30 września br. wejdzie w życie nowe rozporządzenie dotyczące wykazu prac wzbronionych młodocianym oraz warunków ich zatrudniania przy niektórych z tych prac. Rozporządzenie to zostało opublikowane 29 czerwca 2023 r. w Dzienniku Ustaw (Dz. U. 2023 r. poz. 1240), zastępując akt wykonawczy o tym samym tytule z 24 sierpnia 2004 r. (Dz.U. z 2016 r. poz. 1509).
Nadrzędnym celem nowych przepisów jest dostosowanie regulacji do postępu technicznego w wybranych gałęziach gospodarki (gł. w przemyśle) oraz skuteczniejsza ochrona młodocianych pracowników, uwzględniająca nowe zagrożenia (m.in. e-papierosy czy treści pornograficzne), unijne regulacje (dyrektywę Rady 94/33 WE w sprawie ochrony pracy osób młodych) oraz akty krajowe (rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 15 lutego 2019 r. w sprawie ogólnych celów i zadań kształcenia w zawodach szkolnictwa branżowego oraz klasyfikacji zawodów szkolnictwa branżowego). Poniżej prezentujemy kluczowe postanowienia ww. przepisów.
Najważniejsze założenia nowego rozporządzenia o pracy młodocianych
Omawiane rozporządzenie określa wykaz prac, które są wzbronione dla osób młodocianych – są one zdefiniowane w załączniku nr 1 do ww. rozporządzenia oraz wskazuje przy których pracach wzbronionych młodocianym można zatrudniać osoby powyżej 16 r.ż. (w określonych okolicznościach) – załącznik nr 2.
Co do zasady, wzbronione jest zatrudnianie młodocianych przy takich pracach, jak:
- prace związane z nadmiernym wysiłkiem fizycznym, wymuszoną pozycją ciała oraz zagrażające prawidłowemu rozwojowi psychicznemu;
- prace w narażeniu na szkodliwe działanie czynników chemicznych, pyłowych, fizycznych i biologicznych;
- prace stwarzające zagrożenia wypadkowe, tj. prace, podczas których młodociani są narażeni na zwiększone niebezpieczeństwo urazów.
Zezwolenie na zatrudnianie młodocianych powyżej 16 lat
Młodociani w wieku powyżej 16 lat mogą być zatrudniani przy niektórych rodzajach prac wzbronionych, jeżeli:
- jest to niezbędne do odbycia przygotowania zawodowego,
- dany rodzaj pracy jest określony w załączniku nr 2 do ww. rozporządzenia (pt.: „Wykaz niektórych prac wzbronionych młodocianym, przy których zezwala się na zatrudnianie młodocianych w wieku powyżej 16 lat”)
- oraz jeśli zatrudnienie młodocianego przy takiej pracy nie ma charakteru stałego (sprowadza się do zaznajomienia go z czynnościami niezbędnymi do odbycia przygotowania zawodowego).
UWAGA! Wszystkie powyższe warunki muszą być spełnione łącznie.
Zmiany w dotychczasowych regulacjach dotyczących pracy młodocianych
Ręczne prace transportowe zakazane młodocianym zostały określone przez ustawodawcę poprzez zakres dopuszczalnych wartości wskazanych procentowo wobec norm dla dorosłych, i tak są one zabronione, jeżeli przekraczają dla:
- dziewcząt – 60% dopuszczalnej wartości obciążenia kobiet,
- chłopców – 40% dopuszczalnej wartości obciążenia mężczyzn.
Katalog prac zagrażających prawidłowemu rozwojowi psychicznemu młodocianych został poszerzony o prace:
- związane z promocją i użytkowaniem wyrobów tytoniowych,
- związane z produkcją, sprzedażą i reklamą treści pornograficznych,
- przy których istnieje prawdopodobieństwa użycia siły wobec zwierząt,
- w zakładach pogrzebowych.
Z katalogu prac wzbronionych młodocianym zostały równocześnie usunięte następujące profesje:
- sprzątacza wagonów,
- konduktora w autobusach i trolejbusach,
- konwojenta
- czy mechanika obsługi naziemnej samolotów.
Nowością w przepisach jest również obniżenie obowiązującego dotąd minimum temperatury przy pracach wykonywanych na zewnątrz – do 10°C (wcześniej minimum to wynosiło 14°C), a także usunięcie z wykazu prac wzbronionych młodocianym zadań realizowanych w środowisku o dużych wahaniach parametrów mikroklimatu – zwłaszcza przy występowaniu nagłych zmian temperatury powietrza w zakresie przekraczającym 15°C, przy braku możliwości stosowania co najmniej 15-minutowej adaptacji w pomieszczeniach o temperaturze pośredniej;
Bezpieczeństwo i ochrona zdrowia osób młodocianych
Pracodawcy zatrudniający młodocianych przy pracach wyjątkowo dozwolonych osobom powyżej 16 r. ż., muszą podjąć działania zapewniające im bezpieczeństwo oraz szczególną ochronę zdrowia podczas pracy. Co to oznacza w praktyce?
- Przed dopuszczeniem młodocianych do pracy, pracodawca musi dokonać oceny ryzyka związanego z wykonywaną pracą – ocena ta powinna uwzględniać m.in. wyposażenie oraz organizację stanowisk pracy młodocianych (w tym stan maszyn, narzędzi i sprzętu), organizację procesów pracy czy ich powiązania, a także identyfikację czynników chemicznych, pyłowych, fizycznych i biologicznych występujących w środowisku pracy młodocianego (w tym ich oddziaływania na organizm młodocianego oraz stopień i okres jego narażenia na te czynniki i środki ochrony). Ponadto pracodawca powinien uwzględnić zwiększone ryzyko wynikające z braku doświadczenia młodocianych, ich świadomości istniejących lub potencjalnych zagrożeń oraz niepełnej dojrzałości fizycznej i psychicznej. Owej oceny pracodawca powinien dokonać również przy zmianie organizacji pracy młodocianego oraz przed zmianą miejsca pracy lub sposobu jej wykonywania.
