Konsekwencje pandemii koronawirusa z punktu widzenia kredytobiorcy

Poniżej wskazujemy kilka najważniejszych obszarów, których naszym zdaniem obecny kryzys (obawiamy się niestety, że to określenie nie jest na wyrost) dotknie.

Wskaźniki finansowe (tzw. kowenanty)

• Wskaźnik dźwigni finansowej

Spadek sprzedaży jest kluczowym dla sfery finansowania przedsiębiorstwa następstwem pandemii. Spodziewamy się, że spadek sprzedaży odnotuje większość branż. Niektóre branże odnotują prawie całkowity brak sprzedaży w ciągu nie dającego się przewidzieć obecnie okresu, jak transport lotniczy, autokarowy, restauracje, bary, hotele i apartamenty na wynajem. W mniejszym stopniu taki spadek odnotują przedsiębiorstwa produkcyjne, ale tutaj spadek sprzedaży może wywołać obawa konsumentów co do swojego źródła dochodów. Niektóre branże nie odczują spadku tak mocno w pierwszym okresie, ale na nich też może odbić się obawa konsumentów i skłonność do nabywania tańszych produktów (substytutów) jak branża FMCG. Wyjątek będą stanowić przedsiębiorstwa produkujące artykuły higieniczne i leki, które zwiększą obroty.

Spadek sprzedaży wywoła nieuchronnie spadek zysku operacyjnego przed amortyzacją (EBITDA) – żadna firma, która odnotuje znaczny spadek sprzedaży, w krótkim okresie nie ograniczy kosztów tak, aby nie odczuć tu spadku EBITDA.

EBITDA jest brana pod uwagę w znakomitej większości umów kredytowych do obliczenia wskaźnika finansowego dźwigni, tzw. „dług netto / EBITDA”. Przekroczenie bezpiecznej wartości tego współczynnika (zwykle ponad 3,5x lub 4,0x) zazwyczaj jest przypadkiem naruszenia umowy (ang. Event of default).

W przypadku większych linii kredytowych, szczególnie konsorcjalnych, kowenanty badane są co kwartał – tutaj problem niewątpliwie wystąpi. Mniejszy powód do obaw mają firmy, które testowanie kowenantów mają przewidziane raz w roku – pod warunkiem, że do końca roku będą mogły znacznie zredukować koszty i wyrównać chociaż częściowo spadek sprzedaży.

Przypadek naruszenia umowy daje bankowi prawo wypowiedzenia umowy kredytowej. To czy bank z tego prawa skorzysta, to inna kwestia. Naszym zdaniem banki nie zastosują twardego kursu wobec kredytobiorców ze względu na przewidywaną skalę problemu, ale pamiętajmy, że sytuacja naruszenia kowenantu i nerwowa reakcja jednego z banków może stać się przysłowiowym kamykiem uruchamiającym lawinę. Jedynie podjęcie negocjacji z bankami kontraktowego odstępstwa od wykonania prawa wypowiedzenia umowy (tzw. waiver) jest drogą ograniczenia ryzyka ogłoszenia przypadku naruszenia.

Zwróćmy uwagę, że wypowiedzenie umowy przez chociażby jeden bank jest już ogromnym problemem dla przedsiębiorstwa – na podstawie klauzuli cross default, czyli krzyżowego przypadku naruszenia, inne banki mogą natychmiast wypowiedzieć swoje umowy kredytowe.

• Wskaźniki obsługi zadłużenia i odsetek

Mniejszy zysk operacyjny w relacji do nie zmienionego poziomu długu to również problem ze wskaźnikami obsługi zadłużenia, tzw. DSCR (debt service coverage ratio) oraz ICR (interest cover ratio).

16 marca Związek Banków Polskich zadeklarował wolę banków dotyczącą odroczenia rat kapitałowych i kapitałowo-odsetkowych do 3 miesięcy, a także przesunięcia dla podmiotów posiadających zdolność kredytową (badaną na koniec roku 2019) terminu przedłużenia zapadających obecnie limitów kredytowych o 6 miesięcy. Jest to bardzo ważna deklaracja, otwierająca drogę do załatwienia najbardziej palących problemów przedsiębiorców związanych ze spłatą rat. Oczekujemy, że wszystkie banki pójdą tą samą drogą.

Zwróćmy jednak uwagę, że moratorium jest jedynie krótkoterminowym odroczeniem problemu. Naszym zdaniem w dłuższym terminie, w przypadku obniżonej sprzedaży i erozji cash flow, trwale może pomóc jedynie podjęcie negocjacji z bankiem w zakresie struktury finansowania.

