Ponadprzeciętna absencja pracowników, utrudnienia w transporcie, ograniczenia prowadzenia działalności w branży handlowej, zaburzenia łańcucha dostaw, a także konieczność realizacji szeregu wytycznych organów w zakresie przeciwdziałania pandemii… To tylko niektóre z komplikacji, które w ostatnich dniach dotknęły wielu przedsiębiorców. Przedsiębiorcy nie są w stanie należycie wykonywać zawartych umów handlowych – nasuwa się zatem pytanie, w jaki sposób pandemia choroby COVID-19 wpływa na zaciągnięte zobowiązania umowne i jak chronić się przed negatywnymi konsekwencjami niewykonania lub nieprawidłowego wykonania umowy w związku z tą pandemią?
Podsumowanie:
- Towarzysząca nam pandemia co do zasady może zostać uznana za zdarzenie siły wyższej, wyłączając odpowiedzialność za niewykonanie umowy.
- Postanowienia konkretnej umowy lub okoliczności stanu faktycznego mogą uniemożliwiać uznanie pandemii za siłę wyższą lub uzależniać je od dodatkowego działania danej strony.
- W pierwszej kolejności, rekomendujemy dokonanie szczegółowej analizy prawnej zawartych umów pod kątem postanowień regulujących zasady odpowiedzialności stron i uprawnienia do rozwiązania lub zmiany warunków umowy, w tym w zakresie siły wyższej.
- W obliczu zaistniałej sytuacji, warto już teraz pomyśleć o renegocjacji zawartych umów, oraz odpowiednim wypracowaniu treści umów, które dopiero mają zostać zawarte.
Pandemia jako siła wyższa
Pojęcie siły wyższej, choć wielokrotnie używane, nie doczekało się w polskim systemie prawnym legalnej definicji. W praktyce orzeczniczej uznaje się, iż siła wyższa to zdarzenie: zewnętrzne, niemożliwe (lub prawie niemożliwe) do przewidzenia, którego skutkom nie można zapobiec. Zdarzenia będące siłą wyższą dzieli się na trzy zasadnicze kategorie: katastrofalne działania przyrody (np. powodzie, trzęsienia ziemi, epidemie), akty władzy ustawodawczej i wykonawczej (np. wywłaszczenie) oraz niektóre zaburzenia życia zbiorowego (np. wojna, strajki). Oznacza to, że w świetle przywołanej definicji towarzysząca nam pandemia i będące jej następstwem działania władz co do zasady mogą zostać uznane za siłę wyższą.
Siła wyższa okolicznością wyłączającą odpowiedzialność umowną
Zasadą w prawie cywilnym jest, że za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania umownego dłużnik ponosi odpowiedzialność. Wyjątkiem zaś, że niewykonanie umowy z powodu siły wyższej prowadzi do braku odpowiedzialności za powstałe z tego powodu szkody. Co to zatem oznacza? Przedsiębiorca, który nie wykonuje należycie swoich zobowiązań na skutek stanu zagrożenia epidemiologicznego (czyli na skutek okoliczności, za które nie ponosi winy) może próbować uchylić się od odpowiedzialności, w tym zapłaty kary umownej, odszkodowania lub odsetek w związku z opóźnieniem w realizacji usługi.
Samo wystąpienie siły wyższej, a zatem sama pandemia, nie zwalnia jednak przedsiębiorcy z wykonania zobowiązania – kluczowe jest istnienie związku przyczynowego pomiędzy niewykonaniem umowy a owym wystąpieniem siły wyższej (warto zaznaczyć, że pandemia w kontekście siły wyższej wywrze inny wpływ przykładowo na umowę w przedmiocie organizacji konferencji a inny na umowę w przedmiocie zaprojektowania strony internetowej). Co istotne, to po stronie przedsiębiorcy, który nie wykonana zobowiązania na skutek działania siły wyższej, spoczywa konieczność wykazania wystąpienia owego stanu siły wyższej i w rezultacie uniemożliwienia wykonania umowy. Warto zatem, na wypadek ewentualnego sporu pomiędzy stronami, zadbać o właściwe dokumentowanie wpływu opisanego stanu na możliwość realizacji danego zobowiązania.
