Dostęp do rynku pracy, edukacji i służby zdrowia, legalny pobyt na terytorium Polski przez 18 miesięcy z możliwością przedłużenia, jednorazowe wsparcie finansowe w wysokości 300 zł dla obywatela Ukrainy uciekającego przed wojną oraz 40 zł dziennie przez dwa miesiące dla Polaków goszczących uchodźców – to kluczowe rozwiązania opublikowanej już w Dzienniku Ustaw specustawy o pomocy obywatelom Ukrainy w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium tego państwa.
AKTUALIZACJA: Ustawa została podpisana przez Prezydenta 12 marca br. i tego samego dnia opublikowana w Dzienniku Ustaw. Przepisy weszły w życie z datą wsteczną, tj. od 24 lutego 2022 roku. Straż Graniczna podała 14 marca rano, że od 24 lutego 2022 do Polski dotarło 1,758 miliona uchodźców. Poniżej kluczowe założenia ustawy.
Legalny pobyt uchodźców z Ukrainy w Polsce
- Uchodźcy z Ukrainy, którzy legalnie przybyli do Polski po 24 lutego br. i planują tu zostać (nie traktują Polski jako kraju tranzytowego) mają zapewnioną legalność pobytu na terenie RP na czas 18 miesięcy, o ile w ciągu maksymalnie 60 dni od przekroczenia polskiej granicy złożą stosowny wniosek (tzw. szybka ścieżka zostanie zniesiona w późniejszym okresie w drodze rozporządzenia). Uproszczona legalizacja pobytu nie dotyczy m.in. osób posiadających zezwolenia na pobyt stały, rezydenta, pobyt czasowy, status uchodźcy czy ochronę uzupełniającą. Wyjazd obywatela Ukrainy z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na okres powyżej 1 miesiąca pozbawia go ww. uprawnienia.
- Ww. osoby zainteresowane dalszą legalizacją swojego pobytu w Polsce (wcześniej przebywające w RP legalnie) mogą ubiegać się o zezwolenie na pobyt czasowy, udzielany jednorazowo na okres 3 lat, licząc od daty wydania decyzji. Wniosek mogą składać w okresie minimum 9 miesięcy od dnia wjazdu oraz maksymalnie do 18 miesięcy od daty inwazji Rosji na Ukrainę (tj. 24 lutego br.). Zgoda na pobyt czasowy jednocześnie uprawnia do legalnego podjęcia pracy bez konieczności posiadania zezwolenia na pracę.
- Obywatele Ukrainy uciekający przed wojną mogą ubiegać się także o nr PESEL w specjalnym trybie (tj. na wniosek zawierający jedynie podstawowe dane) zapewniający dostęp do szeregu usług publicznych (jednak nie zapewniający jednocześnie uzyskania polskiego obywatelstwa), a także o profil zaufany (uzyskiwany razem z nr PESEL).
- Jeśli wjazd obywatela Ukrainy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej nie został zarejestrowany przez komendanta placówki Straży Granicznej podczas kontroli granicznej, rejestracja pobytu jest możliwa na wniosek uchodźcy. Wniosek ten (na specjalnym wzorze) należy złożyć w siedzibie organu gminy maksymalnie 60 dnia od daty wjazdu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
- Obywatele ukraińscy przebywający w Polsce legalnie w dniu 24 lutego 2022 r. mają zapewnione przedłużenie legalności pobytu do końca 2022 roku.
Nasz ekspert Monika Smulewicz jest do Twojej dyspozycji.
Legalna praca dla uchodźców z Ukrainy
- Uchodźcy z Ukrainy mają prawo do wykonywania pracy na terytorium RP, o ile: (1) przebywają legalnie w Polsce na podstawie przepisów specustawy lub (2) przebywając legalnie na terytorium RP zostanie im powierzona praca przez pracodawcę, który w terminie 14 dni od daty podjęcia pracy przez obywatela Ukrainy (na okres do 24 miesięcy) powiadomi o tym fakcie stosowny urząd pracy (właściwy ze wzgl. na siedzibę lub miejsce zamieszkania podmiotu powierzającego pracę danemu obywatelowi Ukrainy) za pośrednictwem portalu praca.gov.pl.