- Pracodawca powinien także nieodpłatnie wyposażyć młodocianych pracowników w środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników w środowisku pracy (w tym w roboczą odzież i obuwie) oraz zaopatrzyć ich w niezbędne instrukcje obsługi ww. środków ochrony.
- Pracownicy młodociani powinni także mieć możliwość skorzystania z przerwy w pracy (w celach odpoczynku) w pomieszczeniach odizolowanych od czynników niebezpiecznych, szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych.
- Pracodawca powinien równocześnie poinformować młodocianych w sposób dla nich zrozumiały o możliwych zagrożeniach i wszelkich podjętych działaniach prozdrowotnych.
- Pracodawca powinien także zapewnić stały nadzór nauczycieli, instruktorów praktycznej nauki zawodu lub innych osób uprawnionych do prowadzenia praktycznej nauki zawodu nad wykonywaniem pracy przez młodocianych.
- Odrębnie, do obowiązków pracodawcy wprowadzenie niezbędnych zmian w wewnątrzzakładowych regulaminach, w tym sporządzenie wykazu wykonywanych w danym zakładzie prac wzbronionych młodocianym oraz takich prac, przy których zezwala się na zatrudnienie młodocianych w celu odbycia przygotowania zawodowego.
Partner w Kancelarii Prawnej Grant Thornton
Pracodawcy powinni zwrócić uwagę, że podobnie jak rozporządzenie wcześniejsze z 2004 roku, nowe rozporządzenie zawiera dwa rodzaje wykazów prac – wykaz prac wzbronionych młodocianym i wykaz zawierający prace, do których można zatrudnić młodocianych w wieku powyżej 16 lat, jeżeli jest to niezbędne do odbycia przygotowania zawodowego. A zatem prace objęte wykazem „dla odbycia przygotowania zawodowego”, pomimo, że są pracami wzbronionymi, to w określonych przypadkach i na określonych zasadach warunkowo mogą być wykonywane. Przy czym, w naszej ocenie, takiemu dopuszczeniu powinien przyjrzeć się także specjalista BHP i dokonać oceny ryzyka zawodowego.
Senior Associate w Zespole Kancelarii Prawnej Grant Thornton
Wykaz prac wzbronionych młodocianym oraz wykaz stanowisk pracy dozwolonych pracownikom młodocianym w celu odbywania przygotowania zawodowego stanowią obligatoryjne elementy regulaminu pracy (art. 1041 § 6 i 7 Kodeksu pracy) i jako takie powinny zostać ustalone w każdym zakładzie pracy, w którym wykonywane są prace wzbronione młodocianym. Wejście w życie z końcem września rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 czerwca 2023 r. wymaga od pracodawcy weryfikacji treści załączników do rozporządzenia pod kątem konieczności aktualizacji wykazów ujętych w regulaminach pracy. W przypadku występowania u zatrudniającego prac, których zgodnie z nowymi przepisami nie mogą wykonywać młodociani, powinna nastąpić aktualizacja wykazu prac wzbronionych. Zaktualizowane powinny być także wykazy prac wzbronionych, które mogą wykonywać małoletni w celu przygotowania zawodowego ekspert. Jednocześnie należy pamiętać że przy aktualizacji wykazów powinien uczestniczyć lekarz sprawujący profilaktyczną opiekę zdrowotną nad młodocianymi, a same wykazy powinny zostać zamieszczone w widocznym miejscu, w każdej komórce organizacyjnej, w której są zatrudnieni młodociani (art. 5 § 2 i 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 19 czerwca 2023 r.).
Masz pytanie lub wątpliwości? Skontaktuj się z naszym ekspertem z zakresu prawa pracy:
- Jolanta Zarzecka-Sawicka tel. +48 885 661 238 mail: jolanta.zarzecka-sawicka@pl.gt.com
- Michał Mieszkowski tel. +48 723 442 852 mail: michal.mieszkowski@pl.gt.com
UWAGA! Przestrzeganie przepisów o zatrudnieniu młodocianych jest istotne – ich naruszenia stanowi wykroczenie przeciwko prawom pracowników zagrożonym grzywną do 30.000 zł (art. 281 § 1 pkt 5 Kodeks pracy).
Przypominamy, że młodociany w rozumieniu Kodeksu pracy (Kp) to osoba, która ukończyła 15 lat, a nie przekroczyła 18 lat. Regulacje dotyczące zatrudniania młodocianych są precyzyjnie określone zarówno w Kp, jak i w odpowiednich rozporządzeniach. Młodocianych można angażować do pracy w ramach przygotowania zawodowego lub na podstawie umowy o pracę, ale tylko do wykonywania zadań, które nie są ciężkie ani niebezpieczne dla ich zdrowia i rozwoju. Ważne jest, aby praca nie kolidowała z ich obowiązkami szkolnymi. Przed rozpoczęciem pracy młodociani muszą przejść badania lekarskie, a w trakcie zatrudnienia podlegają regularnym kontrolom zdrowotnym. Ze względu na ich młody wiek i brak doświadczenia, konieczne jest zachowanie szczególnych środków ostrożności w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy. Ograniczenia dotyczą także czasu pracy: osoby poniżej 16 roku życia mogą pracować maksymalnie 6 godzin dziennie, podczas gdy starsi młodociani – do 8 godzin. Dodatkowo nie mogą oni pracować w godzinach nadliczbowych, ani nocą.
AUTORKA: Honorata Zakrzewska-Krzyś, Outsourcing kadr i płac
