowanie (przejęcie pieczy) odbywa się zazwyczaj przed orzeczeniem dotyczącym przysposobienie dziecka.
Skąd się biorą różnice w uprawnieniach rodziców adopcyjnych i biologicznych?
Różnice w zakresie uprawnień rodzicielskich, na które należy zwrócić uwagę w przypadku przysposobienia dziecka, wynikają przede wszystkim z dwóch kwestii:
- brak porodu, którego data determinuje początkową datę urlopu macierzyńskiego;
- wieku przysposabianego dziecka, który niejednokrotnie jest wyższy, niż graniczny określający dla rodziców biologicznych datę końcową urlopu rodzicielskiego czy ojcowskiego.
Rodzice adopcyjni i biologiczni – różnice w urlopie rodzicielskim
Różnice w urlopie rodzicielskim, który przysługuje rodzicom adopcyjnym, w stosunku do urlopu rodzicielskiego dla rodziców biologicznych, są przedstawione poniżej.
- Z urlopu rodzicielskiego pracownicy mogą skorzystać do ukończenia przez dziecko 14 roku życia.
- Pracownicy, którzy przyjęli na wychowanie dziecko w wieku do ukończenia 14 roku życia i wykorzystali 9 tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego (czyli w sytuacji, gdy w trakcie trwania urlopu dziecko kończy wiek 14 lat), mają prawo do 38 tygodni urlopu rodzicielskiego.
- Pracownicy, którzy przyjęli na wychowanie dziecko w wieku do ukończenia 14 roku życia i wykorzystali 9 tygodni urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego (czyli w sytuacji, gdy w trakcie trwania urlopu dziecko kończy wiek 14 lat), w przypadku dziecka posiadającego zaświadczenie, o którym mowa w art. 4 ust. 3 ustawy z dnia 4 listopada 2016 r. o wsparciu kobiet w ciąży i rodzin „Za życiem”, mają prawo do urlopu rodzicielskiego w celu sprawowania opieki nad tym dzieckiem w wymiarze do 62 tygodni urlopu rodzicielskiego.
Do wniosku o udzielenie rodzicowi adopcyjnemu urlopu rodzicielskiego lub jego części, należy dołączyć oświadczenie o dacie przyjęcia dziecka (dzieci) na wychowanie oraz kopię wniosku o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka (dzieci), zawierającego datę urodzenia dziecka (dzieci) z poświadczeniem sądu opiekuńczego o dacie wystąpienia do sądu, lub zaświadczenie sądu opiekuńczego o dacie wystąpienia do sądu o przysposobienie dziecka (dzieci), zawierające datę urodzenia dziecka (dzieci).
Google news
Bądź na bieżąco ze zmianami w prawie, podatkach i księgowości! Zaobserwuj nas w Wiadomościach Google
Rodzice adopcyjni i biologiczni – różnice w urlopie ojcowskim
Jeśli chodzi o różnice w urlopie ojcowskim, który przysługuje adopcyjnemu ojcu, w stosunku do urlopu ojcowskiego w przypadku ojca biologicznego, są one dwojakie.
- Ojciec przysposobionego dziecka ma prawo do urlopu ojcowskiego w wymiarze 2 tygodniu, nie dłużej niż do upływu 12 miesięcy od dnia uprawomocnienia się postanowienia orzekającego przysposobienie dziecka i nie dłużej niż do ukończenia przez dziecko 14 roku życia.
- Do wniosku o udzielenie ojcu adopcyjnemu urlopu ojcowskiego lub jego części należy dołączyć kopię (potwierdzoną za zgodność z oryginałem przez ubezpieczonego, płatnika składek albo Zakład Ubezpieczeń Społecznych) prawomocnego postanowienia sądu o przysposobieniu dziecka.
Pobierz informator: Pracownicze uprawnienia rodzicielskie 2024 – urlopy, świadczenia, wnioski
Rodzice adopcyjni i biologiczni – różnice w urlopie na warunkach urlopu macierzyńskiego
Różnice między urlopem na warunkach urlopu macierzyńskiego dla rodziców adopcyjnych, w stosunku do urlopu macierzyńskiego przysługującego rodzicom biologicznym, są różnorakie. Poniżej kluczowe informacje.