- Obywatele Ukrainy uciekający przed wojną mają także możliwość rejestracji w powiatowych urzędach pracy, jako osoby poszukujące pracy lub bezrobotne, a także mogą korzystać z usług rynku pracy (np. pośrednictwa pracy, poradnictwa zawodowego czy szkoleń) na analogicznych zasadach, jak polscy obywatele.
- Projekt przewiduje ponadto uproszczoną procedurę dla lekarzy i pielęgniarek przybywających do Polski z Ukrainy po 24 lutego br. – zgodnie z zapisami, każdy lekarz lub pielęgniarka z uprawnieniami może na uproszczonych zasadach podjąć pracę w każdym podmiocie leczniczym mającym umowę z NFZ, jednak – jako podaje portal prawo.pl – „by uzyskać prawo do wykonywania zawodu trzeba dostarczyć wszystkie dokumenty określające przebieg i czas trwania studiów”, co w praktyce w wielu przypadkach może być trudne.
Czytaj więcej: Pomoc humanitarna dla Ukrainy – preferencje podatkowe dla firm i instytucji
Wsparcie socjalne dla obywateli Ukrainy
Świadczenia rodzinne: zapewnione prawo do pracy dla obywateli Ukrainy uciekających przed wojną daje im także dostęp do świadczeń społecznych, tj.: świadczenia rodzinnego, wychowawczego, dobry start oraz rodzinnego kapitału opiekuńczego) czy dofinansowania opłaty rodzica za pobyt dziecka w żłobku, klubie dziecięcym lub u dziennego opiekuna.
Opieka medyczna: wszyscy uchodźcy z Ukrainy legalnie przebywający w Polsce mają dostęp do publicznego systemu ochrony zdrowia na tych samych zasadach, co obywatele Polski (poza leczeniem lub rehabilitacją uzdrowiskową); koszt świadczeń pokryje NFZ z budżetu państwa. Ponadto będą mogli liczyć na bezpłatną pomoc psychologiczną, jeśli taka zostanie zorganizowana w ramach danej gminy.
Wsparcie bytowe: obywatele Ukrainy, którzy przybyli do Polski po 24 lutego br. i przebywają w Polsce legalnie mogą ubiegać się o jednorazowe świadczenie pieniężne na utrzymanie w wysokości 300 zł na osobę. Świadczenie będą wypłacać gminy, które otrzymają dotację celową. Ponadto samorządy mają zapewniać pomoc w zakwaterowaniu czy uzyskaniu całodziennego wyżywienia zbiorowego, paczek żywnościowych lub posiłków w ramach Programu Operacyjnego Pomoc Żywnościowa 2014–2020 (współfinasowanego z Europejskiego Funduszu Pomocy Najbardziej Potrzebującym).
Pomoc dla dzieci i uczniów: dzieci i uczniowie przebywający w Polsce na podstawie specustawy mają zapewnione bezpłatne wykształcenie, dzięki organizowanym w tym celu zajęciom dydaktycznym, wychowawczym i opiekuńczym (podlegającym organizacyjnie szkołom i przedszkolom); podobnie ukraińscy studenci mogą bezpłatnie kontynuować naukę na polskich uczelniach. Małoletni bez opieki, legalnie przebywający w Polsce na podst. specustawy, mają zapewnionego tymczasowego opiekuna ustanawianego na wniosek lub z urzędu przez: faktycznego opiekuna ujawnionego w rejestrze, Straż Graniczną lub policję, prokuratora, organ gminy lub przedstawiciela organizacji międzynarodowej/pozarządowej udzielającej pomocy.
Świadczenia dla darczyńców: osoby fizyczne goszczące uchodźców z Ukrainy – zapewniające im zakwaterowanie i wyżywienie – są uprawnione do otrzymania świadczenia z gminy (na podstawie zwartej z nią umowy) w wysokości prawdopodobnie ok. 40 zł dziennie (maksymalną wysokość świadczenia pieniężnego ustali Rada Ministrów w drodze rozporządzenia) przez maksymalnie 60 dni, tj. ok. 1200 zł miesięcznie.