Negocjacje wysokości odsetek (oprocentowania) będą raczej niemożliwe, natomiast banki mogą się zgodzić na nieznaczne obniżenie wymagalnego wskaźnika pokrycia odsetek w jakiejś perspektywie czasowej.

Większą szansę widzimy w negocjowaniu i wpływaniu na DSCR poprzez mechanizm amortyzacji kredytu. O ile bank nie uzna, że wskutek kryzysu przedsiębiorstwo trwale utraci swoją zdolność kredytową, rozłożenie spłat na więcej rat i wydłużenie okresu kredytowania stanowi bezpieczne rozwiązanie dla kredytodawcy i zarazem korzystne dla banku (bank dłużej pobiera odsetki od tego samego aktywa). Być może niektóre banki będą skłonne dodać lub zwiększyć tzw. ratę balonową, płatną na koniec okresu kredytowania.

Zdarza się, że większe umowy konsorcjalne przewidują w swojej konstrukcji odroczenie – zazwyczaj jednej lub kilku rat – na prośbę kredytobiorcy. Tam, gdzie firmy nie posiadają mechanizmu odroczenia w umowie, lub nie kwalifikują się do automatycznego odroczenia (pamiętajmy, że za każdym razem kryteria mogą być różne w różnych bankach), konieczne będą negocjacje z bankiem lub wszystkimi bankami na raz. Stosowany w umowach inwestycyjnych termin grace period, czyli moratorium na spłatę kapitału, może być zastosowany w trakcie trwania umowy kredytowej.

• Wskaźniki płynności

Wskaźniki płynności rzadziej spotykamy w umowach kredytowych, niemniej jednak płynność jest newralgicznym wskaźnikiem możliwości przetrwania przedsiębiorstwa w krótkim okresie, i dlatego podlega badaniu w ramach monitoringu zaangażowania kredytowego. Jego obniżenie poniżej pewnego poziomu może zostać uznana za istotną niekorzystną zmianę (tzw. Material Adverse Change), która to jest kolejnym zwyczajowo zapisywanym w umowach przypadkiem naruszenia umowy.

Z formalno-prawnego punktu widzenia pojawienie się covid-19, a w szczególności jego poważne, negatywne konsekwencje na gospodarkę ogólnoświatową i większość sektorów jest przypadkiem negatywnej zmiany warunków, w jakich działa kredytobiorca (w porównaniu do momentu oceny zdolności kredytowej i podpisania umowy kredytowej). Tak więc na podstawie Material Adverse Change banki mogłyby domagać się spłaty całości zadłużenia wynikającego z umów zawartych jeszcze w 2019 roku. Uważamy jednak, że żaden bank nie zdecyduje się na użycie tej klauzuli bez próby renegocjacji i wyjścia naprzeciw klientom, ponieważ użycie MAC jest w obecnej sytuacji krokiem bardzo niepewnym wizerunkowo.

Nowe finansowania

Niestety, w czasach kryzysu banki często ograniczają akcję kredytową. Może się zdarzyć, że bank – będąc w zaawansowanym stadium procesu kredytowego, bądź nawet po uzyskaniu zgody kredytowej – ostatecznie nie przyzna finansowania swojemu klientowi i nie podpisze umowy. W przeszłości działo się tak, gdy rosła niepewność na rynkach (jak np. w czasach kryzysu po upadku Lehman Brothers). Zwróćmy uwagę, że tamte zdarzenia były dość odległe – co gdy wydarzenia takie dzieją się tuż obok nas? Gdy gwałtownie załamuje się sprzedaż? Gdy jest ogromna niepewność co do tego, nie tylko czy, ale jak bardzo sytuacja finansowa się pogorszy?

Spodziewamy się wzrostu niepewności i dużej ostrożności przy podejmowaniu ostatecznych decyzji w procesach kredytowych, a nawet próby opóźniania lub uniemożliwiania wypłaty z podpisanych już umów kredytowych. Może być to związane z wyższym kosztem pozyskania kapitału przez banki na obecnie pełnym niepewności i niepokoju rynku międzybankowym oraz z niebezpieczeństwem wahań kosztów kapitału lub jego dostępnością w kolejnych kwartałach. Potencjalnie w krótkim okresie możemy mieć do czynienia z falą bankructw w sektorze MŚP oraz niewypłacalnością klientów indywidualnych, co również może być przyczyną ograniczenia akcji kredytowej.

