Jak „podatkowo” poprawić płynność, gdy Tarcza Antykryzysowa nie wystarczy

Działania dostępne bez składania wniosku. Ulgi na złe długi

Możliwości wpływania na swoje zobowiązania podatkowe, z których można skorzystać bez składania wniosków, dotyczą przede wszystkim nieuregulowania zobowiązań przez kontrahenta – tzw. „ulga na złe długi” (art. 89a Ustawy VAT). Pozwala ona na obniżenie podstawy opodatkowania o wartość VAT należnego od faktycznie nieotrzymanego wynagrodzenia. Aby skorzystać z ulgi, muszą być spełnione łącznie następujące warunki:

1. dostawa towaru lub świadczenie usług, których dotyczy korekta, musi być dokonana na rzecz podmiotu zarejestrowanego jako podatnik VAT czynny, niebędącego w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego, upadłościowego ani w trakcie likwidacji;
2. na dzień poprzedzający dzień złożenia deklaracji podatkowej, w której dokonuje się korekty, wierzyciel i dłużnik muszą być podatnikami zarejestrowanymi jako podatnicy VAT czynni, a dłużnik nie może być w trakcie postępowania restrukturyzacyjnego, upadłościowego ani w trakcie likwidacji;
3. od daty wystawienia faktury dokumentującej wierzytelność nie mogą upłynąć 2 lata, licząc od końca roku, w którym została wystawiona.

Korekta może nastąpić w rozliczeniu za okres, w którym nieściągalność wierzytelności uznaje się za uprawdopodobnioną, pod warunkiem, że do dnia złożenia przez wierzyciela deklaracji podatkowej za ten okres wierzytelność nie została uregulowana lub zbyta w jakiejkolwiek formie. Nieściągalność wierzytelności uważa się za uprawdopodobnioną, w przypadku gdy wierzytelność nie została uregulowana lub zbyta w ciągu 90 dni od dnia upływu terminu jej płatności określonego w umowie lub na fakturze.

W przypadku częściowego uregulowania należności, podstawę opodatkowania oraz kwotę podatku należnego zwiększa się w odniesieniu do tej części. Warto jednocześnie dodać, że gdy te warunki są spełnione, dłużnik jest „symetrycznie” obowiązany do korekty odliczonej kwoty podatku wynikającej z tej faktury, w rozliczeniu za okres, w którym upłynął 90 dzień od dnia upływu terminu płatności określonego w umowie lub na fakturze (art.89b Ustawy VAT). Tożsama zasada obowiązuje odnośnie częściowego uregulowania należności (nabywca traci prawo do odliczenia od nieuregulowanej części).

Od 1 stycznia 2020 r. przepisy o „uldze na złe długi” obowiązują także w podatkach dochodowych na mocy art. 18d Ustawy CIT i 26i Ustawy PIT). Zasady są zbliżone do funkcjonujących w VAT i sprowadzają się do możliwości zmniejszenia podstawy opodatkowania o zaliczaną do przychodów wartość należności, która nie została opłacona w terminie 90 dni, licząc od dnia upływu terminu płatności wskazanego na fakturze (rachunku) lub umowie (analogicznie dla nabywcy konieczne jest w takiej sytuacji zwiększenie podstawy opodatkowania, chociaż nie dla wszystkich taki obowiązek wystąpi już w ciągu roku podatkowego).

Rozwiązanie to ma zastosowanie do transakcji handlowych w rozumieniu ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych, w przypadku których termin zapłaty upływa po dniu 31 grudnia 2019 r. Oprócz obostrzeń analogicznych jak dla VAT (niemożność stosowania ulgi w przypadku postawienia w stan upadłości, upływu ponad 2 lat od wystawienia faktury) dodatkowe ograniczenie dotyczy terminu zapłaty (zgodnie z przepisami ustawy o terminach zapłaty w transakcjach handlowych „transakcjami handlowymi” są praktycznie wszystkie transakcje między przedsiębiorcami związane z prowadzoną działalnością).

Zaliczanie wierzytelności nieściągalnych do KUP

Również powszechnie obowiązujące przepisy ustanawiają granice zaliczenia wierzytelności (lub odpisów na nie) do kosztów uzyskania przychodów (KUP). Niestety, wyłączają one możliwość szybkiego zmniejszenia zobowiązań, uzależniając to od udokumentowania istotnych okoliczności.

Zaliczeniu do kosztów uzyskania przychodów podlegają wierzytelności odpisane jako nieściągalne tylko w części, w jakiej uprzednio zostały zarachowane do przychodów należnych i których nieściągalność została udokumentowana w sposób określony w art. 16 ust. 2 Ustawy CIT (23 ust. 1 pkt 20 Ustawy PIT), czyli te wierzytelności, których nieściągalność została udokumentowana:

1. postanowieniem o nieściągalności, uznanym przez wierzyciela jako odpowiadającym stanowi faktycznemu, wydanym przez właściwy organ postępowania egzekucyjnego, albo
2. postanowieniem sądu o:
   • oddaleniu wniosku o ogłoszenie upadłości, gdy majątek niewypłacalnego dłużnika nie wystarcza na zaspokojenie kosztów postępowania lub wystarcza jedynie na zaspokojenie tych kosztów, lub
   • umorzeniu postępowania upadłościowego, jeżeli zachodzi okoliczność wymieniona w lit. a, lub
   • zakończeniu postępowania upadłościowego, albo
3. protokołem sporządzonym przez podatnika, stwierdzającym, że przewidywane koszty procesowe i egzekucyjne związane z dochodzeniem wierzytelności byłyby równe albo wyższe od jej kwoty.