1. Przepisy nie rozstrzygają, który z pracowników ma prawo do tego uprawnienia w sytuacji, w której zarówno adopcyjna matka, jak i adopcyjny ojciec, chcą z nich skorzystać. Uprawnionym jest ten pracownik, który przyjął dziecko na wychowanie i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie jego przysposobienia – może więc z niego skorzystać albo matka, albo ojciec przysposabiający dziecko
2. Pracownik przysposabiający dziecko nie ma obowiązku skorzystania z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego.
3. Z urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego pracownik może skorzystać do ukończenia przez dziecko 14 roku życia.
4. Jeżeli pracownik przyjął na wychowanie dziecko w wieku do 14 roku życia i wystąpił do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka, ma on prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w minimalnym wymiarze 9 tygodni. Dotyczy to sytuacji, gdy w trakcie trwania urlopu dziecko kończy wiek 14 lat.
5. Urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego jest udzielany na wniosek pracownika i składany w postaci papierowej lub elektronicznej w terminie 7 dni od dnia przyjęcia dziecka na wychowanie i wystąpienia do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka. Urlop rozpoczyna się w terminie określonym we wniosku pracownika, jednak nie później niż 21 dni od dnia przyjęcia dziecka na wychowanie i wystąpienia do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka.
6. Wniosek o udzielenie pracownikowi urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego w przypadku przyjęcia dziecka na wychowanie i wystąpienia do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka powinien zawierać:
- imię i nazwisko pracownika;
- imię i nazwisko oraz datę urodzenia dziecka (dzieci) przyjętego na wychowanie, na które ma być udzielony urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego;
- wskazanie okresu, na który ma być udzielony urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego;
- oświadczenie pracownika o dacie przyjęcia dziecka (dzieci) na wychowanie oraz kopię wniosku o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka (dzieci), zawierającego datę urodzenia dziecka (dzieci) z poświadczeniem sądu opiekuńczego o dacie wystąpienia do sądu, lub zaświadczenie sądu opiekuńczego o dacie wystąpienia do sądu o przysposobienie dziecka (dzieci), zawierające datę urodzenia dziecka (dzieci).
Uwaga na nieścisłości w datach!
Co wtedy, gdy data złożenia wniosku o urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz data rozpoczęcia tego urlopu nie są zbieżne?
Zgodnie z art. 183 § 6 Kodeksu pracy, urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego dla rodziców adopcyjnych jest udzielany na wniosek składany przez pracownika w terminie 7 dni od dnia przyjęcia dziecka na wychowanie i wystąpienia do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka. Urlop rozpoczyna się w terminie określonym we wniosku pracownika, jednak nie później niż 21 dni od dnia przyjęcia dziecka na wychowanie i wystąpienia do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka.
Powyższy zapis sugeruje, że przyjęcie dziecka na wychowanie oraz wystąpienie do sądu opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka są czynnościami jednoczesnymi, odbywającymi się dokładnie w tym samym dniu, od którego to dnia liczony jest później termin na złożenie wniosku o urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego oraz termin rozpoczęcia tego urlopu. W praktyce jednak okazuje się, że nie ma raczej możliwości, aby obydwa powyższe zdarzenia odbyły się w tym samym czasie – często bowiem dzieli je okres nawet kilku tygodni. Dzieje się tak dlatego, że dopiero po złożeniu przez przyszłych rodziców adopcyjnych wniosku do Sądu Opiekuńczego o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka, Sąd (niejednokrotnie po kilku tygodniach od złożenia wniosku) wydaje decyzję o powierzeniu pieczy nad dzieckiem, na której to podstawie przyszli rodzice adopcyjni mogą przyjąć dziecko na wychowanie.
Powstaje zatem pytanie, jak w świetle realiów ustalić terminy, o których mowa w art. 183 § 6 Kodeksu pracy? Jeżeli za datę początkową przyjęlibyśmy datę wystąpienia do Sądu Opiekuńczego z wnioskiem o wszczęcie postępowania w sprawie przysposobienia dziecka, to przyszli rodzice nie byliby w stanie wskazać we wniosku daty rozpoczęcia urlopu – kodeksowe „nie później niż 21 od (…)” może przecież w tej sytuacji wypaść albo przed albo po faktycznym przyjęciu dziecka na wychowanie, co mogłoby powodować konieczność rozpoczęcia urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego przed faktycznym przejęciem opieki nad dzieckiem.
