Urlop wychowawczy – komu i na jakich zasadach obecnie przysługuje?

Jakie dokumenty są potrzebne do skorzystania z urlopu wychowawczego?

Pracownik chcący skorzystać z urlopu wychowawczego – jak już wspominaliśmy – musi o niego zawnioskować swojemu aktualnemu pracodawcy. Aby to zrobić skutecznie, i aby pracodawca był w stanie dokładnie określić do jakiego wymiaru urlopu wychowawczego pracownik ma prawo, potrzebne są następujące dokumenty:

1. wniosek o urlop wychowawczy (złożony w postaci papierowej lub elektronicznej), zawierający:

• imię i nazwisko wnioskodawcy,
• imię i nazwisko dziecka, na które składany jest wniosek o urlop wychowawczy lub jego część,
• okres, na który ma zostać udzielony urlop wychowawczy lub jego część na wskazane dziecko,
• okres urlopu wychowawczego, który dotychczas został wykorzystany na dane dziecko (przez wnioskodawcę oraz drugiego rodzica lub opiekuna dziecka) – jest to niezbędne dla określenia ile urlopu wychowawczego jeszcze przysługuje wnioskodawcy,
• liczba części urlopu wychowawczego, z których dotychczas skorzystano na dane dziecko (łącznie przez oboje rodziców i/lub opiekunów) – pozwoli ustalić ile jeszcze części urlopu wychowawczego pozostało do wykorzystania;

2. oświadczenie wnioskodawcy o braku zamiaru korzystania przez drugiego rodzica albo opiekuna dziecka z urlopu wychowawczego przez okres wskazany w składanym wniosku albo informacja o okresie, w którym drugi rodzic/opiekun dziecka zamierza korzystać z urlopu wychowawczego w okresie objętym składanym wnioskiem; oświadczenie to nie jest wymagane w razie ograniczenia drugiemu rodzicowi/pozbawienia drugiego rodzica władzy rodzicielskiej albo ograniczenia lub zwolnienia z opieki drugiego opiekuna dziecka, jednak wówczas potrzebna jest kopia prawomocnego orzeczenia sądu o ograniczeniu albo pozbawieniu drugiego rodzica władzy rodzicielskiej albo o ograniczeniu lub zwolnieniu z opieki drugiego opiekuna dziecka, względnie potrzebne są dokumenty lub oświadczenie wnioskodawcy, że zachodzą niedające się usunąć przeszkody do uzyskania informacji od drugiego rodzica lub opiekuna dziecka o braku zamiaru korzystania z urlopu wychowawczego przez okres wskazany we wniosku albo o okresie, w którym drugi rodzic lub opiekun dziecka zamierza korzystać z urlopu wychowawczego w okresie objętym wnioskiem;

3. jeżeli dziecko posiada orzeczenie o niepełnosprawności lub stopień niepełnosprawności – kopia prawomocnego orzeczenia o niepełnosprawności lub stopniu niepełnosprawności dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy, w przypadku, gdy wnioskodawca chce skorzystać z dodatkowego urlopu wychowawczego;

4. w przypadku wnioskowania o udzielenie urlopu wychowawczego w wymiarze 36 miesięcy albo o udzielenie części urlopu wychowawczego, której wymiar – łącznie z dotychczas wykorzystanym urlopem – wyniesie 36 miesięcy, mogą być dodatkowo potrzebne również poniższe dokumenty:

• skrócony odpis aktu zgonu drugiego rodzica dziecka – jeżeli dotyczy, albo
• kopia prawomocnego orzeczenia sądu o ubezwłasnowolnieniu drugiego rodzica dziecka, albo dokument potwierdzający niepełnoletność drugiego rodzica dziecka, gdy rodzice nie są małżeństwem, albo kopia prawomocnego orzeczenia sądu o ustaleniu ojcostwa, w którym sąd nie przyznał ojcu władzy rodzicielskiej – jeżeli dotyczy, albo
• kopia prawomocnego orzeczenia sądu o pozbawieniu drugiego rodzica władzy rodzicielskiej, albo o jej ograniczeniu lub zawieszeniu – jeżeli dotyczy, albo
• kopia prawomocnego orzeczenia sądu o przyznaniu opieki nad dzieckiem jednemu opiekunowi, albo zwolnieniu drugiego opiekuna z opieki – jeżeli dotyczy.

Co z urlopem wypoczynkowym za okres urlopu wychowawczego?

Ustalenie wymiaru urlopu wypoczynkowy po urlopie wychowawczym zależy od tego, w jakim okresie dany pracownik korzystał z urlopu wychowawczego. Obowiązują poniższe zasady:

• jeżeli urlop wychowawczy rozpoczął się później niż 1 stycznia danego roku, to niezależnie od tego, czy pracownik wróci do pracy po urlopie wychowawczym jeszcze w tym samym roku kalendarzowym, czy też już w kolejnym, za bieżący rok przysługuje mu pełen wymiar urlopu – nie pomniejsza się go proporcjonalnie o miesiące, w których przebywał na urlopie wychowawczym;
• jeżeli urlop wychowawczy trwa w dniu 1 stycznia danego roku i będzie trwał cały rok kalendarzowy, tj. do 31 grudnia, to za ten rok pracownikowi nie przysługuje urlop wypoczynkowy;
• jeżeli urlop wychowawczy trwa w dniu 1 stycznia danego roku i w danym roku pracownik wróci do pracy, wymiar urlopu wypoczynkowego za ten rok zostanie mu naliczony proporcjonalnie do okresu zatrudnienia pozostałego do końca roku.