Umowne kształtowanie siły wyższej
Powszechną praktyką jest wprowadzanie w umowach, przykładowo umowach najmu, umowach o roboty budowlane, czy umowach zlecenia klauzuli siły wyższej jako swoistego wentyla bezpieczeństwa w przypadku wystąpienia nadzwyczajnych przeszkód w wykonywaniu umów. W umowach strony niejednokrotnie decydują się na wyszczególnienie okoliczności, które strony rozumieją pod pojęciem siły wyższej (w szczególności strony mogą postanowić o wyłączeniu epidemii z tego katalogu) i których wystąpienie może powodować powstanie określonych przez strony skutków prawnych. Nadto, strony mogą wprowadzić zobowiązanie do wzajemnego informowania się o wystąpieniu i ustaniu zdarzeń będących siłą wyższą, zobowiązanie do podejmowania działań mających zminimalizować skutki takich zdarzeń, czy nawet prawo odstąpienia lub wypowiedzenia umowy z powodu siły wyższej.
W związku z tym, że postanowienia umów mogą zawierać różnorakie rozwiązania w zakresie siły wyższej (i co również często spotykane odmienne od kodeksowych zasady odpowiedzialności stron w związku z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy), każdy przypadek o charakterze siły wyższej wymaga indywidualnej oceny oraz wyboru odpowiednich środków prawnych odpowiadających okolicznościom sprawy, w tym rodzaju stosunku prawnego łączącego przedsiębiorcę z drugą stroną.
Przedsiębiorco, zabezpiecz swoje interesy w dobie pandemii
W związku z powyższym, w obliczu zaistniałej sytuacji, w pierwszej kolejności należy zarekomendować dokonanie szczegółowej analizy prawnej zawartych przez przedsiębiorcę istotnych umów pod kątem postanowień regulujących zasady odpowiedzialności stron i w rezultacie zidentyfikowania oraz oceny postanowień w zakresie siły wyższej. Przypomnijmy, że każda umowa może kształtować zasady odpowiedzialności stron w zupełnie odmienny sposób, dlatego w celu ustalenia przez przedsiębiorcę sposobu działania warto poświęcić tym zapisom szczególną uwagę.
Ważny fragment
Niezależnie od postanowień umownych, warto rozważyć również możliwie szybkie poinformowanie kontrahentów o zidentyfikowanym ryzyku niewykonania lub nienależytego wykonania umowy. Skierowanie takiego zawiadomienia, nawet jeśli nie jest wymagane postanowieniami zawartej umowy, niewątpliwie uznawane jest za dobrą praktykę rynkową i w konsekwencji może ułatwić przedsiębiorcy drogę do kolejnego kroku, czyli renegocjacji zawartych umów, nie tylko w zakresie aktualnej możności wykonywania zobowiązań umownych, lecz również zobowiązań na przyszłość.
Nadto, warto już teraz pomyśleć o umowach, które dopiero mają zostać zawarte i w trakcie negocjacji szczególnie zadbać o to, by odpowiednie zapisy pozwalające stronie na uchylenie się od odpowiedzialności, w tym powołanie się na okoliczności siły wyższej w związku z obecną sytuacją, zostały przewidziane.
Nasi prawnicy z kancelarii prawnej Grant Thornton Legal są do Państwa pełnej dyspozycji w dobie pandemii koronawirusa, zapewniając doradztwo prawne w szczególności w zakresie przeprowadzenia audytu prawnego zawartych przez Państwa umów pod kątem zasad odpowiedzialności stron w związku z pandemią (zakłócenia dostaw, opóźnienia w realizacji usług i wykonaniu innych obowiązków), jak również wsparcia w renegocjacji warunków obowiązujących umów, czy też negocjacji przyszłych umów z uwzględnieniem skutków pandemii.
WSPÓŁAUTOR: Adrianna Roloff, Specjalistka, Aplikant radcowski, Negocjacje, renegocjacje i rozwiązanie umów
Koronawirus: wskazówki dla pracowników i pracodawców
KADRY I PŁACE
- Wydatki pracodawcy na profilaktykę w walce z koronawirusem to KUP
- Koronawirus. Zamknięcie szkół i przedszkoli – uprawnienia pracowników/rodziców
- Od kiedy przysługuje zasiłek opiekuńczy – stanowisko ZUS
- Koronawirus – prawa pracodawców i pracowników
- Przetwarzanie danych osobowych w obliczu pandemii koronawirusa
- Rząd ogłasza Tarczę Antykryzysową, czyli pakiet osłonowy dla biznesu
- Zawieszenie badań okresowych pracowników na czas epidemii
- Jakie rozwiązania dla rynku pracy znajdziemy w przyjętej przez Sejm Tarczy Antykryzysowej?