Przepisy nie zawierają szczególnych regulacji odnoszących się do podmiotów zagranicznych. Praktyka organów podatkowych pokazuje, że ekwiwalentem wyżej wymienionych może być dokument zagraniczny, ale „równoważny” do wymienionych wprost w polskich przepisach.

Odrębnie istnieje możliwość zaliczenia do KUP odpisów na wierzytelności nieściągalne, przewidziana art. 16 ust. 1 pkt 26a Ustawy CIT (art. 23 ust. 1 pkt 21 Ustawy PIT). Zgodnie z nimi KUP mogą być wyłącznie odpisy aktualizujące wartość należności od tej części należności, która była uprzednio zaliczona do przychodów należnych, a ich nieściągalność została uprawdopodobniona na podstawie ust. 2a pkt 1 ustawy. Ten przepis z kolei stanowi, że nieściągalność wierzytelności uznaje się za uprawdopodobnioną w szczególności jeżeli:

1. dłużnik zmarł, został wykreślony z Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej, postawiony w stan likwidacji lub została ogłoszona jego upadłość albo
2. zostało otwarte postępowanie restrukturyzacyjne lub został złożony wniosek o zatwierdzenie układu w postępowaniu o zatwierdzenie układu, o którym mowa w ustawie z dnia 15 maja 2015 r. – Prawo restrukturyzacyjne, lub zostało wszczęte postępowanie ugodowe w rozumieniu przepisów o restrukturyzacji finansowej przedsiębiorstw i banków, albo
3. wierzytelność została potwierdzona prawomocnym orzeczeniem sądu i skierowana na drogę postępowania egzekucyjnego, albo
4. wierzytelność jest kwestionowana przez dłużnika na drodze powództwa sądowego.

To ostatnie w przypadku wierzytelności niespornych, nieuregulowanych po prostu z uwagi na pogorszoną sytuację finansową, a takich będzie w najbliższym czasie najwięcej, będzie trudne do uzyskania.

Powyższy katalog ma charakter otwarty („w szczególności”), czyli są możliwe sytuacje, gdy wierzyciel w inny sposób uprawdopodobni, że dana wierzytelność jest nieściągalna. Zwrot ten należy rozumieć w ten sposób, że inne przesłanki takiego uprawdopodobnienia winny charakteryzować się wiarygodnością równorzędną w stosunku do wskazanych wprost w przepisie, a więc mieć podobny charakter prawny. Podatnik musi oszacować ryzyko, czy posiadane przez niego informacje uzasadniają tezę o nieściągalności wierzytelności w odpowiednim stopniu.

W praktyce niestety oznacza to (poza dłużnikami w sytuacji na tyle złej, że zostało wobec nich otwarte postępowanie restrukturyzacyjne lub podobne), dla tych chcących bezpiecznie zaliczyć odpisy do KUP, konieczność szybkiego skierowania wierzytelności na drogę postępowania sądowego i uzyskania prawomocnego orzeczenia kierującego wierzytelność na drogę postępowania egzekucyjnego. Uwzględniając oczekiwane „zakorkowanie” sądów wyłania się obraz, w którym w praktyce skorzystanie z tej możliwości w najbliższych miesiącach będzie niemożliwe, a co za tym idzie – zasada, zgodnie z którą przychodami są kwoty należne (niekoniecznie otrzymane) może okazać się zabójcza.

Metody dostępne na wniosek. Odroczenie/rozłożenie na raty/umorzenie

Podstawą do wnioskowania o ulgi w (szeroko rozumianych) podatkach są przepisy ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa. I tak, zgodnie z art. 67a Ordynacji podatkowej, organ podatkowy, na wniosek podatnika, w przypadkach uzasadnionych ważnym interesem podatnika lub interesem publicznym, może:

• odroczyć termin płatności podatku lub rozłożyć zapłatę podatku na raty;
• odroczyć lub rozłożyć na raty zapłatę zaległości podatkowej wraz z odsetkami za zwłokę lub odsetki od nieuregulowanych w terminie zaliczek na podatek;
• umorzyć w całości lub w części zaległości podatkowe, odsetki za zwłokę lub opłatę prolongacyjną.

Umorzenie zaległości podatkowej powoduje również umorzenie odsetek za zwłokę w całości lub w takiej części, w jakiej została umorzona zaległość podatkowa.

