Stan epidemii i zagrożenia epidemicznego w związku z COVID-19
Na wstępie warto przypomnieć, że stan zagrożenia epidemicznego w związku z COVID-19 został ogłoszony 14 marca 2020 r. Stan zagrożenia epidemicznego został odwołany 20 marca 2020 r. w związku z ogłoszeniem tego samego dnia stanu epidemii. Stan epidemii został odwołany 16 maja 2022 r., od tego dnia obowiązywał natomiast stan zagrożenia epidemicznego, który został odwołany dopiero 1 lipca 2023 r.
Konstytucyjność zawieszenia biegu terminu przedawnienia karalności
Pytanie prawne do Trybunału Konstytucyjnego zadał w 2022 roku Sąd Rejonowy w Jarosławiu. W momencie ogłoszenia stanu zagrożenia epidemicznego oraz stanu epidemii, termin zniesienia stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii nie był znany, zatem nie było możliwe ustalenie terminów, do których trwać będzie wydłużenie okresów przedawnienia.
Pytanie dotyczyło konstytucyjności art. 15zzr1 ust. 1 ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych. Zgodnie z jego brzmieniem w okresie obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, ogłoszonego z powodu COVID-19, oraz w okresie 6 miesięcy po ich odwołaniu nie biegnie przedawnienie karalności czynu oraz przedawnienie wykonania kary w sprawach o przestępstwa i przestępstwa skarbowe. Okresy te liczy się od dnia 14 marca 2020 r. – w przypadku stanu zagrożenia epidemicznego, oraz od dnia 20 marca 2020 r. – w przypadku stanu epidemii.
Zdaniem sądu pytającego w przypadku kwestionowanej regulacji ustawodawca nie wskazał terminu do którego obowiązywać będzie omawiane zawieszenie biegu terminów przedawnienia karalności przestępstw i przedawnienia wykonania kary, jak również nie określił maksymalnego limitu czasowego do którego może ono trwać.
Przepis ustawy covidowej zawieszający bieg terminu przedawnienia tworzy w istocie instytucję „zawieszenia przedawnienia na czas nieokreślony”, godząc przez to w obywatelskie poczucie przewidywalności i pewności prawa, co prowadzi do jego niezgodności z art. 2 Konstytucji RP.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 12 grudnia 2023 r. orzekł, że kontrowersyjny art. 15zzr1 ust. 1 ustawy covidowej jest niezgodny z art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Trybunał Konstytucyjny zauważył, że badany przepis był sprzeczny z regulacją art. 44 § 2 Kodeksu karnego skarbowego przez to, że – mimo przedawnienia należności publicznoprawnej – nadal utrzymywał karalność przestępstwa z nią związanego. Trybunał wskazał również, że zawieszenie przedawnienia karalności czynu bez wskazania konkretnej daty (mimo nawet upływu biegu przedawnienia należności publicznoprawnej) przełożyło się na to, że przy jednoczesnym uspokojeniu sytuacji epidemicznej (co stanowi fakt notoryjny) narażało zainteresowane podmioty na skutki prawne, które nie mogły być uprzednio przewidziane. Trybunał podkreślił, że uchwalane przez ustawodawcę nowe przepisy nie mogą zaskakiwać ich adresatów, co do dalszego postępowania władz publicznych.
Oceniany pod kątem konstytucyjności przepis został dodany do tzw. ustawy covidowej z dniem 27 czerwca 2021 r. jednak już przed wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego został uchylony z dniem 1 października 2023 r.
Gdy dojdzie do przedawnienia, niemożliwe jest wymierzenie jakiejkolwiek kary lub jakiegokolwiek środka karnego, choć czyn taki nadal jest przestępstwem. W okresie obowiązywania niekonstytucyjnego przepisu mógł być on stosowany w licznych sprawach karnych jak i karnoskarbowych, co oznaczało nieuzasadnione zawieszenie biegu przedawnienia – gdyby nie niekonstytucyjne przepisy karalność by się przedawniła.
Wyrok Trybunału Konstytucyjnego oznacza, że przepis ten nie powinien być uwzględniany, co w sprawach zakończonych, w których zastosowano badany przepis, otwiera drogę do wznowienia postępowań, w których wydane zostały wyroki karne – przyjmując bowiem, że niekonstytucyjny przepis nie obowiązywał – nie powinny one być wydane, bo sprawy uległy przedawnieniu. W sprawach karnych czy karnych skarbowych, które są w toku wyrok Trybunału powoduje pominięcie niekonstytucyjnego przepisu przy orzekaniu i stosowanie przepisów ogólnych w zakresie biegu przedawnienia (co również może wiązać się w konkretnych przypadkach z koniecznością umorzenia spraw z uwagi na ich przedawnienie).
Wyrok Trybunału może mieć również duże znaczenie dla rozstrzygnięcia spraw podatkowych, zwłaszcza tam gdzie bieg terminu przedawnienia zobowiązań podatkowych był zawieszony ze względu na trwające postępowanie karnoskarbowe. Przyjmując bowiem że postępowanie karnoskarbowe winno być umorzone z uwagi na przedawnienie, nieskuteczne było również zawieszenie biegu przedawnienia zobowiązania podatkowego.
AUTORKA: Paulina Mielcarz-Pawlak, Bieżące doradztwo podatkowe