- RODO a praca zdalna: 10 zasad bezpieczeństwa
- Rozwiązania Tarczy Antykryzysowej ratujące miejsca pracy
- Aplikacje do monitorowania osób na kwarantannie a RODO
PODATKI
- 10 podatkowych szczepionek przeciw koronawirusowi
- Tarcza Antykryzysowa. Postulaty podatkowe nieuwzględnione
- Jak „podatkowo” poprawić płynność, gdy Tarcza Antykryzysowa nie wystarczy
- Tarcza Antykryzysowa. Interpretacja indywidualna dopiero po 6-ciu, a nawet 9-ciu miesiącach
- TOP 10 propozycji Rządu na sezonowe wsparcie dla podatników w kryzysie koronawirusowym
- Decyzja o wsparciu w obliczu pandemii koronawirusa
- Zmiana warunków wsparcia w PSI/SSE
- Tarcza 2.0 – poświąteczne ostatki dla podatników
- Ceny transferowe – wyzwania w dobie COVID-19 i kryzysu gospodarczego
- Koronawirus powodem kolejnego odroczenia przepisów o WHT
- Łatwiejszy dostęp do Tarczy Finansowej PFR
PRAWO
- Pakiet osłonowy, czyli remedium na koronawirusa dla przedsiębiorców?
- Niewykonanie umów w czasach pandemii a odpowiedzialność w obliczu siły wyższej
- Jak zachować ciągłość działania spółek w czasie pandemii? Praca zdalna organów spółek
- Prokurent – nieocenione wsparcie w prowadzeniu biznesu (nie tylko) w obliczu pandemii koronawirusa
- Jak uniknąć odpowiedzialności za naruszenie umowy handlowej z kontrahentem zagranicznym w związku z pandemią?
- Sądy rejestrowe w dobie koronawirusa
- Czy obowiązki spółek zostaną odroczone w związku z epidemią koronawirusa?
- TOP 10 propozycji Tarczy Antykryzysowej dla dużych przedsiębiorców
- Niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości drogą do utraty majątku prywatnego i wolności
- Zawiadomienie kontrahenta o problemach z wykonaniem umowy
- Handel w obliczu koronawirusa, czyli umowy z konsumentami zawierane na odległość
- Najem powierzchni w galeriach handlowych w świetle tarczy antykryzysowej, czyli więcej pytań niż odpowiedzi
FINANSE
- Ryzyko walutowe dla importerów znacznie wzrosło
- Konsekwencje pandemii z punktu widzenia kredytobiorcy
- Konsekwencje pandemii koronawirusa dla sprawozdań finansowych
- Tarcza Antykryzysowa – czy proponowane działania wystarczą by utrzymać płynność przedsiębiorstw?
- Wartość przedsiębiorstwa w czasach zarazy. Silne fundamenty ratunkiem na koronawirusa
- Importerzy z Chin nie są skazani na obecne poziomy USD/PLN
- Terminy raportowania w czasie pandemii
- Tarcza dla przedsiębiorców, czy ciągle jednak tylko listek figowy?
- Wydłużanie okresu spłaty kredytów w kontekście powiązanych transakcji zabezpieczających
- Regiony kierują unijne fundusze na walkę z epidemią
- Dofinansowanie pomoże w walce z COVID-19
- Sprawozdanie biegłego rewidenta z badania a epidemia. Istotna niepewność dotyczącej kontynuacji działalności
ZARZĄDZANIE
- Koronawirus. Czy polscy pracodawcy są gotowi na pracę zdalną?
- Jak zarządzać projektem w kryzysie światowej pandemii?
- 10 przykazań antykryzysowych dla przedsiębiorców
- Łatwiej o dotację w obliczu pandemii koronawirusa
NARZĘDZIA CYFROWE I BEZPIECZEŃSTWO