Przepisy te są bardzo nieprecyzyjne i jako podstawę do udzielania ulg powołują przesłankę „ważnego interesu podatnika”, co pokazuje, że każdy przypadek organy podatkowe będą rozpatrywać odrębnie. Nie można więc spodziewać się, że ulgi będą udzielane „automatycznie”, wprost przeciwnie: aby składać wniosek z nadzieją jego pozytywnego rozpatrzenia należy możliwie szczegółowo, szeroko i w oparciu o fakty go umotywować. Instrukcja składania wniosku udostępniona już na stronach rządowych, wśród dokumentów, których załączenie jest pożądane, wymienia „oświadczenie o sytuacji finansowej, rodzinnej i majątkowej, informacje o twojej bieżącej sytuacji finansowej (dane z okresowego bilansu, rachunku zysków i strat), (również miesięczne zestawienia, wszelkie dokumenty, które potwierdzają, że istnieje realna możliwość spłaty zobowiązania we wnioskowanych terminach)”.

Nie wystarczy więc zawarcie we wniosku ogólnych fraz o pogorszeniu płynności finansowej w związku z zaistniałą sytuacją (choć warto powołać się w uzasadnieniu na ogólnie pogorszoną sytuację w gospodarce, która jako tzw. fakt powszechnie znany, zgodnie z art. 187 § 3 Ordynacji podatkowej, nie wymaga udowadniania). Należy operować faktami, na przykład podać konkretne liczby obrazujące spadek przychodów, wartość zagrożonych należności itp.

Ponadto, jeżeli tylko podatnik ma taką możliwość, warto powołać się nie tylko na własny uzasadniony interes, ale także na interes publiczny. Może być to skuteczne szczególnie w przypadku podmiotów działających w branżach o znaczeniu strategicznym czy socjalnym (na przykład zajmujących się budową dróg, świadczeniem usług utylizacji nieczystości czy produkcją leków lub świadczeniem usług medycznych), ale także podmiotów nieprowadzących może działalności w „branżach szczególnych”, ale za to zatrudniających dużą liczbę osób. Takie podmioty powinny wskazać, że redukcja przez nie zatrudnienia może spowodować silny wzrost bezrobocia na lokalnym rynku pracy, co jest argumentem o szczególnej wadze w przypadku mniejszych miejscowości (gdzie udział zatrudnienia nawet w jednym zakładzie w ramach zatrudnienia ogółem jest istotny).

Należy też, co równie ważne, miarkować żądania. O ile bowiem w przypadku branż najbardziej dotkniętych sytuacją, takich jak hotelowa, turystyczna czy transportu osób, udzielenie ulg w zobowiązaniach podatkowych to „być albo nie być” i uzasadnione jest nawet wnioskowanie o umorzenie zobowiązań, o tyle w przypadku firm, których sytuacja pogorszyła się, ale nie w sposób tak drastyczny, bardziej właściwe będzie wnioskowanie o odroczenie płatności podatku lub rozłożenie zapłaty na raty. Należy pamiętać, że organ podatkowy jest związany treścią naszego żądania i jeżeli zawnioskujemy o umorzenie zobowiązań bez wskazania, że „pomocniczo”, w razie nieuwzględnienia tego wniosku, wnioskujemy o odroczenie płatności i rozłożenie na raty, organ odmówi umorzenia i nie przyzna innego rodzaju ulgi z własnej inicjatywy. Wówczas konieczne będzie złożenie odrębnego wniosku. Szybciej więc będzie wnioskować „wariantowo”.

Bardziej precyzyjny jest art. 22 § 2a Ordynacji podatkowej, który stanowi, że organ podatkowy, na wniosek podatnika, ogranicza pobór zaliczek na podatek, jeżeli podatnik uprawdopodobni, że zaliczki obliczone według zasad określonych w ustawach podatkowych byłyby niewspółmiernie wysokie w stosunku do podatku należnego od dochodu lub zysku przewidywanego na dany rok podatkowy. Przepis ten nie daje organom podatkowym swobody takiej jak wniosek, o którym mowa w art. 67a (stanowi, że jeżeli podatnik uprawdopodobni niewspółmierność zaliczek do podatku, to organ „ogranicza” pobór zaliczek, a więc jest do tego zobowiązany). Wymagane jest jednak co najmniej „uprawdopodobnienie” zajścia takiej sytuacji, a więc poparcie twierdzenia faktami obiektywnymi (np. przedstawienie wypowiedzenia umowy przez kluczowego klienta, oświadczeń kontrahentów o wycofaniu się z zamówień) i ocena, czy podatnik wywiązał się z tego zadania, również pozostawia organom pewną swobodę.

Rozwiązania dostępne bez potrzeby składania wniosku sprowadzają się do uniknięcia zapłaty podatków (VAT i dochodowego) od de facto nieotrzymanej należności. Poważniejsze ulgi, do umorzenia zaległości włącznie, są dostępne już teraz  na podstawie uregulowań ogólnych i to korzystanie z nich może stanowić realną pomoc jeżeli organy podatkowe podejdą do nich ze zrozumieniem. Aby im to ułatwić, należy starannie pisać wnioski i miarkować żądania.