Partner, ekspert prawa pracy w zespole Kancelarii prawnej Grant Thornton
Specustawa jest ustawą szczególną, istniejącą obok obowiązujących aktów prawnych w obszarze migracji i azylu, w szczególności ustawy z dnia 12 grudnia 2013 r. o cudzoziemcach oraz ustawy z dnia 13 czerwca 2003 r. o udzielaniu cudzoziemcom ochrony na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
W specustawie przewidziano upoważnienie dla Rady Ministrów do określenia, w drodze rozporządzenia, daty stanowiącej ostatni dzień okresu, w którym przybycie na terytorium Polski obywatela Ukrainy będzie skutkować tym, że pobyt jego będzie uznawany za legalny. Rada Ministrów będzie brała pod uwagę liczbę cudzoziemców napływających do Polski, sytuację ludności cywilnej i perspektywę zakończenia wojny na Ukrainie, ale także względy obronności, bezpieczeństwa Państwa, ale także ochrony bezpieczeństwa i porządku publicznego.
Ponadto: działalność gospodarcza dla Ukraińców, ochrona miejsc pracy i czas służby
Działalność gospodarcza: Koniecznie trzeba wspomnieć, że obywatele Ukrainy, których pobyt na terytorium Polski będzie uznany za legalny na podstawie omawianej specustawy lub obowiązującej ustawy z o cudzoziemcach,
Ważny fragment
będą mogli podejmować i wykonywać działalność gospodarczą na terytorium Polski na takich samych zasadach jak obywatele polscy, ale pod warunkiem uzyskania przez obywatela Ukrainy numeru PESEL.
W przypadku gdy pobyt przedsiębiorcy – obywatela Ukrainy na terytorium Rzeczypospolitej przestanie być legalny, przedsiębiorca będzie podlegać wykreśleniu z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.
Ochrona polskich miejsc pracy: Minister właściwy do spraw pracy będzie mógł określić, w drodze rozporządzenia, liczbę obywateli Ukrainy, którym podmiot powierzający wykonywanie pracy będzie mógł powierzyć wykonywanie pracy, ustaloną w stosunku do liczby wszystkich osób, którym ten podmiot powierza wykonywanie pracy, kierując się względami bezpieczeństwa państwa i porządku publicznego, ochroną lokalnych rynków pracy oraz zasadą komplementarności zatrudnienia cudzoziemców w stosunku do obywateli polskich.
Czas służby funkcjonariuszy Policji, Straży Granicznej, Państwowej Straży Pożarnej, Służby Celno-Skarbowej oraz Służby Ochrony Państwa, którzy pełnili służbę, realizując zadania bezpośrednio związane z pobytem osób, które przybyły na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej w związku z konfliktem zbrojnym na terytorium Ukrainy, może przekraczać 40 godzin tygodniowo, z zachowaniem prawa do nieprzerwanego wypoczynku. W zamian za czas służby przekraczający ustawowo określoną normę czasu służby funkcjonariuszowi, ma przysługiwać po zakończeniu okresu rozliczeniowego rekompensata pieniężna.
AUTORZY: Honorata Zakrzewska-Krzyś, Starszy specjalista, Outsourcing kadr i płac, Jolanta Zarzecka-Sawicka, Partner, ekspert prawa pracy w zespole Kancelarii prawnej Grant Thornton
Czytaj więcej o prawnych rozwiązaniach dotyczących pomocy obywatelom Ukrainy
- Jak zatrudnić obywatela Ukrainy krok po kroku? INSTRUKCJA
- Jak zalegalizować pobyt czasowy członków rodzin obywateli Ukrainy?
- Projekt specustawy: praca dla uchodźców z Ukrainy dzięki pieczątce w paszporcie?
- Pomoc Ukrainie a podatek PIT, CIT i dochodowy
- Pomoc dla obywateli Ukrainy a podatek dochodowy i VAT
- Czy obywatel Ukrainy może założyć działalność gospodarczą w Polsce?
- Jak obywatel Ukrainy może założyć jednoosobową działalność gospodarczą w Polsce?
- Specustawa: legalizacja pobytu i pracy uchodźców z Ukrainy
- Darowizny na rzecz Ukrainy bez podatku w spółkach ryczałtowych