Z odsieczą przychodzi Państwowa Inspekcja Pracy, która stoi na stanowisku, że prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego rodzica adopcyjnego powstaje, gdy zostaną spełnione łącznie (ale niekoniecznie jednocześnie) obie przesłanki: przyjęcie dziecka na wychowanie i wystąpienie z wnioskiem do Sądu Opiekuńczego o jego przysposobienie. Dopiero wystąpienie tych dwóch okoliczności uprawnia pracownika do złożenia wniosku o urlop na warunkach urlopu macierzyńskiego. Jeżeli więc pracownik złożył w Sądzie dokumenty, a po jakimś czasie została wydana decyzja Sądu o powierzeniu pieczy i pracownik rozpoczął faktyczną opiekę nad dzieckiem, to właśnie od dnia rozpoczęcia tej opieki należy liczyć terminy, o których mowa w art. 183 § 6 Kodeksu pracy.
Tym samym prawo do urlopu na warunkach urlopu macierzyńskiego może powstać jeszcze przed uprawomocnieniem się postanowienia o przysposobieniu dziecka (jeżeli sąd wyda postanowienie o osobistej styczności przysposabiającego z przysposabianym w formie pieczy nad dzieckiem), jak również z chwilą uprawomocnienia się postanowienia o przysposobieniu dziecka, jeżeli sąd wcześniej nie powierzył przysposabiającemu pieczy nad dzieckiem.
Podstawa prawna
- Ustawa z 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2023 r., poz. 1465)
- Rozporządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z 8 maja 2023 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków
- Rozporządzenie Ministra Rodziny i Pracy i Polityki Społecznej z 8 grudnia 2015 r. w sprawie zakresu informacji o okolicznościach mających wpływ na prawo do zasiłków z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa lub ich wysokość oraz dokumentów niezbędnych do przyznania i wypłaty zasiłków
- Ustawa z 25 czerwca 1999 r. o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa
- Wyrok Sądu Najwyższego z 4 czerwca 2012 r. (sygn. akt I PK 4/12)
- Wyrok Sądu Najwyższego z 4 listopada 2009 r. (sygn. akt I UK 142/09)
Świadczenia i urlopy przysługujące matkom i ojcom zatrudnionym w ramach stosunku pracy
Zobacz wideo:
Czytaj więcej w cyklu o uprawnieniach rodzicielskich:
- Elastyczna organizacja pracy dla rodziców dzieci do lat 8 – najważniejsze informacje
- Zwolnienie na opiekę nad dzieckiem w wymiarze 16 godzin lub dwóch dni – co warto o nim wiedzieć?
- Jak zgłosić noworodka do ubezpieczenia zdrowotnego i o czym pamiętać?
- Ochrona stosunku pracy po powrocie z urlopów związanych z rodzicielstwem
- Urlop macierzyński i urlop zaległy po powrocie z macierzyńskiego – wszystko co musisz wiedzieć
- Urlop ojcowski w bieżącym roku – kluczowe informacje
- Urlop wychowawczy – komu i na jakich zasadach obecnie przysługuje?
- Urlop rodzicielski na nowych zasadach – sprawdź czy wiesz wszystko
- Praca podczas urlopów związanych z rodzicielstwem – macierzyńskiego, rodzicielskiego, wychowawczego
- Zasiłek opiekuńczy – komu przysługuje i na jakich warunkach?
- Zasiłek macierzyński – wymiar, wnioskowanie, niezbędne dokumenty
- Jakie uprawnienia rodzicielskie mają rodzice adopcyjni vs rodzice biologiczni?
- Karmienie piersią a praca – jakie prawa przysługują matkom karmiącym?
- Jakie prace są zakazane dla kobiet karmiących piersią?
- Urlop opiekuńczy – komu przysługuje i jak o niego wnioskować?
- Jakie uprawnienia przysługują rodzicom w przypadku śmierci dziecka?
- Zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej – najważniejsze informacje
- Urlop okolicznościowy z okazji narodzin dziecka – najważniejsze informacje