 Wartość zabezpieczeń

Kryzys może się odbić w bardzo silny sposób na wartości aktywów, w tym zwłaszcza nieruchomości. Ucierpieć może wartość nieruchomości komercyjnych (centrów handlowych, biur), ponieważ spadnie strumień pieniądza generowany przez te aktywa. Z pewnością problem dotknie centrów handlowych, ale też w dłuższym okresie może spaść cash flow generowany przez nieruchomości biurowe – gdy obecna konieczność pracy zdalnej i sprawne podtrzymanie działalności firm obalą mit niemożności powszechnego zastosowania jej na co dzień, a najemcy będą zmuszeni do ścięcia kosztów działalności.

W transakcjach nieruchomościowych oraz w transakcjach, gdzie zabezpieczeniem są nieruchomości banki stosują wskaźnik LTV (loan to value). Zgodnie z rekomendacją banki powinny monitorować wartość zabezpieczenia w postaci hipoteki, więc w przypadku obaw co do rynkowej wartości  nieruchomości, będą uprawnione do żądania aktualnej wyceny. Spodziewamy się, że pociągnie to za sobą nie tylko konieczność wykonania nowych operatów szacunkowych, ale także konieczność dobezpieczenia kredytu w inny sposób, gdy okaże się, że wartość nieruchomości w nowym operacie znacznie spadła.

Bardzo oczywista negatywna konsekwencja płynie ze spadku notowań spółek na GPW. Tam, gdzie zastaw na akcjach jest kluczowym elementem zabezpieczenia, pojawia się ogromny kłopot, bo zastawione akcje straciły kilkadziesiąt procent na swojej wartości w ciągu kilku dni/tygodni. Również spółki nienotowane mogą „oberwać rykoszetem” – tym boleśniej, im bardziej ich wycena wartości godziwej jest uzależniona od wycen metodami mnożnikowymi i porównawczymi.

Ubezpieczenia kupieckie i faktoring

Wzrost ryzyka niewypłacalności będzie bezpośrednią konsekwencją kryzysu. Zatory „płatnościowe” będą się powiększać, pojawią się nowe bankructwa. Faktoring i ubezpieczenia kredytu kupieckiego, które mitygowały te ryzyka, również zostaną dotknięte.

Spodziewamy się, że instytucje ubezpieczające kredyt kupiecki ograniczą limity ubezpieczeniowe w branżach dotkniętych kryzysem. Ograniczenie takie zadziała oczywiście z chwilą zmiany limitu ubezpieczeniowego i doręczenia decyzji limitowej. Zalecamy uważne śledzenie, czy nasz ubezpieczyciel nie zrewidował limitu ubezpieczeniowego.

Ograniczenie limitów ubezpieczeniowych będzie miało przełożenie na faktoring, który bardzo często opiera się na polisie ubezpieczeniowej ubezpieczyciela. W ślad za redukcją limitów ubezpieczeniowych również faktorzy zredukują swoje limity faktoringowe. W przypadku sporadycznie występujących transakcji bez regresu i bez ubezpieczenia, apetyt faktorów będzie również mocno ograniczony.

Droga do rozwiązania problemów

Okoliczności wymienione powyżej stanowią jedynie najważniejsze, na obecną chwilę jeszcze potencjalne problemy, które wymagają atencji zarządów kredytobiorców korporacyjnych już dziś. Nie spodziewamy się, aby skala problemu zmalała istotnie i trwale wskutek deklaracji ZBP i następczych działań banków w jej duchu, ale jest to dobry początek. Obecne i nadchodzące problemy należy zdecydowanie rozwiązywać na drodze koncyliacyjnej, skala problemu sprawia bowiem, że są to problemy nie tylko samych kredytobiorców, ale i całego sektora bankowego.

W interesie obydwu stron leży rozwiązanie tych problemów – zarówno w perspektywie bieżącej, i długoterminowej. Będziemy Państwa na bieżąco informować o sytuacji i działaniach podejmowanych przez instytucje finansowe. Zapraszamy do kontaktu.