Jakie są zasady korzystania z obniżonego wymiaru czasu pracy podczas urlopu wychowawczego?

W okresie, w którym pracownik ma prawo do urlopu wychowawczego (czyli w sytuacji, gdy na przykład nie wykorzystał go w ogóle lub pozostała mu jego część, ale nadal ma prawo do skorzystania z niego), może zawnioskować u swojego pracodawcy o obniżenie wymiaru czasu pracy (nie niższego, niż ½ etatu), a pracodawca musi uwzględnić taki wniosek. W okresie od dnia złożenia takiego wniosku do dnia powrotu do nieobniżonego wymiaru czasu pracy (nie dłużej jednak niż łącznie przez 12 miesięcy) pracodawca nie może rozwiązać z nim umowy o pracę (wyjątkiem jest ogłoszenie przez pracodawcę upadłości lub likwidacji lub rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika).

Aby skorzystać z obniżonego wymiaru czasu pracy należy co najmniej 21 dni przed rozpoczęciem wykonywania pracy w obniżonym wymiarze czasu pracy złożyć swojemu pracodawcy:

• wniosek – w postaci papierowej lub elektronicznej (z imieniem i nazwiskiem wnioskodawcy, imieniem i nazwiskiem dziecka, na które ma być udzielony urlop wychowawczy, ze wskazaniem okresu, w którym pracownik chce wykonywać pracę w obniżonym wymiarze czasu pracy oraz ze wskazaniem wymiaru czasu pracy),
• skrócony odpis aktu urodzenia dziecka lub zagraniczny dokument potwierdzający urodzenie dziecka wydany przez uprawniony organ dokonujący rejestracji urodzenia w danym kraju albo kopie tych dokumentów; zagraniczny dokument potwierdzający urodzenie dziecka powinien zostać przetłumaczony na język polski, chyba że został wydany na terytorium państw członkowskich Unii Europejskiej, państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym lub Konfederacji Szwajcarskiej oraz państw – stron umów międzynarodowych w zakresie zabezpieczenia społecznego, których stroną jest Rzeczpospolita Polska, w językach urzędowych tych państw,
• oświadczenie o okresie, w którym dotąd wnioskodawca wykonywał pracę w obniżonym wymiarze czasu, gdy był uprawniony do urlopu wychowawczego.

Jeżeli pracownik wcześniej skorzystał już z części urlopu wychowawczego, ale nadal ma do dyspozycji określony wymiar tego urlopu, wówczas może korzystać z obniżonego wymiaru czasu pracy – przez okres odpowiadający pozostałemu do wykorzystania wymiarowi urlopu wychowawczego, nie dłużej jednak niż do zakończenia roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia.

Czy można pracować podczas urlopu wychowawczego?

Podczas urlopu wychowawczego można podjąć pracę zarobkową, jednak należy wówczas pamiętać o dwóch istotnych kwestiach:

• dodatkowe zajęcie nie może zakłócać opieki nad dzieckiem – musi umożliwiać sprawowanie osobistej opieki na dzieckiem (taki jest cel urlopu wychowawczego) – jeżeli zostanie to zakłócone, pracodawca ma prawo wezwać pracownika do pracy;
• jeżeli pracownik podejmie pracę zarobkową u innego pracodawcy, powinien poinformować o tym pracodawcę, u którego korzysta z urlopu wychowawczego – jest to istotne pod kątem ubezpieczeń społecznych.

Czy pracownik wracający z urlopu wychowawczego ma prawo do wykorzystania urlopu wypoczynkowego?

Urlop wychowawczy, przysługujący tuż po urlopie macierzyńskim i rodzicielskim, jest uprawnieniem służącym sprawowaniu osobistej opieki nad dzieckiem. Zgodnie z Kodeksem pracy, wymiar urlopu wychowawczego wynosi do 36 miesięcy i można go wykorzystać do końca roku kalendarzowego, w którym dziecko kończy 6 rok życia. Czy jednak w związku z powrotem z urlopu wychowawczego pracownik ma prawo do wykorzystania urlopu wypoczynkowego? W jaki sposób przebywanie na urlopie wychowawczym wpływa na przysługujący wymiar urlopu wypoczynkowego?