WSPÓŁAUTOR: Filip Szewczyk, Doradztwo finansowe 

Koronawirus: wskazówki dla pracowników i pracodawców

KADRY I PŁACE

1. Wydatki pracodawcy na profilaktykę w walce z koronawirusem to KUP
2. Koronawirus. Zamknięcie szkół i przedszkoli – uprawnienia pracowników/rodziców
3. Od kiedy przysługuje zasiłek opiekuńczy – stanowisko ZUS
4. Koronawirus – prawa pracodawców i pracowników
5. Przetwarzanie danych osobowych w obliczu pandemii koronawirusa
6. Rząd ogłasza Tarczę Antykryzysową, czyli pakiet osłonowy dla biznesu
7. Zawieszenie badań okresowych pracowników na czas epidemii
8. Jakie rozwiązania dla rynku pracy znajdziemy w przyjętej przez Sejm Tarczy Antykryzysowej?
9. RODO a praca zdalna: 10 zasad bezpieczeństwa
10. Rozwiązania Tarczy Antykryzysowej ratujące miejsca pracy
11. Aplikacje do monitorowania osób na kwarantannie a RODO

PODATKI

1. 10 podatkowych szczepionek przeciw koronawirusowi
2. Tarcza Antykryzysowa. Postulaty podatkowe nieuwzględnione
3. Jak „podatkowo” poprawić płynność, gdy Tarcza Antykryzysowa nie wystarczy
4. Tarcza Antykryzysowa. Interpretacja indywidualna dopiero po 6-ciu, a nawet 9-ciu miesiącach
5. TOP 10 propozycji Rządu na sezonowe wsparcie dla podatników w kryzysie koronawirusowym
6. Decyzja o wsparciu w obliczu pandemii koronawirusa
7. Zmiana warunków wsparcia w PSI/SSE
8. Tarcza 2.0 – poświąteczne ostatki dla podatników
9. Ceny transferowe – wyzwania w dobie COVID-19 i kryzysu gospodarczego
10. Koronawirus powodem kolejnego odroczenia przepisów o WHT
11. Łatwiejszy dostęp do Tarczy Finansowej PFR

PRAWO

1. Pakiet osłonowy, czyli remedium na koronawirusa dla przedsiębiorców?
2. Niewykonanie umów w czasach pandemii a odpowiedzialność w obliczu siły wyższej
3. Jak zachować ciągłość działania spółek w czasie pandemii? Praca zdalna organów spółek
4. Prokurent – nieocenione wsparcie w prowadzeniu biznesu (nie tylko) w obliczu pandemii koronawirusa
5. Jak uniknąć odpowiedzialności za naruszenie umowy handlowej z kontrahentem zagranicznym w związku z pandemią?
6. Sądy rejestrowe w dobie koronawirusa
7. Czy obowiązki spółek zostaną odroczone w związku z epidemią koronawirusa?
8. TOP 10 propozycji Tarczy Antykryzysowej dla dużych przedsiębiorców
9. Niezłożenie wniosku o ogłoszenie upadłości drogą do utraty majątku prywatnego i wolności
10. Zawiadomienie kontrahenta o problemach z wykonaniem umowy
11. Handel w obliczu koronawirusa, czyli umowy z konsumentami zawierane na odległość
12. Najem powierzchni w galeriach handlowych w świetle tarczy antykryzysowej, czyli więcej pytań niż odpowiedzi

FINANSE

1. Ryzyko walutowe dla importerów znacznie wzrosło
2. Konsekwencje pandemii z punktu widzenia kredytobiorcy
3. Konsekwencje pandemii koronawirusa dla sprawozdań finansowych
4. Tarcza Antykryzysowa – czy proponowane działania wystarczą by utrzymać płynność przedsiębiorstw?
5. Wartość przedsiębiorstwa w czasach zarazy. Silne fundamenty ratunkiem na koronawirusa
6. Importerzy z Chin nie są skazani na obecne poziomy USD/PLN
7. Terminy raportowania w czasie pandemii
8. Tarcza dla przedsiębiorców, czy ciągle jednak tylko listek figowy?
9. Wydłużanie okresu spłaty kredytów w kontekście powiązanych transakcji zabezpieczających
10. Regiony kierują unijne fundusze na walkę z epidemią
11. Dofinansowanie pomoże w walce z COVID-19
12. Sprawozdanie biegłego rewidenta z badania a epidemia. Istotna niepewność dotyczącej kontynuacji działalności

ZARZĄDZANIE 

1. Koronawirus. Czy polscy pracodawcy są gotowi na pracę zdalną?
2. Jak zarządzać projektem w kryzysie światowej pandemii?
3. 10 przykazań antykryzysowych dla przedsiębiorców
4. Łatwiej o dotację w obliczu pandemii koronawirusa

NARZĘDZIA CYFROWE I BEZPIECZEŃSTWO 

1. Badania jakościowe – dlaczego i jak badamy produkty cyfrowe w czasie kwarantanny
2. Badania w e-commerce – lekarstwo na problemy ze sprzedażą w e-sklepie
3. eBOK – jak zaprojektować skuteczne Biuro Obsługi Klienta
4. Biznes na video. Jak bezpiecznie prowadzić wideokonferencje