Art. 152 k.p. zakłada, iż „pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego” oraz, że prawa do urlopu nie można się zrzec. W zależności od posiadanego stażu pracy i wykształcenia, wymiar urlopu wynosi odpowiednio 20 lub 26 dni w danym roku kalendarzowym. Równocześnie ustawodawca przewidział pewne wyjątki, które wpływają na proporcjonalne pomniejszenie wspomnianego wyżej wymiaru – wśród nich znajduje się właśnie urlop wychowawczy. Artykuł 155² § 1 k.p. wskazuje, iż pracownikowi powracającemu do pracy u dotychczasowego pracodawcy w ciągu roku kalendarzowego po trwającym co najmniej 1 miesiąc okresie m.in. urlopu wychowawczego przysługuje urlop wypoczynkowy:

• w wymiarze proporcjonalnym do okresu pozostałego do końca danego roku kalendarzowego – w przypadku zatrudnienia na czas nie krótszy, niż do końca danego roku kalendarzowego;
• w wymiarze proporcjonalnym do okresu zatrudnienia w danym roku kalendarzowym – w razie zatrudnienia na czas krótszy, niż do końca roku kalendarzowego.

Jeśli natomiast pracownik rozpocznie przebywanie na urlopie wychowawczym już po nabyciu prawa do urlopu w danym roku kalendarzowym, tj. po 1 stycznia, ma on prawo do przysługującego mu pełnego wymiaru urlopu, tj. 20 lub 26 dni.

Jak nalicza się urlop wypoczynkowy za okres przebywania na urlopie wychowawczym lub w przypadku powrotu z urlopu wychowawczego?

Możliwe są trzy warianty naliczania urlopu wypoczynkowego w związku z przebywaniem na urlopie wychowawczym lub powrotem z urlopu wychowawczego:

• urlop wypoczynkowy w pełnym wymiarze – w przypadku rozpoczęcia urlopu wychowawczego po 1 stycznia danego roku kalendarzowego;
• urlop wypoczynkowy proporcjonalny – w przypadku powrotu do pracy w danym roku kalendarzowym, odpowiednio do czasu trwania umowy (jeśli umowa kończy się wcześniej niż dany rok kalendarzowy) lub czasu pozostałego do końca roku;
• brak urlopu wypoczynkowego za dany rok kalendarzowy – w przypadku przebywania na urlopie wychowawczym przez cały rok kalendarzowy (czyli od 1 stycznia do 31 grudnia danego roku).

Powyższe oznacza, że jeśli na przykład pracownik przebywał na urlopie wychowawczym od 1 stycznia 2021 do 30 kwietnia 2023 roku, wówczas za rok 2021 oraz 2022 nie przysługuje mu prawo do urlopu wypoczynkowego, natomiast za rok 2023 otrzyma urlop wypoczynkowy naliczony proporcjonalnie do końca trwania umowy w tym roku lub zakończenia roku. Gdyby pracownik rozpoczął urlop wychowawczy tylko dzień później, tj. 2 stycznia, miałby prawo do urlopu wypoczynkowego za rok 2021 w przysługującym mu pełnym wymiarze, co z kolei może przyczyniać się do kumulacji urlopu wypoczynkowego.

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz. U. z 2023 r., poz. 1465), Rozporządzenie Ministra Rodziny i Polityki Społecznej z dnia 8 maja 2023 r. w sprawie wniosków dotyczących uprawnień pracowników związanych z rodzicielstwem oraz dokumentów dołączanych do takich wniosków

WSPÓŁAUTORKA: Anna Krasoń

Zobacz wideo:

Czytaj więcej w cyklu o uprawnieniach rodzicielskich:

1. Elastyczna organizacja pracy dla rodziców dzieci do lat 8 – najważniejsze informacje
2. Zwolnienie na opiekę nad dzieckiem w wymiarze 16 godzin lub dwóch dni – co warto o nim wiedzieć?
3. Jak zgłosić noworodka do ubezpieczenia zdrowotnego i o czym pamiętać?
4. Ochrona stosunku pracy po powrocie z urlopów związanych z rodzicielstwem
5. Urlop macierzyński i urlop zaległy po powrocie z macierzyńskiego – wszystko co musisz wiedzieć
6. Urlop ojcowski w bieżącym roku – kluczowe informacje
7. Urlop wychowawczy – komu i na jakich zasadach obecnie przysługuje?
8. Urlop rodzicielski na nowych zasadach – sprawdź czy wiesz wszystko
9. Praca podczas urlopów związanych z rodzicielstwem – macierzyńskiego, rodzicielskiego, wychowawczego
10. Zasiłek opiekuńczy – komu przysługuje i na jakich warunkach?
11. Zasiłek macierzyński – wymiar, wnioskowanie, niezbędne dokumenty
12. Jakie uprawnienia rodzicielskie mają rodzice adopcyjni vs rodzice biologiczni?
13. Karmienie piersią a praca – jakie prawa przysługują matkom karmiącym?
14. Jakie prace są zakazane dla kobiet karmiących piersią?
15. Urlop opiekuńczy – komu przysługuje i jak o niego wnioskować?
16. Jakie uprawnienia przysługują rodzicom w przypadku śmierci dziecka?
17. Zwolnienie od pracy z powodu działania siły wyższej – najważniejsze informacje
18. Urlop okolicznościowy z okazji narodzin dziecka – najważniejsze informacje